Cần một khung pháp lý chung để hướng tới giảm nghèo bền vững

“Thiếu khung pháp lý khiến cho những địa phương không có các dự án tài trợ thiếu động lực tiến hành đổi mới lập kế hoạch cấp xã, do không phải là yêu cầu bắt buộc. Bên cạnh đó, nếu theo đặc thù của từng dự án, địa phương có thể thực hiện đổi mới lập kế hoạch cấp xã theo cách khác nhau, gây lãng phí nguồn lực”. Đây là một trong những phát hiện của Oxfam sau khi triển khai chuyên đề phân tích chính sách về “Lập kế hoạch cấp xã có sự tham gia và phân cấp tài chính cho cấp cơ sở” trong năm 2014.

Chuyên đề này được thực hiện tại 7 tỉnh trong cả nước gồm Lào Cai, Hòa Bình, Nghệ An, Quảng Trị, Đăk Nông, Ninh Thuận và Trà Vinh, trong khuôn khổ dự án “Theo dõi và phân tích chính sách giảm nghèo” giai đoạn 2014-2016 do Cơ quan viện trợ Ai len (Irish Aid) và Cơ quan hợp tác phát triển Thụy Sĩ (SDC) tài trợ.

Chuyên đề đã tập trung tìm hiểu một số vấn đề chính sách trọng tâm, những thực hành tốt ở các địa bàn khảo sát và nêu các khuyến nghị liên quan đến: đổi mới lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cấp xã theo phương pháp có sự tham gia; và phân cấp đầu tư cho cấp xã và trao quyền cho cộng đồng thực hiện các công trình nhỏ và đơn giản.

Đổi mới lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội cấp xã theo phương pháp có sự tham gia đã trở thành một phong trào rộng khắp trên cả nước. Sau các giai đoạn tìm tòi, thử nghiệm đổi mới lập kế hoạch cấp thôn và cấp xã ở một số tỉnh từ những năm 90, đến nay đổi mới lập kế hoạch cấp xã đã tương đối chín muồi về phương pháp tiếp cận, qui trình và công cụ để có thể áp dụng trên diện rộng.

Hiện nay, trên cả nước có khoảng 30 tỉnh, bao gồm cả 7 tỉnh khảo sát, đang tiến hành đổi mới lập kế hoạch cấp xã. Đổi mới lập kế hoạch cấp xã đã chứng tỏ có thể áp dụng ở các xã đặc biệt khó khăn, như tại các xã thuộc huyện Mường Khương (Lào Cai), ĐăkRông (Quảng Trị) và Bác Ái (Ninh Thuận) v..v. Tuy nhiên, đa số tỉnh đang tiến hành đổi mới LKH cấp xã ở cấp độ dự án (trong phạm vi các xã, huyện thuộc dự án tài trợ). Một số tỉnh (như Hòa Bình, Cao Bằng, Quảng Trị và Nghệ An) đã thành công trong thể chế hóa qui trình LKH cấp xã, cũng mới ở cấp độ địa phương (trong phạm vi từng tỉnh).

Bà Lê Kim Dung, đại diện Oxfam tại Việt Nam cho rằng: “Đổi mới lập kế hoạch cấp xã, tăng cường phân cấp đầu tư cho cấp xã và trao quyền thực sự cho cộng đồng để họ làm chủ thực hiện các công trình nhỏ và đơn giản là các yếu tố gắn kết chặt chẽ, góp phần đổi mới công tác quản trị nhà nước ở cấp địa phương, phân bổ và sử dụng nguồn lực tốt hơn, phát huy nội lực cộng đồng hướng đến giảm nghèo bền vững trong thời gian tới”.

Nghiên cứu của Oxfam cho thấy, cấp tỉnh đóng vai trò quyết định trong thực hiện các giải pháp đổi mới lập kế hoạch cấp xã, tăng cường phân cấp đầu tư cho cấp xã và trao quyền cho cộng đồng thực hiện các công trình nhỏ và đơn giản trong các chương trình - dự án  giảm nghèo. Tuy nhiên, hoàn thiện khung pháp lý chung ở cấp Trung ương về lập kế hoạch cấp xã, phân cấp và trao quyền cho cấp xã và cộng đồng sẽ giúp nhân rộng các sáng kiến tại địa phương.

Ở cấp Trung ương, theo Oxfam, VN cần ban hành khung pháp lý chung về lập kế hoạch phát triển kinh tế - xã hội hàng năm và trung hạn (5 năm) ở cấp xã gắn với hướng dẫn xây dựng khuôn khổ tài chính trung hạn, và hướng dẫn hợp nhất cho tất cả các chương trình- dự án giảm nghèo ở cấp Trung ương (giao cấp tỉnh qui định cụ thể) về cơ chế đầu tư đặc thù đối với các công trình cơ sở hạn tầng qui mô nhỏ và kỹ thuật đơn giản. Ngoài ra, cần đơn giản hóa và hợp nhất các qui định, thủ tục theo cơ chế đầu tư đặc thù đối với các công trình CSHT nhỏ và đơn giản trong tất cả các chương trình- dự án giảm nghèo, đảm bảo một phần nguồn vốn trong các chương trình- dự án giảm nghèo để phân cấp cho xã làm chủ đầu tư và trao quyền cho cộng đồng thực hiện

Về cấp tỉnh, Oxfam cho rằng, VN cần thực hiện đồng bộ các giải pháp nhằm đảm bảo tính bền vững và nâng cao hiệu quả của đổi mới lập kế hoạch cấp xã theo phương pháp có sự tham gia, và ban hành quy chế cụ thể của tỉnh, hợp nhất cho tất cả các chương trình- dự án giảm nghèo về cơ chế đầu tư đặc thù đối với công trình CSHT qui mô nhỏ và kỹ thuật đơn giản, cũng như xây dựng các sổ tay/cẩm nang hướng dẫn thực hiện (như Sổ tay xã làm chủ đầu tư, Sổ tay cộng đồng thi công, Sổ tay giám sát cộng đồng). Trên cơ sở đó, xây dựng và thực hiện một chương trình ở cấp tỉnh về nâng cao năng lực quản lý tài chính, năng lực quản lý đầu tư cho cấp xã theo cách phát triển kỹ năng, học thông qua hành, cùng với giám sát – đánh giá chặt chẽ.

Quỳnh Anh