Nhật Bản hỗ trợ Việt Nam hình thành chuỗi giá trị nông sản

Cung cấp sản phẩm nông nghiệp sạch, an toàn cho người sử dụng, cải thiện thu nhập cho nông dân, thực hiện các hoạt động trong khuôn khổ tầm nhìn trung và dài hạn trong xây dựng chuỗi giá trị thực phẩm từ sản xuất nông nghiệp đến chế biến, tiêu thụ là những mục tiêu chính trong chương trình hợp tác giữa Văn phòng JICA Việt Nam và Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn, chính quyền địa phương tại Việt Nam. Ông Mori Mutsuya, trưởng đại diện Văn phòng JICA Việt Nam đã chia sẻ với phóng viên Tạp chí Vietnam Business Forum về vấn đề này. Hương Ly – Lương Tuấn thực hiện.

Ông đánh giá như thế nào về những nỗ lực của Việt Nam nhằm phát triển nông nghiệp trong thời gian qua?

Cho đến nay, Việt Nam đã nỗ lực rất lớn trong việc mở rộng sản xuất các sản phẩm nông nghiệp. Các hoạt động có thể kể tới như cải thiện giống, xây dựng các công trình tưới tiêu, chi trả tiền hỗ trợ cây màu và gần đây là áp dụng quy trình VietGAP nhằm nâng cao độ an toàn cho sản phẩm nông nghiệp.

Kết quả là, gạo, cà phê và hạt tiêu đã trở thành những mặt hàng xuất khẩu có năng lực cạnh tranh cao, đứng vị trí thứ nhất hoặc thứ hai thế giới. Về thủy sản, các mặt hàng như tôm, cá da trơn cũng được xuất khẩu ra thế giới. Các món ăn tiêu biểu của các quốc gia như cá và khoai tây chiên của Anh, burger cá của Mỹ, cũng sử dụng thủy sản của Việt Nam. Ngoài ra, tháng 11 năm nay, xoài của Việt Nam đã bắt đầu được xuất sang Nhật Bản, khởi đầu cho sự xuất khẩu đa dạng hoa quả sang các nước.

Cá nhân tôi cho rằng, ngành sản xuất trong nước có phản ứng nhanh nhạy với cơ chế thị trường nhất và thành công nhất chính là lĩnh vực nông nghiệp với mục tiêu thị trường xuất khẩu. Mặc dù vậy, vẫn còn rất nhiều vấn đề và thử thách.

Trước tiên là độ an toàn. Với tư cách là một người sống tại Hà Nội, nguyện vọng của tôi chính là có thể an tâm ăn rau. Tiếp theo là mức độ chế biến thấp, với trên 90% sản phẩm được tiêu thụ chưa qua chế biến và chưa tạo được giá trị gia tăng cao. Thu nhập của người dân tăng cao, cuộc sống hàng ngày càng bận rộn thì nhu cầu về sản phẩm chế biến ngày càng cao...

Bên cạnh tiềm năng trong lĩnh vực nông nghiệp, có cản trở nào cho sự phát triển của nông nghiệp hay không?

Khâu xử lý sau thu hoạch chưa đầy đủ. Ví dụ, không có cơ sở bảo quản lạnh khiến tình trạng rau hỏng khi tới thị trường tiêu thụ trầm trọng hơn. Sản phẩm nông nghiệp không được phân loại, nên giá thành sản phẩm tốt cũng như sản phẩm kém đều giống nhau, làm mất dần ý thức cải thiện chất lượng của người sản xuất.

Do nghi ngờ về tính an toàn, nên cho dù có sản xuất rau an toàn cũng không có thị trường để bán được giá cao.

Tiêu thụ hàng hóa phức tạp. Ví dụ, thương lái thu mua, số tiền đã trừ chi phí và bán hàng mấy ngày sau mới được trả, nên người nông dân không thể dự toán được lợi nhuận của mình nên ngại đầu tư tiếp tục sản xuất.

Cho dù mục tiêu là hướng tới xuất khẩu, thì với giá đầu vào như đất và phân bón cao, thì năng lực cạnh tranh cũng không có. Những nội dung trên đây mới chỉ là một ví dụ, ngoài ra còn rất nhiều các vấn đề khác.

Ông có thể cho biết đôi nét về chương trình hợp tác nông nghiệp giữa Nhật Bản và Việt Nam?

Kể từ khi sang nhận công tác tại Việt Nam vào tháng 6 năm 2013 đến nay, tôi cảm thấy đặc biệt vui mừng khi các lãnh đạo Việt Nam đề nghị tôi hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp vì tầm quan trọng của nông nghiệp trong tầm nhìn trung và dài hạn.

JICA đã phối hợp với Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, chính quyền địa phương các tỉnh như tỉnh Hà Nam, Nghệ An, tỉnh Lâm Đồng và những đối tác thuộc khu vực tư nhân để thực hiện các hoạt động trong khuôn khổ tầm nhìn trung và dài hạn.

Mô hình nâng cao năng lực sản xuất và giá trị gia tăng là Dự án Hợp tác Kỹ thuật về Quy hoạch phát triển ngành nông nghiệp tại tỉnh Nghệ An. Trong khuôn khổ hợp tác, mô hình “Sản xuất nông nghiệp theo hợp đồng” được thử nghiệm, với các hoạt động cần thiết nhằm thực hiện chuỗi giá trị nông nghiệp bao gồm từ việc sản xuất nông nghiệp, chăn nuôi, giống và phát triển giống, trồng trọt, thu hoạch, vận chuyển, chế biến và xuất khẩu, với xuất phát điểm là dựa vào nhu cầu của thị trường, nghĩa là tìm hiểu xem mọi người muốn mua gì.

Ngoài ra, dự án cũng xây dựng mô hình “Diễn đàn (Platform) chia sẻ, trao đổi thông tin song phương”, nhằm chia sẻ, cung cấp thông tin về thị trường nông sản, chăn nuôi và thông tin về người sản xuất. Đã có những hoạt động như lựa chọn các cơ sở sản xuất trong số 400 doanh nghiệp nông nghiệp và hợp tác xã nông nghiệp tại Nghệ An. Ngoài ra, cũng cần tìm ra các doanh nghiệp đầu tư, đặt hàng sản xuất, trong đó nếu được thì nên là các nhà đầu tư nước ngoài. Dựa trên kết quả này, Kế hoạch tổng thể và Kế hoạch hành động thúc đẩy nông nghiệp tỉnh Nghệ An mang tính thực tiễn cao sẽ được hình thành.

Tại tỉnh Lâm Đồng, JICA đã phối hợp với UBND tỉnh và Viện Hàn lâm Khoa học Xã hội Việt Nam thực hiện “Dự án Hỗ trợ tỉnh Lâm Đồng xây dựng mô hình nông nghiệp theo hướng tiếp cận đa ngành và cải thiện môi trường đầu tư trong nông nghiệp”. Từ tháng 9 năm 2014 đến tháng 11 năm 2015, JICA đã tiến hành cuộc khảo sát nhằm thu thập và phân tích các thông tin cơ bản về các nguồn lực trong nông nghiệp bao gồm cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực, điều kiện tự nhiên, các quy định v.v... cũng như phỏng vấn các doanh nghiệp Việt Nam và Nhật Bản, các nhà đầu tư tiềm năng, các cán bộ chính quyền và nông dân. Cuộc khảo sát làm rõ tiềm năng và yếu tố cản trở cũng như xác định mô hình phát triển kinh doanh nông nghiệp Lâm Đồng, để tối ưu hóa sáng kiến của các doanh nghiệp tư nhân – một nhân tố không thể thiếu trong ngành sản xuất nông nghiệp.

JICA dự kiến sẽ áp dụng mô hình nông nghiệp công nghệ cao tại tỉnh Hà Nam. Chúng tôi hiện đang tiến hành khảo sát thu thập thông tin về ứng dụng công nghệ thông tin (ICT) trong nông nghiệp và hiện đang kiểm chứng khả năng sử dụng ICT trong quản lý quy trình khép kín từ lập kế hoạch canh tác, trồng trọt đến bán hàng, nhằm thúc đẩy thương mại hóa nông nghiệp tại Việt Nam. Khảo sát nhằm nâng cao giá trị gia tăng (độ an toàn, tươi sống) của các sản phẩm hoa màu trên phương diện sản xuất và thí điểm canh tác nông nghiệp do người dân địa phương thực hiện dưới sự hướng dẫn của Công ty Nông nghiệp AEON Nhật Bản.

Việc khảo sát thị trường được thực hiện với sự hỗ trợ toàn diện của Hội Liên hiệp Phụ nữ Việt Nam, sử dụng ứng dụng MARCH do Công ty FUJITSU phát triển và bắt đầu tiến hành khảo sát xu hướng giá rau tại thị trường địa phương. Về trung hạn, các thông tin này được kỳ vọng sẽ kết nối với mô hình dự báo nhu cầu.

Ông có lời khuyên gì đối với địa phương và doanh nghiệp để dự án thành công?

Trở ngại lớn nhất đối với doanh nghiệp nước ngoài là khó tiếp cận nguồn tài nguyên đất, sau đó là khó tìm kiếm những đối tác kinh doanh tuân thủ hợp đồng. Cũng giống như các doanh nghiệp Việt Nam, các doanh nghiệp Nhật Bản cũng thiếu các cơ hội đào tạo nhân lực và nghiên cứu phát triển, cơ sở hạ tầng yếu kém.

Như tôi đã nêu ở trên, những nội dung này chính là chìa khóa thúc đẩy các hoạt động liên ngành gồm: Thứ nhất, Thành lập các cơ chế chịu trách nhiệm liên ngành dưới sự chỉ đạo của lãnh đạo tỉnh. Hai tỉnh đã thành lập Ban Quản lý Dự án (PMU) với các thành phần từ Sở Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn, Sở Kế hoạch Đầu tư, Sở Công Thương, Sở Tài chính và người trực tiếp chỉ đạo là một Phó Chủ tịch UBND tỉnh; Thứ hai: Bố trí ngân sách và nhân lực đảm bảo thể hiện quyết tâm của chính quyền tỉnh để thực hiện các kế hoạch hành động; Thứ 3: Khu vực tư nhân phối hợp ngay từ giai đoạn đầu với tư cách là đối tác; Thứ tư: Các tỉnh cần thu hút các nhà đầu tư trong và ngoài tỉnh nhằm nâng cao kỹ thuật. Có thể tin rằng sự gắn kết chặt chẽ giữa các cơ quan liên quan của hai tỉnh chắc chắn sẽ là mô hình cho các tỉnh khác.