Nâng cao năng suất lao động dựa trên sáng tạo

 “Việt Nam cần lựa chọn con đường nâng cao năng suất lao động dựa trên sáng tạo nhằm thúc đẩy phát triển kinh tế”. Đây là nhận định của báo cáo Đánh giá khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo tại Việt Nam- nghiên cứu chung giữa Ngân hàng Thế giới và Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) vừa được công bố tại Hà Nội.

Báo cáo tập trung nghiên cứu các yếu tố, mối quan hệ và động lực chính thúc đẩy hệ thống đổi mới sáng tạo tại Việt Nam cũng như các cơ hội để Chính phủ có thể hỗ trợ thêm thông qua chính sách.

Theo báo cáo, những điểm yếu hệ thống khoa học, công nghệ và đổi mới sáng tạo Việt Nam còn tồn tại là: năng suất lao động và mức thu nhập thấp; thiếu khuôn khổ pháp lý và không khuyến khích đổi mới sáng tạo; doanh nghiệp khó tiếp cận vốn; doanh nghiệp nhà nước không hiệu quả; cơ sở hạ tầng, chất lượng hệ thống dạy và học yếu kém. Bên cạnh đó, mức độ phức tạp trong sản xuất và xuất khẩu còn thấp; doanh nghiệp ít sáng tạo, và thậm chí thiếu năng lực nghiên cứu và phát triển; năng lực nghiên cứu của các tổ chức nghiên cứu nhà nước, cơ sở thông tin phục vụ việc xây dựng chính sách đổi mới sáng tạo còn yếu kém…

“Tăng cường cạnh tranh trên thị trường toàn cầu đặt ra yêu cầu cấp thiết hơn bao giờ hết đối với việc phải đầu tư sớm vào năng lực phát triển công nghệ hiện đại,” bà Victoria Kwakwa, Giám đốc Quốc gia, Ngân hàng Thế giới tại Việt Nam, nói. “Làm được như vậy sẽ giúp các doanh nghiệp Việt Nam nâng cao vị thế trong chuỗi giá trị toàn cầu.”

Tuy trước đây Việt Nam đã đạt được nhiều thành tích đáng kể trong nghiên cứu khoa học, nhưng hệ thống đổi mới sáng tạo Việt Nam hiện nay, theo tiêu chuẩn hiện đại, chỉ mới đang manh nha. Năng lực khoa học, công nghệ và sáng tạo còn yếu, hệ thống sáng tạo quốc gia còn non trẻ và manh mún. Báo cáo cho rằng hệ thống nghiên cứu và phát triển của cả nhà nước và khu vực tư nhân đều cần được tiếp tục cải thiện.

“Thách thức của Việt Nam lúc này là đạt mức tăng trưởng cao và bền vững trong điều kiện môi trường quốc tế kém sôi động hơn,” ông Andrew Wyckoff, Giám đốc Khoa học, Kỹ thuật và Đổi mới sáng tạo của OECD, chia sẻ. “Để tránh rơi vào bẫy thu nhập trung bình, Việt Nam cần cải thiện đáng kể năng lực đổi mới sáng tạo trong nước.”

Báo cáo đánh giá chung của Ngân hàng Thế giới và OECD đã nêu một số khuyến nghị cho các nhà hoạch định chính sách nhằm thúc đẩy phát triển khoa học, công nghệ và sáng tạo ở Việt Nam. Theo đó, VN cần cải thiện khuôn khổ thể chế về đổi mới sáng tạo: khung kinh tế vĩ mô, môi trường kinh doanh chung, quy chế thị trường sản phẩm, mức độ cạnh tranh, độ mở thương mại và đầu tư nước ngoài, tài trợ kinh doanh, hệ thống thuế, trình độ và chất lượng doanh nghiệp và cơ sở hạ tầng là những điều kiện cần thiết về mặt thể chế sẽ tác động lên hệ thống đổi mới sáng tạo của Việt Nam.

Bên cạnh đó, VN cần tăng cường quản trị công trong hệ thống đổi mới sáng tạo. Chính phủ có vai trò quan trọng trong việc đề ra định hướng ưu tiên phát triển kinh tế và xã hội trong dài hạn, đảm bảo cung cấp đầy đủ nguồn lực phát triển hệ thống đổi mới sáng tạo, đảm bảo cho các tổ chức nhà nước vận hành tốt và các bộ phận trong hệ thống đổi mới sáng tạo gắn kết với nhau và tạo ra một chỉnh thể thống nhất.

Báo cáo cũng cho rằng, VN cần tăng cường nguồn nhân lực cho đổi mới sáng tạo, đảo chiều việc chảy máu chất xám thành thu hút chất xám, nâng cao chất lượng giáo dục ở tất cả các cấp, tạo điều kiện nâng cao kỹ năng cho lực lượng lao động, chú trọng hơn nữa đến năng lực kinh doanh và các kỹ năng mềm, thúc đẩy trao đổi kiến thức giữa các trường đại học, các viện nghiên cứu của nhà nước và khu vực doanh nghiệp.

Đặc biệt, cần đẩy mạnh sáng tạo trong các doanh nghiệp. Việc đẩy mạnh đổi mới sáng tạo trong các doanh nghiệp đòi hỏi phải cải thiện khuôn khổ thể chế và các biện pháp chính sách hướng tới đổi mới sáng tạo, cũng như các biện pháp thu hút và liên kết với các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài nhằm thúc đẩy đổi mới sáng tạo.

Đồng thời, cần nâng cao mức độ đóng góp của các cơ quan nghiên cứu nhà nước. Chính sách đối với các trường đại học và cơ quan nghiên cứu nhà nước nên tập trung vào việc làm cho các kết quả nghiên cứu của họ gắn với nhu cầu của nền kinh tế và thị trường lao động, giải quyết những hạn chế về nguồn lực và định hướng cũng như hỗ trợ tài chính cho các nghiên cứu công một cách có hiệu quả.

Quỳnh Anh