Kỳ vọng vào hệ thống quản lý chất lượng Việt Nam

Từ năm 2010 Thủ Tướng Chính phủ đã ký quyết định về nâng cao chất lượng sản phẩm hàng hóa Việt Nam đến năm 2020 nhằm đẩy mạnh phong trào nâng cao chất lượng cho sản phẩm của Việt Nam khi tham ra vào quá trình hội nhập kinh tế thị trường. Hiện nay đánh giá chất lượng sản phẩm của doanh nghiệp Việt Nam bao gồm các hệ thống quản lý tiên tiến theo chuẩn của Mỹ và EU tại Việt Nam như ISO 9000, ISO 14000, TMQ, GMP, Q.base, HACCP... đang là những chuẩn được thế giới công nhận khi sản phẩm của doanh nghiệp tham gia thị trường quốc tế thế nhưng câu chuyện về quản lý chất lượng sản phẩm của doanh nghiệp vẫn còn  nhiều chuyện đáng bàn.

Doanh nghiệp đạt chuẩn ISO liệu sản phẩm có đạt chuẩn ISO?

Các doanh nghiệp khi được cấp giấy chứng nhận ISO đều tìm mọi cách để truyền thông rất mạnh là họ đã có giấy chứng nhận này. Thậm chí, một số doanh nghiệp còn cố tình nhấn mạnh là sản phẩm của họ “đạt tiêu chuẩn chất lượng quốc tế ISO...” để tạo ấn tượng với người tiêu dùng. Điều ít người biết là giấy chứng nhận ISO không cấp cho sản phẩm cụ thể nào mà cấp cho doanh nghiệp (hoặc một bộ phận của doanh nghiệp) có hệ thống quản lý chất lượng phù hợp với các yêu cầu của bộ tiêu chuẩn quốc tế ISO 9001:2000 (hoặc ISO 9001: 2008). Và lẽ đương nhiên, cùng là doanh nghiệp được cấp giấy chứng nhận ISO, nhưng sản phẩm của doanh nghiệp nào được sản xuất theo dây chuyền công nghệ của Mỹ, Nhật Bản, hoặc châu Âu hẳn sẽ có chất lượng khác với sản phẩm của doanh nghiệp sản xuất theo dây chuyền của Trung Quốc.

Trong bối cảnh sản phẩm chất lượng của Việt Nam đang là vấn đề đối với người tiêu dùng và nhà sản xuất thì hệ thống ISO lại không đáp ứng kỳ vọng của nhiều chủ doanh nghiệp giấy chứng nhận đạt chuẩn được coi là giấy thông hành để vượt qua đòi hỏi bắt buộc của một số đối tác nước ngoài, một loại bằng cấp để khoe khoang và lòe khách hàng hơn là một sự khẳng định quyết tâm duy trì và theo đuổi mục tiêu chất lượng để đáp ứng các yêu cầu của tờ giấy chứng nhận này, không ít tài liệu ISO được soạn thảo chỉ để đáp ứng yêu cầu “phải có”, chứ không phải để làm tăng hiệu suất và hiệu quả thực sự cho doanh nghiệp, Chủ doanh nghiệp không quan tâm đúng mức đến ISO biến ISO  trở thành một thứ trang sức để “đối ngoại” hơn là một giải pháp “đối nội” nhằm nâng cao hiệu suất hoạt động của tổ chức.

Theo Ông Phó Đức Sơn - Viện trưởng Viện Tiêu chuẩn chất lượng thì nhiều doanh nghiệp hiểu chưa đúng về ISO nên đặt kỳ vọng quá nhiều vào ISO để rồi thất vọng. ISO không phải là cây đũa thần để có thể giải quyết mọi vấn đề về sản xuất kinh doanh cũng như các hoạt động quản lý, điều hành nói chung trong doanh nghiệp. ISO chỉ đưa ra những yêu cầu chung (đồng thời là hướng dẫn chung) đối với một hệ thống quản lý chất lượng để giúp doanh nghiệp đạt được khả năng cung cấp các sản phẩm có chất lượng ổn định, đáp ứng nhu cầu của khách hàng và các yêu cầu của pháp luật (bao gồm các quy định dưới luật); chứ không phải là một giải pháp toàn diện bao trùm lên toàn bộ những vấn đề quan trọng của doanh nghiệp như tầm nhìn, sứ mệnh, mục tiêu, định hướng chiến lược, các chiến lược công ty, chiến lược kinh doanh, cấu trúc tổ chức, các nguyên tắc quản lý, điều hành, và các vấn đề khác về con người, môi trường, văn hóa doanh nghiệp... Ngay cả khi các sản phẩm làm ra đạt được sự ổn định về chất lượng rất cao thì cũng không có gì đảm bảo rằng sản phẩm đó sẽ được tiêu thụ tốt nếu doanh nghiệp không có những hoạt động hỗ trợ hiệu quả về xây dựng thương hiệu, tiếp thị, bán hàng, hậu mãi... Doanh nghiệp có giấy chứng nhận ISO không có nghĩa là doanh nghiệp đã có đầy đủ các yếu tố cần thiết cho một hệ thống quản lý doanh nghiệp toàn diện. Một mình ISO không thể giúp doanh nghiệp “đổi đời” - từ chỗ nặng nề, chậm chạp, rối rắm, mất phương hướng... bỗng chốc trở thành vận hành trơn tru, hiệu quả được.

Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Phó Chủ tịch, Tổng Thư ký Hội Tiêu chuẩn và Bảo vệ Người tiêu dùng cho rằng cần có  những diễn đàn sâu rộng để đánh giá lại tác dụng thực sự của việc xây dựng và áp dụng ISO vào trong doanh nghiệp Việt Nam theo “cung cách” hiện nay, tương tự như các diễn đàn về văn hóa doanh nghiệp hay xây dựng thương hiệu. Một khi giải pháp đã không đem lại hiệu quả thiết thực cho doanh nghiệp, thì phải đánh giá lại về cách sử dụng giải pháp, hoặc chính đơn vị cung cấp giải pháp đó.

Nâng tầm cho sản phẩm  hàng hóa tiêu chuẩn Việt Nam

Theo báo cáo của Hiệp hội tiêu dùng thì thị trường Việt Nam đang là miếng bánh ngon cho các nhà bán lẻ nước ngoài, mức tăng trưởng của hàng nhập ngoại tại Việt Nam trong vòng 5 năm trở lại tăng nhanh trung bình đạt 21,3%/năm. Từ thực trạng đáng buồn này cho thấy hàng hóa Việt Nam chưa lấy lòng được người tiêu dùng.

Theo Ông Nguyễn Mạnh Hùng - Phó Chủ tịch- Tổng thư ký Hội tiêu chuẩn và Bảo vệ người tiêu dùng thì không phải các doanh nghiệp Việt sẽ bị mất thị phần nếu các nhà bán lẻ ngoại xâm nhập vào thị trường nội. Điều cơ bản là các doanh nghiệp trong nước có sản xuất được hàng hóa chất lượng tốt và giá cả cạnh tranh hay không? Làm sao để tiêu chí “hàng Việt Nam có chất lượng cao” thực sự lên ngôi?. Một thời gian dài, hàng Trung Quốc tràn ngập thị trường, đến mức từ cái nhỏ nhất như que tăm xỉa răng, cái tăm bông ngoáy tai hay khăn lau, đồ nhựa, quần áo, giày dép, đồ uống, bánh kẹo…  Đến nay, sản xuất trong nước đang dần chiếm lĩnh lại thị trường, nhưng có một thực tế là, hàng hóa chúng ta sản xuất thì nguyên liệu chủ yếu vẫn phải nhập ngoại và chủng loại hàng hóa chủ yếu vẫn là hàng tiêu dùng, chất lượng và mẫu mã còn thua kém một số hàng hóa các nước khác, đặc biệt là Thái Lan,  một nước trong khu vực, gần Việt Nam, hàng hóa nhập dễ dàng qua Campuchia,  Vịnh Thái Lan… Hàng Thái Lan sản xuất có chất lượng tốt, mẫu mã đẹp và giá cả phải chăng, khác hẳn hàng Trung Quốc, có quá nhiều vấn đề về chất lượng khiến người tiêu dùng lo ngại. Một số hàng hóa như đồ nhựa, may mặc, hàng nông sản, thực phẩm… chúng ta đã vượt được qua hàng Trung Quốc… nhưng nếu không quan tâm tăng cường chất lượng, mẫu mã và  giảm thiểu chi phí hơn nữa thì chúng ta sẽ không thắng nổi xu thế hàng ngoại (Á, Âu, Mỹ…) sẽ tràn ngập Việt Nam với hàng ngàn sản phẩm có mẫu mã đẹp, chất lượng và giá cả phù hợp… nhất là khi Việt Nam cam kết xóa bỏ hàng rào thuế quan, thực hiện hội nhập toàn cầu và tham gia vào các Hiệp định thương mại tự do, xuyên Thái Bình Dương (TPP), ASEAN-EU, Việt Nam – EU, Việt Nam – Hàn Quốc, liên minh ASEAN- Canada, Việt Nam – EFTA, Việt Nam – Liên minh thuế quan… giúp một số lượng lớn các nhà bán lẻ hàng đầu thế giới mang hàng hóa đến chia sẻ thị phần ở Việt Nam.

Ngành thương mại nước ta chưa lấy lòng được thượng đế,chiến lược quảng cáo chưa hiệu quả, không biết phát huy ưu thế của hàng nội. Thậm chí, kể cả với hàng Việt Nam có chất lượng, được thị trường ngoại công nhận thì người kinh doanh vẫn chạy theo tâm lý sính ngoại, đeo cho hàng Việt những mác giả  vô hình chung, đã tiếp tay quảng cáo cho hàng ngoại và cổ súy cho thói quen tiêu dùng hàng ngoại. Để vực dậy nền thương mại Việt Nam cần rất nhiều công sức cần có sự chuyên mình thay đổi tư duy kinh doanh sản xuất sản phẩm của các nhà sản xuất, các nhà kinh doanh phân phối, và đặc biệt là Nhà nước, phải có chiến lược phù hợp với xu thế hội nhập ngày càng sâu.

Đỗ Ngọc