Chống buôn lậu thuốc lá: Cần tăng cường công tác đấu tranh và thực thi pháp luật

Hiện nay Việt Nam đứng đầu trong số 14 quốc gia châu Á về thị trường tiêu thụ thuốc lá bất hợp pháp. Thời gian qua, sở dĩ tình trạng buôn, bán thuốc lá nhập lậu luôn “nóng” bởi hoạt động này mang lại siêu lợi nhuận. Xoay quanh vấn đề này phóng viên đã có buổi phỏng vấn ông Vũ Văn Cường -  Chủ tịch Hiệp hội Thuốc Lá Việt Nam. Văn Lượng thực hiện.

Xin ông cho biết, hiện nay thuốc lá lậu tại Việt Nam đang phức tạp như thế nào?

Buôn lậu thuốc lá mang lại siêu lợi nhuận bất hợp pháp, hiện trở thành vấn nạn quốc gia. Số lượng thuốc lá lậu đang gia tăng nhanh chóng với diễn biến ngày càng tinh vi phức tạp. Cụ thể:

Số thuốc lá nhập lậu năm 2013 là 21,9 tỷ điếu, chiếm 20,7% thị phần; Năm 2014, thuốc lá lậu tăng lên 30-40%. Việc thực hiện Luật Phòng chống tác hại của thuốc lá với các quy định về lộ trình giảm tar và Nicotin, đặc biệt việc chuyển đổi cảnh báo sức khỏe bằng hình ảnh trong các năm vừa qua  đã ảnh hưởng rất lớn đến tâm lý người tiêu dùng, vừa tác động đến chi phí đầu vào sản xuất và vô tình kích thích sự gia tăng đột biến của thuốc lá nhập lậu. Theo đánh giá của Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam số lượng thuốc lá lậu hơn 1 tỷ bao trong năm 2015, ước chiếm khoảng 25% thị phần nội địa.

Thuốc lá lậu xuất hiện lan tràn ở hầu hết các tỉnh trên phạm vi toàn quốc, và gia tăng về số lượng và chủng loại. Trước đây thuốc lá lậu chủ yếu là HERO, JET (giá khoảng 14.000-18.000đ) thời gian qua đã xuất hiện nhiều loại thuốc lá lậu giá rẻ, chất lượng kém như: League, Luxury, Cambo, Ram, Rainson (giá từ 2.700 đồng – 4.000 đồng/bao), Mine, Gem (4.000đ), Golden Deer (5.000đ), Elephant (5.500đ)….

Theo điều tra của Oxford Economics 2014, Việt Nam đã trở thành thị trường tiêu thụ thuốc lá lậu hàng đầu trong số 14 quốc gia và vùng lãnh thổ Châu Á được khảo sát (bao gồm: Indonesia, Thailand, Cambodia, Taiwan, Laos, Australia, Philippines, Singapore, Viet Nam, Myanmar, Pakistan, Hong Kong, Malaysia, Brunei).

Thủ đoạn buôn lậu thuốc lá khá tinh vi, manh động, liều lĩnh, sẵn sàng chống trả lực lượng chức năng khi bị phát hiện hoặc cản trở. Vì mối lợi lớn, việc buôn lậu diễn ra liên tục, bất kể ngày đêm.

Hoạt động buôn lậu thuốc lá được hình thành theo dạng các tổ chức, đường dây chặt chẽ, có sự phân công nhiệm vụ và sự móc nối giữa các chủ đầu nậu với các lực lượng có chức năng chống buôn lậu và các chủ cửa hàng tiêu thụ trong nội địa.

Trong quá trình hoạt động, các đối tượng tổ chức đội ngũ canh gác, cảnh giới với số lượng đông đảo, chặt chẽ nhằm kịp thời phát hiện hoạt động của các cơ quan chức năng để trốn tránh kiểm tra, tẩu tán hàng hóa khi bị bắt giữ. (Tại một số các tỉnh phía Bắc (Quảng Ninh, Hải Phòng, Hà Nội) hiện đang nổi lên việc buôn bán sản phẩm thuốc lá lậu cao cấp có tổ chức, hoạt động bí mật, nhằm đối phó với các lực lượng chức năng).

Thuốc lá lậu hiện là vấn đề cấp bách . Thủ tướng Chính phủ đã  Chỉ thị số 30/CT-TTg ngày 30/9/2014 về tăng cường đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá. Ngày 21/5/2015 vừa qua, Thủ tướng Chính phủ đã chủ trì Hội nghị trực tuyến về đẩy mạnh công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá. Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã yêu cầu các cơ quan ban ngành, địa phương cần tiếp tục triển khai đồng bộ các giải pháp quyết liệt hơn trong công tác phòng chống thuốc lá lậu, và kiên quyết, tập trung triệt phá các đường dây buôn lậu thuốc lá, bắt cho được các đầu nậu, chủ mưu, đối tượng cầm đầu.

Bộ Công thương cũng ra chỉ thị 04/BCT ngày 24/3/2015 về tiếp tục tăng cường công tác kiểm tra, kiểm soát, ngăn chặn buôn bán vận chuyển tàng trư thuốc lá nhập lậu; toàn ngành công thương thực hiện chủ trương không hút thuốc lá lậu…

Thuốc lá lậu tràn lan gây ảnh hưởng ra sao cho ngành thuốc lá Việt Nam, thưa ông?

Thuốc lá lậu tràn lan đã gây thiệt hại lơn cho phát triển kinh tế - xã hội và sản xuất trong nước, làm giảm tốc độ tăng trưởng kinh tế, thất thu ngân sách và ảnh hưởng tới đời sống, việc làm của hàng triệu người lao động từ nông dân trồng cây thuốc lá, lao động làm việc trong hệ thống phân phối thuốc lá...

Cụ thể: Lấy đi trên 20% thị phần, gây thất thu ngân sách hàng năm trên 10.000 tỷ đồng / năm; Mất sản lượng nguyên liệu: 18.000 tấn năm ( tương đương diện tích trồng là 10.000 hecta); Mất việc làm của nông dân: 5 triệu công lao động không có việc làm / năm; Mất việc làm của công nhân: 600.000 công nhân lao động / năm... và rất nhiều ảnh hưởng nghiêm trọng khác.

Hàm lượng các chất độc hại có trong thuốc lá lậu nhiều hơn rất nhiều so với thuốc lá sản xuất ở trong nước thì nó ảnh hưởng tới sức khỏe của người dùng ra sao, thưa ông?

Thuốc lá sản xuất trong nước, nhà nước kiểm soát được chất lượng 100%. Thuốc lá lậu không chỉ gây thiệt hại to lớn cho nền kinh tế mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe của người hút do những thành phần độc hại, không được kiểm soát nguồn gốc và hàm lượng có trong thuốc lá lậu. Đó là lý do Năm 2015, Tổ  chức Y tế Thế giới đã đưa ra Thông điệp điệp “Ngăn chặn thuốc lá lậu”.

Ở Việt Nam, Thuốc lá nhập lậu hiện nay chủ yếu là Jet và Hero chiếm tới trên 80%. Theo kết quả nghiên cứu vừa qua của Viện Kinh tế và Viện Khoa học hình sự Bộ Công an, hàm lượng Hàm lượng độc tố trong hai loại thuốc lá JET & HERO cao bất thường. Đáng báo động, trong cả hai loại thuốc lá này đều có chứa hàm lượng Coumarin rất cao. Coumarin giúp tăng vị đậm và mùi thơm trong điếu thuốc. Coumarin thuộc nhóm hóa chất nguy hiểm ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe người tiêu dùng và nằm trong danh mục chất cấm sử dụng trong thực phẩm của Bộ Y tế Việt Nam. Cơ quan Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) cũng đã cấm sử dụng Coumarin trong thực phẩm. Coumarin gây ngộ độc gan, phổi và hình thành những khối u gây ung thư. Nhiều quốc gia trên thế giới và Việt Nam cũng đã cấm dùng Coumarin trong công nghệ sản xuất thuốc lá vì có nhiều khả năng gây ảnh hưởng xấu đến sức khỏe con người. Coumarin cũng được tìm thấy trong nhiều loại thuốc diệt chuột đang được sử dụng hiện nay.

Ngoài ra, thuốc lá lậu còn có hàm lượng cadimi cao; Trong khói của một số loại thuốc lá lậu có chứa chất độc hại gây ung thư phổi, thực quản, tụy, miệng, bàng quang....

Thuốc lá nhập lậu còn có độ ẩm cao hơn so với các sản phẩm thuốc lá điếu sản xuất trong nước ( 14.3-14.6% so với 13.0 +_ 0.5% ) do sản xuất ra bảo quản không tốt, vì vậy rất dễ phát sinh nấm men, nấm mốc, giảm lượng trong quá trình bảo quản gây nguy hiểm cho người tiêu dùng như: ngộ độc, ung thư, thậm chí có thể gây tử vong khi sử dụng.

Vậy Kiến nghị của Hiệp hội thuốc lá để xử lý triệt để tình trạng này là những gì thưa ông?

Ngay sau khi có chỉ thị 30/CP ngày 30/9/2014 của TTg CP, BCĐ 389 Quốc gia, Bộ Công An, Bộ Công Thương, Bộ Tài Chính và một số địa phương trọng điểm đã chỉ đạo một cách qyuết liệt , nên tình trạng buôn lậu thuốc lá đã giảm hản. Nhưng hiện nay tình trạng tái buôn lậu thuốc lá lại gia tăng và diễn biến phức tạp.

Để Chỉ thị 30/CP của Thủ tướng Chính phủ thực sự đi vào cuộc sống, góp phần giải quyết việc làm cho người lao động, tăng thu ngân sách nhà nước và bảo vệ người tiêu dùng, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam kiến nghị Chính phủ, Ban Chỉ đạo 389 quốc gia và các Bộ ngành, địa phương tiếp tục quan tâm chỉ đạo, đẩy mạnh công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá:

1.Kiến nghị Thủ tướng Chính phủ chỉ đạo các Bộ ngành và địa phương tiếp tục thực hiện nghiêm túc và có hiệu quả Chỉ thị 30/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về tăng cường công tác đấu tranh chống buôn lậu thuốc lá.

2.Kiến nghị các địa phương trong cả nước triển khai Chỉ thị 30 đồng bộ và quyết liệt hơn. Chỉ đạo các lực lượng chức năng trên địa bàn kiên quyết đấu tranh, kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm các hành vi buôn lậu, vận chuyển, tàng trữ, buôn bán thuốc lá nhập lậu (đặc biệt là việc tăng cường công tác kiểm tra bày, bán thuốc lá lậu tại các tủ, quầy, cửa hàng, nhà hàng, khách sạn…).

3.Kiến nghị các Bộ ngành Trung Ương và các địa phương có văn bản yêu cầu cán bộ, Đảng viên, CNV làm việc trong bộ máy hành chính nhà nước không được hút thuốc lá lậu (hút thuốc lậu là tiếp tay cho buôn lậu, trốn thuế), có những biện pháp để ưu tiên sử dụng sản phẩm hợp pháp, thực hiện Cuộc vận động “Người Việt Nam ưu tiên dùng hàng Việt Nam”. Vừa qua, Bộ Công thương đã là đơn vị đầu tiên trong cả nước tiên phong thực hiện với chủ trương Cán bộ viên chức ngành Công thương không sử dụng thuốc lá ngoại nhập lậu.

4.Kiến nghị Quốc Hội sửa đổi Luật PCTHTL trích 50% Quỹ PCTHTL cho công tác phòng chống thuốc lá nhập lậu.

Theo quy định của Luật PCTHTL, các doanh nghiệp sản xuất, nhập khẩu thuốc lá phải đóng Quỹ PCTHTL với mức đóng là: 1% từ 01/5/2013; 1,5% từ 01/5/2016; 2% từ ngày 01/5/2019 (tính trên giá tính thuế TTĐB của bao thuốc). Hiện tại mỗi năm Quỹ có khoảng 400-500 tỷ đồng, và được sử dụng toàn bộ cho các hoạt động phòng chống thuốc lá, các hoạt động truyền thông, xây dựng chính sách, tìm hiểu, khảo sát kinh nghiệm của nước ngoài (mới sử dụng 10% quỹ)…; trong khi đó Quỹ chưa được sử dụng cho hoạt động chống buôn lậu thuốc lá. Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam kiến nghị Quốc hội, Chính phủ, Bộ Tài chính, Bộ Y tế nghiên cứu điều chỉnh bổ sung Luật PCTHTL, cho phép trích khoảng 50% Quỹ PCTHTL cho công tác phòng chống thuốc lá nhập lậu, vì thuốc lá nhập lậu có tác hại lớn hơn do trốn thuế, không kiểm soát được chất lượng, vệ sinh, an toàn thực phẩm, nguy hại đến sức khỏe cộng đồng..

5.Chính phủ sớm ban hành quy định: Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi buôn bán vận chuyển, tàng trữ sản phẩm thuốc lá nhập lậu với số lượng 500 bao trở lên. Tại Thông tư liên tịch số 36, Điều 7.2 quy định truy cứu trách nhiệm hình sự khi buôn bán, vận chuyển, tàng trữ sản phẩm thuốc lá nhập lậu với số lượng từ 1.500 bao trở lên. Do đó, các đối tượng buôn lậu đã chia nhỏ khối lượng và giao cho nhiều người khác nhau vận chuyển hoặc tàng trữ dưới mức 1.500 bao để tránh bị truy cứu trách nhiệm hình sự. Phương thức tinh vi này của đối tượng buôn lậu đã gây nhiều khó khăn cho công tác truy quét, phòng chống buôn lậu của cơ quan chức năng và không có cơ sở để xử lý nghiêm các đối tượng buôn lậu. Theo thống kê của cơ quan chức năng, trong thời gian qua số vụ buôn lậu thuốc lá bị xử lý hình sự chiếm chưa tới 1% tổng số vụ bị bắt giữ (0,95%) .

Vừa qua, Hiệp hội Thuốc lá Việt Nam đã có văn bản đề nghị truy cứu trách nhiệm hình sự đối với hành vi vận chuyển, kinh doanh thuốc lá điếu nhập lậu có số lượng từ 500 bao trở lên thay vì mức 1.500 bao như hiện nay để tăng tính răn đe. Chúng tôi mong rằng Chính phủ sẽ sớm ban hành văn bản trong quý 3/2015.

6. Kiến nghị Chính phủ và các Bộ ngành xem xét tăng biên chế và công cụ hỗ trợ cho lực lượng công an, biên phòng, hải quan và QLTT; hỗ trợ kinh phí, trang thiết bị phương tiện, biên chế cho các lực lượng trực tiếp kiểm tra, kiểm soát chống buôn lậu thuốc lá.

7. Kiến nghị Chính phủ, Bộ Tài chính xem xét giữ nguyên quy định cũ về cách tính thuế TTĐB, giúp giảm chênh lệch lợi nhuận giữa thuốc lá nhập lậu và thuốc lá SX trong nước, là điều kiện rất quan trọng để phát huy hiệu quả các giải pháp chống buôn lậu thuốc lá, góp phần vào thành công của Chỉ thị 30/CT-TTg.

Xin chân thành cảm ơn ông!