Triển vọng xuất khẩu da giày khi Việt Nam tham gia FTA

Các hiệp định thương mại tự do (FTA) mà Việt Nam đã, đang và sẽ tiếp tục tham gia ngày càng bao quát hầu hết thị trường xuất khẩu lớn của ngành ngành da giầy Việt Nam. Điều đó tạo tác động 2 mặt đến triển vọng xuất khẩu của ngành, với những nét tích cực ngày càng đậm hơn…

Tự tin trên những sân chơi lớn

Ngành công nghiệp da giày Việt Nam hiện chiếm 8-10% tổng kim ngạch xuất khẩu (XK) hàng năm cả nước; là mặt hàng xuất khẩu chủ lực thứ ba sau dệt may, điện thoại các loại và linh kiện; kim ngạch xuất khẩu năm 2012 đạt 8,764 tỷ USD, năm 2013 đạt 8,4 tỷ USD và năm 2014 đạt 10, 3 tỷ USD. Năm 2015, khả năng cán mốc mục tiêu kim ngạch xuất khẩu toàn ngành ước đạt khoảng 13,5 - 14 tỷ USD và đạt 65 - 70% tỷ lệ nội địa hóa là rất cao, bởi hàng loạt các doanh nghiệp xuất khẩu da giầy đã có được hợp đồng xuất khẩu đến hết quý III, thậm chí cả quý IV/2015, trong đó giá xuất khẩu vào phần lớn các thị trường như Mỹ, Nhật, Australia và Nam Mỹ đều ở mức ổn định, thậm chí tăng nhẹ do tăng lương tối thiểu tại Việt Nam.

Việt Nam hiện nằm trong top 4 nước sản xuất giày dép lớn nhất thế giới, là nước xuất khẩu lớn thứ 3 (chỉ sau Trung Quốc và Italia) trên thế giới về trị giá, chiếm khoảng 10% thị phần trên thế giới; đứng ở vị trí thứ 2 sau Trung Quốc về thị phần tại cả 3 thị trường xuất khẩu lớn nhất hiện nay gồm: Mỹ, Liên minh châu Âu (EU) và Nhật Bản.

Sản phẩm của ngành da giầy Việt Nam đã có mặt ở 45 nước, chủ yếu là Hoa Kỳ (đạt kim ngạch xuất khẩu 3,3 tỷ USD năm 2014, tăng 26,9% so với năm trước), EU (đạt 3,6 tỷ USD, tăng 24,1%), Nhật Bản (533 triệu USD), Trung Quốc, Hàn Quốc... Hoa Kỳ nhập khẩu 98% giày thể thao từ các nước trên thế giới, chủ yếu là Trung Quốc, Việt Nam. Theo FDRA, từ năm 2001 đến nay, xuất khẩu giày dép của Việt Nam sang Hoa Kỳ tăng 20 - 21%/năm. Hiện tại, Việt Nam chiếm 10% (đứng thứ 2) nhập khẩu giày dép của Hoa Kỳ, so với Trung Quốc chiếm 80%, Indonesia 4%, Italia 0,8%, Ấn Độ 0,7%,.. Dự báo thị phần giày dép của Việt Nam tại Hoa Kỳ sẽ tăng lên 12% vào năm 2018.

Theo Hiệp hội bán lẻ giày Hoa Kỳ, tiềm năng cạnh tranh xuất khẩu của ngành da giày Việt Nam rất khả quan, nhờ sự ổn định kinh tế, tiền tệ, chính trị và xã hội; nguồn nhân công đông đảo, giá rẻ và tay nghề cao, đang trong thời kỳ dân số vàng, với 42,1% lao động dưới 25 tuổi, thời gian làm việc 48 giờ/tuần (trong khi Trung Quốc là 40 giờ/tuần) và trở thành điểm đón nhận làn sóng tái cơ cấu ngành da giầy trên phạm vi khu vực. Việt Nam đang được Nhật Bản chọn làm nơi đặt cơ sở sản xuất, với tỷ lệ tăng từ 27% (năm 2010) lên 30% (năm 2013) tổng sản lượng da giầy hàng năm. Hãng sản xuất giầy thể thao lớn nhất của Mỹ là Nike cũng có sản lượng giầy sản xuất tại Việt Nam năm 2013 chiếm tới 42% tổng sản lượng của hãng, so với tại Trung Quốc chỉ 30% và 25% tại Indonesia.

Trong thời gian tới, lượng doanh nghiệp toàn ngành da giầy sẽ vượt con số 550 doanh nghiệp hiện nay; trong đó, những doanh nghiệp có quy mô sản xuất lớn (hiện chiếm khoảng 20% số doanh nghiệp và chủ yếu là DN FDI, tạo ra trên 75% xuất khẩu), chủ động được sản xuất khép kín càng có nhiều cơ hội phát triển và mở rộng thị trường hơn.

Việc ký kết và triển khai các FTA với Hàn Quốc, Liên minh hải quan Nga-Kazaxtan-Bêlarut, sắp tới là EU và TPP và hình thành Cộng đồng kinh tế ASEAN cuối năm 2015…sẽ mở ra những cơ hội xuất khẩu mới cho ngành da giầy Việt Nam, nhờ giảm nhanh hàng rào thuế quan về 0-5% (trung bình khoảng 95-97% dòng thuế), tiếp cận thuận lợi công nghệ và giảm thiểu các chi phí yếu tố đầu vào nhập khẩu. Theo đánh giá, nếu FTA với EU được ký kết, thuế xuất khẩu da giầy từ Việt Nam vào EU sẽ giảm từ mức 12,4% hiện nay về 0%. Khi TPP được ký thì mức giảm thuế còn ấn tượng hơn, từ 14,3% về 0% cho phần lớn giày dép của Việt Nam XK vào Hoa Kỳ, chỉ có từ 17 - 19 chủng loại giày nhạy cảm có thời gian giảm thuế dài hơn và quản lý chặt hơn về xuất xứ, như giày da bảo hộ, giày bốt. Ngoài ra, các sản phẩm da giầy của Việt Nam cũng sẽ được nâng cao lợi thế khi tiếp tục được hưởng thuế trong Hệ thống ưu đãi phổ cập (GSP) từ đầu năm 2014 tại các thị trường này; trong khi ngành da giày Việt Nam vẫn đang là đơn vị thụ hưởng các hỗ trợ từ EU như dự án thương mại đa biên MUTRAP 1,7 tỷ euro, Unido, Switch- Asia, dự án CBI với việc nâng cao năng lực cho cán bộ Hiệp hội xúc tiến thương mại. Việc mở rộng thị trường với ít rào cản nhất, là cơ hội thúc đẩy hàng hóa sang thị trường của 27 nước EU với dân số 499 triệu dân, mãi lực lớn và thu nhập đầu người cao. ASEAN sẽ là thị trường tiêu thụ và sản xuất tiềm năng với 615 triệu dân, lao động trẻ, rẻ sẽ tạo cơ hội Việt Nam tham gia sâu chuỗi giá trị gia tăng ngành thời trang quốc tế. Trong khối ASEAN, 4 nước: Thái Lan, Việt Nam, Indonesia và Malaysia là những nước có ngành công nghiệp da giày phát triển nhất và có sự tương đồng. Dù vậy, so với các quốc gia khác Việt Nam có nhiều lợi thế cạnh tranh về nguồn lao động tay nghề cao, giá nhân công…nên khả năng mở rộng thị trường khối kinh tế ASEAN( AEC) là khá tốt. Bên cạnh đó, Việt Nam còn có cơ hội hợp tác với các nước trong khối phát triển nguồn nguyên phụ liệu. Việc các nước cùng hợp tác sẽ giúp giảm suất đầu tư, có thể sản xuất và cung ứng với sản lượng lớn, giảm dần lượng nguyên phụ liệu nhập khẩu, nâng cao giá trị gia tăng cho sản phẩm. Đặc biệt, do các nước sản xuất giày dép thuộc AEC hầu hết đều làm hàng xuất khẩu sẽ giúp tạo thành một khối nguồn cung ổn định và giữ vững thị phần tại các thị trường xuất khẩu lớn như: Mỹ, EU, Nhật Bản.

Tham gia FTA, Việt Nam còn có thêm cơ hội đổi mới máy móc thiết bị và thu hút đầu tư vào các lĩnh vực thuộc da và tạo nền tảng hạ tầng cho ngành da giầy mở rộng cơ hội tiếp cận công nghệ sản xuất giày cao cấp lâu đời; đẩy mạnh liên kết giữa các DN theo dạng chuỗi cung ứng, giúp DN thuận lợi hơn khi tiếp cận thị trường các nước đối tác và tham gia sâu vào chuỗi giá trị toàn cầu với lợi thế về nguồn nhân lực "vàng", môi trường đầu tư “sạch”, giảm thiểu thuế quan, các điều kiện hạn chế đối với đầu tư, dịch vụ và không có hiện tượng gian lận thương mại, bảo vệ tốt quyền sở hữu trí tuệ cho các thương hiệu lớn.

Cần thêm những động lực mới

Tuy nhiên, “sân chơi” của các FTA cũng đặt ra những yêu cầu mới cho hàng xuất khẩu nói chung, ngành da giầy Việt Nam nói riêng, nhất là yêu cầu về chất lượng hàng hóa, những sản phẩm có thương hiệu quốc gia và có sức cạnh tranh trong chuỗi giá trị toàn cầu, khả năng giải quyết tranh chấp thương mại, hỗ trợ thông tin thị trường thế giới và phát triển thị trường trong nước…

Những yêu cầu cao về chất lượng và tiêu chuẩn kỹ thuật trong khuôn khổ các FTA đặt ra cho doanh nghiệp ngành da giầy những sức ép không nhỏ về đầu tư phát triển cơ sở hạ tầng công nghệ, hiện đại hóa máy móc, thiết bị, đào tạo đội ngũ quản lý kỹ thuật; tuân thủ những cam kết liên quan đến sở hữu trí tuệ, bảo vệ người tiêu dùng, doanh nghiệp vừa và nhỏ, lao động có kỹ năng, vốn, tài chính; giảm chi phí và nâng cao chất lượng sản phẩm, vượt qua các hàng rào kỹ thuật và đáp ứng yêu cầu khách hàng.

Nguyên phụ liệu chiếm tỷ trọng lớn (68 - 75%) trong cơ cấu giá thành các sản phẩm giày dép. Song các doanh nghiệp da giày của Việt Nam chủ yếu làm gia công, tham gia một vài khâu trong chuỗi giá trị của sản phẩm giày dép toàn cầu, tỷ lệ nội địa hóa sản phẩm của doanh nghiệp trong ngành hiện chỉ đạt 40 - 45% và phải nhập khẩu hầu hết các nguyên liệu quan trọng, như da thuộc, da nhân tạo, vải mũ giày, nhựa PVC, sơn PU, vải, keo và phụ thuộc vào chủ hàng từ nguồn nguyên phụ liệu cho đến mẫu mã, khả năng marketing, khó xây dựng được thương hiệu riêng. Sự phụ thuộc nguồn nguyên phụ liệu nhập khẩu từ nước ngoài làm giảm giá trị gia tăng của các mặt hàng xuất khẩu. Trong giai đoạn 2009-2013, mặc dù năng lực sản xuất trong nước đạt 350 triệu sqft/năm, tăng gần gấp 3 lần so với 2006, trong đó 60% phục vụ cho sản xuất hàng xuất khẩu, nhưng chỉ đáp ứng 40% nhu cầu da thuộc cho sản xuất hàng xuất khẩu; với mức tăng trưởng hiện nay, nhu cầu về da thuộc sử dụng cho sản xuất giày dép đến năm 2015 dự kiến cần 700-750 triệu sqft và sẽ tiếp tục tăng trong những năm tiếp theo. Nếu không được đầu tư mới hoặc mở rộng sản xuất da thuộc thì năng lực sản xuất da thuộc trong nước đáp ứng nhu cầu xuất khẩu sẽ tiếp tục giảm xuống. Áp lực và nhu cầu về các quy hoạch khu công nghiệp dành riêng cho ngành sản xuất da giày, với hệ thống đồng bộ cơ sở hạ tầng về xử lý ô nhiễm môi trường nước thải trong sản xuất; xây dựng các vùng nguyên phụ liệu (da nguyên liệu, xơ bông, xơ nhân tạo, hóa chất) …đặt ra ngày càng cấp thiết và được chờ đợi như một cú hích lớn tạo động lực phát triển mới cho ngành da giầy trong khuôn khổ các FTA.

Đồng thời, để vượt qua sức ép cạnh tranh trong gia tăng trong khuôn khổ FTA, đòi hỏi ngành da giầy cần tăng đầu tư có bài bản và hiệu quả cho công tác tiếp thị, thiết kế mẫu mã, phát triển thị trường sản phẩm; tăng trách nhiệm xã hội và bảo vệ môi trường, hướng tới sản xuất xanh-sạch hơn và phát triển bền vững.

Với kinh nghiệm và thành công qua 20 năm hình thành và phát triển, với đội ngũ trên 550 doanh nghiệp, 700 ngàn lao động, 75% là lao động nữ, ngành da giày đang chờ đợi một nghị định về phát triển công nghiệp hỗ trợ, với những khuyến khích cần thiết về thuế (thuế thu nhập doanh nghiệp, thuế nhập khẩu, thuế giá trị gia tăng), hạ tầng cơ sở, tín dụng nhằm thu hút các doanh nghiệp đầu tư vào lĩnh vực này, trong đó đặc biệt hỗ trợ cho các doanh nghiệp vừa và nhỏ phát triển, hướng tới mục tiêu đến năm 2020 sẽ sản xuất khoảng 1,69 tỷ đôi giày dép, 311 triệu balô, túi xách, 63 triệu tấn da cứng… doanh thu XK của ngành sẽ đạt 24,5 tỷ USD.

Tiến sĩ Nguyễn Minh Phong