Khoa học và công nghệ: Động lực cho sự phát triển

Theo xếp hạng về trình độ sáng tạo khoa học và công nghệ (KH&CN) của Tổ chức sở hữu trí tuệ thế giới (WIPO) năm 2014 đối với 143 quốc gia thì Việt Nam xếp thứ 71/143 (tăng 5 bậc so với năm 2013) trong khi về GDP, Việt Nam xếp thứ 132/143. Và trong số 33 quốc gia có thu nhập trung bình thấp, Việt Nam xếp thứ 31/33 về GDP nhưng được xếp hạng 5/33 về trình độ sáng tạo KH&CN.

Mới đây, trong dịp trả lời phỏng vấn báo chí, Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân cho biết: những năm qua, thành tựu của nền KH&CN đã góp phần quan trọng vào sự phát triển kinh tế - xã hội Việt Nam, tăng năng suất lao động và thực sự trở thành động lực cho sự phát triển.

Kể từ sau Nghị quyết số 02-NQ/HNTW, ngày 24/12/1996, khi đầu tư cho KH&CN đã được tăng cường với mức 2% tổng chi ngân sách hàng năm. Tuy nhiên đầu tư cho KH&CN kể từ thời điểm đó đến nay chưa bao giờ đạt đủ 2% GDP, năm cao nhất chỉ đạt 1,6%, năm 2014 thấp nhất đạt hơn 1,3%, năm 2015 đạt 1,52%. Một điểm bất hợp lý khác là chỉ khoảng 10% của con số đó dành chi cho đầu tư nghiên cứu cấp nhà nước hoặc cấp bộ, tỉnh, cơ sở; còn khoảng 90% sử dụng vào chi thường xuyên, chi mua sắm trang thiết bị, trả lương, sửa chữa nhà cửa… (theo Bộ trưởng Nguyễn Quân).

Hiện nay, Việt Nam có hơn 200 viện nghiên cứu quốc tế, hơn 400 trung tâm nghiên cứu quốc gia, hơn 1.000 viện nghiên cứu, trung tâm của tư nhân, 62.000 người làm khoa học chuyên nghiệp (gồm khoảng 14.000 tiến sĩ KH&CN, trong đó có một phần tư làm kỹ thuật), hàng vạn người làm khoa học không chuyên nghiệp (như giáo viên, bác sĩ, kỹ sư ở các nhà máy…). Năm 2014, tổng kinh phí của cả Nhà nước và tư nhân dành KH&CN khoảng 25.000 tỷ đồng.

Trong số đội ngũ nghiên cứu KH&CN đông đảo như vậy, Bộ KH&CN đánh giá chỉ có khoảng 2.500 nhà nghiên cứu có khả năng sáng tạo ra những sản phẩm được quốc tế thừa nhận. Hằng năm, Việt Nam trung bình có 100 bằng sáng chế, con số đó thực đáng suy nghĩ khi so sánh chi phí trung bình cho một bằng sáng chế ở các nước khác khoảng 1 triệu USD, còn các nhà khoa học Việt Nam hiện nay chỉ lấy sự đam mê bù đắp cho khó khăn về tài chính. 

Hướng đi mới của trong phát triển khoa học, công nghệ

Một nền KH&CN phát triển không chỉ trông chờ vào đầu tư từ ngân sách. Thực tế trong vài năm gần đây cho thấy đầu tư vào KH&CN của doanh nghiệp và các thành phần kinh tế đã tạo nên động lực mạnh mẽ thúc đẩy nghiên cứu khoa học công nghệ, tạo nên một hướng đi mới khả quan cho KH&CN Việt Nam.

Năm 2013, Tập đoàn viễn thông quân đội Viettel đã dành 10% lợi nhuận trước thuế cho lĩnh vực nghiên cứu KH&CN (khoảng hơn 2.000 tỷ đồng), thành lập một viện nghiên cứu riêng, đồng thời tích cực tìm kiếm được khoảng 500 nhà nghiên cứu trong cả nước về làm việc cho viện. Hai năm sau, hiệu quả của việc đầu tư này trở thành hiện hữu khi tập đoàn cho ra mắt nhiều sản phẩm giá trị: máy thông tin cho bộ binh, radar biển... có giá thành rẻ hơn nhập ngoại rất nhiều.

Cũng tương tự như Viettel, Tập đoàn Dầu khí quốc gia trong năm 2013 có tổng mức đầu tư cho KHCN hơn 2.000 tỷ đồng và đang đem lại hiệu quả lớn.

Nhằm thu hút nhiều hơn các nguồn đầu tư cho nghiên cứu KH&CN, năm 2013, Bộ KH&CN đã khởi động một dự án thí điểm về quỹ đầu tư mạo hiểm, dự án thương mại hóa khoa học - công nghệ theo mô hình thung lũng Silicon. Cho đến nay, do vướng mắc từ các qui định liên quan trong Luật Ngân sách, việc thành lập Quỹ đầu tư mạo hiểm để hỗ trợ các nhà khoa học, đặc biệt là các nhà khoa học trẻ từ các viện, trường, đến nay vẫn chưa thành hiện thực.

Trong bối cảnh đó, đầu năm 2015, Quỹ đầu tư mạo hiểm tư nhân đầu tiên đã được Bộ Nội vụ cấp giấy phép hoạt động. Quỹ đã tài trợ cho 9 nhóm khởi nghiệp của sinh viên các trường đại học, trong đó có 5 nhóm khởi nghiệp đã tìm được nhà đầu tư và mỗi nhóm được đầu tư khoảng 200.000 USD. Sau 4 tháng đi vào hoạt động, đã có công ty nước ngoài đặt giá mua sản phẩm với mức 4 triệu USD.

Tạo cơ chế thuận lợi cho các quỹ đầu tư mạo hiểm và doanh nghiệp đầu tư vào KH&CN hiện là mối quan tâm lớn của các nhà quản lý nhằm thu hút nguồn vốn đáp ứng nhu cầu nghiên cứu trong nước để từ đó KH&CN thực sự trở thành động lực thúc đẩy phát triển của nền kinh tế.

Nguyễn Thanh