Cạnh tranh công bằng để có thị trường năng suất cao

Nền kinh tế có độ mở ngày càng lớn, việc quan hệ giao thương hợp tác đầu tư giữa các doanh nghiệp trong nước cũng như với các nhà đầu tư nước ngoài ngày càng có nhiều biến động lớn. Tuy nhiên, các nhận thức về cạnh tranh, mức độ bảo hộ, cũng như môi trường cạnh tranh còn khác biệt lớn với nhiều quốc gia trên thế giới. Đó cũng là nội dung chính của Hội thảo “Thể chế quản lý và thực thi các quy định thúc đẩy cạnh tranh công bằng: Kinh nghiệm quốc tế và bài học đối với Việt Nam” do Viện nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Theo TS. Warren Mundy (Ủy viên Hội đồng, Ủy ban Năng suất Australia) muốn nền kinh tế Việt Nam phát triển bền vững có đủ sức cạnh tranh công bằng, minh bạch hóa, thì đây là thời điểm các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam cần tính đến việc cho ban hành bộ Luật Cạnh tranh công bằng để không làm méo mó thị trường một cách quá đáng như hiện nay.

Theo TS. Warren Mundy kinh nghiệm quốc tế được nhìn từ chính Australia cũng như một số nước có phát triển, có quan hệ gần gũi, điều kiện tương đồng như Việt Nam là Singapore, Malaysia, New Zealand, Hoa Kỳ, Canada... việc xây dựng một khuôn khổ cạnh tranh bình bằng là điều tất yếu đối với một nước bắt đầu xây dựng nền kinh tế theo thể chế thị trường như Việt Nam hiện tại. Theo đó, mục tiêu bao trùm của khuôn khổ cạnh tranh này chính là việc có những chính sách hỗ trợ phúc lợi tối đa cho người dân, người tiêu dùng  ở mức tối đa. Nhằm mục đích  thúc đẩy sự phát triển của thị trường, ngăn chặn sự lạm dụng của sức mạnh từ những hành vi độc quyền của các doanh nghiệp nhà nước, hay ý chí của cơ quan quản lý nhà nước.

Bên cạnh đó, “Bộ Luật Cạnh tranh” cũng cần có phạm vi áp dụng rộng rãi. Riêng đối với các trường hợp ưu tiên, miễn trừ cần tính toán để áp dụng ở mức tối thiểu. Lấy tiêu chí cạnh tranh bình đẳng là bất biến và đó cũng chính là bí quyết để có một thị trường phát triển bền vững. Các hình thức xử phạt cần được áp dụng đầy đủ đối với cả trường hợp doanh nghiệp nhà nước lẫn doanh nghiệp địa phương cũng như các hoạt động của cơ quan chính quyền các cấp. Luật cần quy định việc áp dụng miễn trừ đối với công ty hoặc nhóm công ty nào trong một thời gian nhất định nếu việc miễn trừ này phục vụ lợi ích công.

Khuyến nghị mô hình áp dụng cơ cấu cạnh tranh, TS. Warren Mundy cho rằng một nền kinh tế phát triển cần có các cơ quan nắm quyền điều phối các hoạt động cạnh tranh như: Ủy ban Cạnh tranh, Ủy ban Quản lý kinh tế, Tòa án Cạnh tranh, Ủy ban Rà soát chính sách, Tòa án tối cao (gọi chung là cơ quan cạnh tranh). Trong đó, các cơ quan không những phải tách biệt với nhau mà còn cần tách biệt với các cơ quan hoạch định chính sách và quyền sở hữu doanh nghiệp nhà nước; các cơ quan cần có đội ngũ riêng và ngân sách riêng; ủy viên hội đồng và các thành viên tòa án phải được bổ nhiệm bởi Chính phủ với nhiệm kỳ có thời hạn,…Trong đó, hoạt động của các cơ quan cần xem sự tin cậy và tính độc lập là các yếu tố then chốt. Chia sẻ thêm, TS. Warren Mundy, ở Australia các cơ quan tranh ngoài khả năng kiểm soát thị trường, còn có khả năng truy tố nếu cá nhân hoặc doanh nghiệp vi phạm luật chơi bình đẳng thị trường. Điều này, trong tương lai gần có thể chưa được áp dụng và đưa vào thực tiễn hoạt động ở Việt Nam. Song các nhà làm luật Việt Nam cũng cần tính đến và trù liệu trước để khi thị trường kinh tế phát triển đến một trình độ tinh vi chúng ta có đủ công cụ hành chính cũng như chế tài pháp lý để điều chỉnh.

Ghi nhận và đánh giá cao những bài học quốc tế và kinh nghiệm quản lý nền kinh tế thị trường cạnh tranh của TS. Warren Mundy, TS. Nguyễn Đình Cung – Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương cho rằng, trong suốt quá trình xây dựng kinh tế 30 năm qua, chúng ta mới làm tốt được phần việc tự do hóa thị trường nhưng để đảm bảo cho thị trường cạnh tranh bình đẳng thì vẫn còn thiếu rất nhiều yếu tố. Ngoài ra, về mặt học thuật, hệ thống luật Việt Nam cũng đầy đủ như các quốc gia khác. Tuy nhiên, điểm khác biệt, việc thực thi luật tại Việt Nam trên thực tế vẫn còn yếu, các công cụ trong luật ít hơn so với một số nước và ít hơn so với các vi phạm, đặc biệt là so sánh về các văn bản pháp luật về thị trường cạnh tranh.

Chính nhận thức này dẫn đến việc, ở Việt Nam vẫn chưa có sự phân biệt chức năng của Nhà nước trong nền kinh tế thị trường. Khái niệm “quản lý nhà nước” nhằm bao gồm tất cả các công việc như: chủ sở hữu, quản lý, ban hành chính sách,.... và nếu một trong các nhiệm vụ được giao nêu trên nếu mắc sai phạm thì không hoặc chưa bao giờ bị xử lý kỷ luật. Theo một thống kê chưa đầy đủ thì có đến gần 3.000 các quy định kinh doanh theo Luật Đầu tư hiện hành là trái thẩm quyền nhưng thực tiễn vẫn được áp dụng. Đơn cử như việc, một địa phương có thể tùy tiện ra quyết định phải dùng bia, xi măng của các doanh nghiệp trên địa bàn địa phương mình, phải dùng tiền của một ngân hàng được chỉ định trước để trả lương, bảo hiểm,... cho cán bộ địa phương quản lý. Đây thực sự là những hành xử thủ tiêu sức cạnh tranh lành mạnh và minh bạch của thị trường, đồng thời gây thiệt hại lớn cho người thụ hưởng, đặc biệt là các doanh nghiệp, TS. Cung nói.

Tiến sĩ Lê Đăng Doanh đóng góp ý kiến, theo thống kê hiên có 32% doanh nghiệp nhà nước, doanh nghiệp hộ gia đình là 32,2%. Song khi Việt Nam hội nhập sâu vào nền kinh tế thị trường thế giới thì chúng ta làm cách gì để bảo hộ 32,2% loại hình doanh nghiệp hộ gia đình. Nếu không ngay từ bây giờ cần nâng cấp cơ quan quản lý giám sát cạnh tranh, bổ sung Luật Cạnh tranh chống độc quyền. Nếu không, điều đáng buốn là các DN nước ngoài vào Việt Nam sẽ thống lĩnh thị trường trong nước. Thậm chí, TS. Lê Đăng Doanh cũng cho rằng, ngoài cái bẫy thu nhập trung bình thì nay Việt Nam đang phải đối mặt với các bẫy tự do hóa thương mại. Vì hội nhập phát triển là rất tốt, song nếu chúng ta không chuẩn bị hành trang tốt, một nước có trình độ phát triển không cao mà lại mở toang cửa để hội nhập, thì rất có thể lợi bất cập hại, TS Lê Đăng Doanh nói.

Đồng quan điểm với nhận định này, TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng, Việt Nam vẫn còn dư địa để tự do hóa thị trường, nhưng điều đáng buồn là chúng ta thiếu hệ thống pháp luật đảm bảo duy trì cạnh tranh công bằng. Do đó, nhiệm vụ cải cách ngoài việc tự do hóa thị trường còn đòi hỏi phải nâng cao hiệu lực quản trị công đây chính là cách nâng cấp trình độ thị trường của nền kinh tế. Nếu không chúng ta sẽ có một thị trường méo mó, sai lệch phân bố nguồn lực... dẫn đến nền kinh tế năng suất thấp, năng lực cạnh tranh yếu./.

Anh Phương