Xã hội hóa sân bay, cảng biển: Đừng e ngại khối kinh tế tư nhân

Bàn về việc xã hội hóa đầu tư vào cơ sở hạ tầng tại Hội thảo ngày 4/6 do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức, TS. Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng CIEM nêu quan điểm: “Khi chúng ta còn e ngại, nhà đầu tư đọc được e ngại đó và họ cảm thấy khó vào vì sợ sự lưỡng lự, thay đổi của chúng ta khi thiết kế và thực thi chính sách”.

Ông Cung cho rằng: mục tiêu cuối cùng của chủ trương huy động vốn đầu tư khu vực tư nhân vào cơ sở hạ tầng là nâng cao phúc lợi người dân bằng cách phát triển cơ sở hạ tầng, huy động vốn tư nhân bằng cách bán lại một phần tài sản để lấy vốn đó xây dựng hạ tầng khác. Đồng thời, thiết lập một thị trường cạnh tranh cung cấp dịch vụ về cơ sở hạ tầng, cung cấp dịch vụ sân bay, cảng biển với một giả định khi phát triển thị trường cạnh tranh, nhiều nhà cung cấp dịch vụ, thì chất lượng tăng lên, qua đó mới phát triển nhiều ngành kinh tế. Đấy là những cách thức để nâng cao phúc lợi của người dân nói chung và kinh tế nói riêng

Ở Việt Nam, thời gian qua, Vietnam Airlines, Vietjet Air và Jetstar Pacifice Airlines liên tục đề nghị được mua lại hay nhận quyền khai thác sân bay và nhà ga ở Nội Bài, Phú Quốc và Đà Nẵng. Ngoài ra, các công ty tư nhân trong và ngoài nước như Vingroup hay T&T, Công ty Cổ phần Đầu tư Việt Nam - Oman (VOI) cũng đã chính thức có văn bản đề nghị mua lại một số sân bay và cảng biển.

Theo TS Nguyễn Tú Anh, Trưởng Ban chính sách kinh tế vĩ mô (CIEM): xu hướng này là tín hiệu tốt nhưng có vẻ đang đi nhanh hơn cơ chế quản lý của Nhà nước. Việc các nhà đầu tư tham gia vào dịch vụ sân bay, cảng biển đang đặt ra vấn đề quản lý như thế nào. Bởi lẽ khi sân bay, cảng biển... nằm trong tay tư nhân thì có thể họ sẽ đặt ra mức giá dịch vụ rất cao và toàn bộ chi phí lại đổ lên đầu người dân.

Thực tế là khi nhà đầu tư được tham gia khai thác các dịch vụ tại sân bay, cảng biển thì họ có quyền đặt ra giá dịch vụ để đảm bảo an toàn về lợi nhuận. Vấn đề là tại Việt Nam chưa đủ công cụ pháp lý để đảm bảo hài hòa vừa không can thiệp quá sâu về giá dịch vụ và không quy định quá cứng nhắc để đảm bảo thị trường có thể vận hành được, đảm bảo thị trường cân đối cung cầu dịch vụ nhưng cũng không để giá dịch vụ bị đẩy lên quá cao, ngược lại với mục tiêu nâng cao phúc lợi của người dân trong lĩnh vực này.

Tham dự hội thảo, TS Warren Mundy, Uỷ viên Hội đồng Uỷ ban năng suất của Australia đã chia sẻ những kinh nghiệm trong việc tư nhân hóa sân bay, cảng biển của nước này. Theo đó, Australia đã có các qui định để kiểm soát được tình trạng độc quyền tư nhân, việc lạm dụng và có các hành vi phản cạnh tranh có thể xảy ra, như: Chính phủ có quy định nhà đầu tư không đồng sở hữu 2 sân bay cùng lúc, giá cả về hàng không được quy định bằng cách Nhà nước áp giá trần, hàng năm các sân bay phải báo cáo về giá và chất lượng dịch vụ....

Về điều hành và quản lý thị trường khi chủ trương xã hội hóa cảng biển, sân bay được thực hiện, các chuyên gia kinh tế tham gia hội thảo thống nhất nhận định: tại Việt Nam nên áp dụng mô hình điều tiết quản lý theo ngành. Cụ thể là Bộ Giao thông Vận tải quản lý về mặt an toàn bay và thiết lập các điều kiện về kinh tế. Tuy nhiên, trong Bộ người thiết lập chính sách phải tách khỏi cơ quan thực thi. Chẳng hạn như không nên để Cục Hàng không Việt Nam vừa thiết kế vừa thực thi chính sách.

Các chuyên gia cũng khuyến cáo rằng nên sớm thí điểm thực hiện chủ trương. Cần đặt vấn đề công bằng, minh bạch đối với các bên, tránh thất thoát nhà nước nhưng đồng thời phải đảm bảo hấp dẫn cho nhà đầu tư. Giai đoạn ban đầu nên khuyến khích, ưu tiên chọn lọc nhà đầu tư nước ngoài có kinh nghiệm, kỹ thuật mới, nâng cấp chất lượng dịch vụ.

Nguyễn Thanh