Song hành công cuộc cải cách và nỗ lực hội nhập

Năm 2016 mở ra một luồng sinh khí mới thực sự lạc quan cho cộng đồng doanh nghiệo (DN) Việt Nam, với niềm tin mãnh liệt vào bước phát triển mới của đất nước. Phải khẳng định rằng sự lạc quan và niềm tin ấy có cơ sở vững chắc từ thực tiễn. Phóng viên Vietnam Business Forum đã có cuộc trao đổi với TS. Vũ Tiến Lộc, Chủ tịch VCCI xung quanh vấn đề này. Lan Anh thực hiện.

Tiếng nói của DN ngày càng có trọng lượng

Cuối tháng 12/2015, VCCI đã khởi động cuộc bình chọn các quy định pháp luật tốt nhất và tồi nhất. Đây là hoạt động chủ động của VCCI nhằm triển khai nhiệm vụ được Chính phủ giao tại Nghị quyết 19, đó là hiến kế, giám sát, thúc đẩy, tiến hành các cuộc điều tra xã hội học để đo lường sự hài lòng của người dân và doanh nghiệp về cơ chế, chính sách. Luật Ban hành văn bản quy phạm pháp luật cũng chỉ rõ, mọi văn bản được ban hành liên quan đến doanh nghiệp đều phải lấy ý kiến của VCCI. Ông đánh giá thế nào về vấn đề này, thưa ông?

Chưa bao giờ tiếng nói của doanh nghiệp được quan tâm như hiện nay. Chính phủ đã có rất nhiều cố gắng và công cuộc đổi mới đang được triển khai. Khu vực doanh nghiệp tiếp tục phát triển, phần lớn vẫn trụ vững được trong cạnh tranh, nhiều doanh nghiệp và doanh nhân khẳng định được vị thế, được đánh giá cao ở khu vực và cả quốc tế.

Sự khởi động của làn sóng cải cách thứ hai, dưới không gian hiến định mới của Hiến pháp năm 2013, đã mở ra nhiều thuận lợi cho DN. Trong năm 2015, Chính phủ đã tiếp tục những đột phá về cải cách thể chế kinh tế mà những mốc quan trọng là việc thực thi Luật Doanh nghiệp, Luật Đầu tư và việc ban hành, triển khai Nghị quyết số 19/NQ-CP lần thứ hai về cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, trong đó đặt rõ những nhiệm vụ trọng tâm và lộ trình cụ thể cho cải cách.

Mới đây, Chính phủ lại tiếp tục ban hành Nghị quyết số 36a về Chính phủ điện tử. Có thể nói Nghị quyết 19 và Nghị quyết 36a này sẽ có tác động cộng hưởng, thay đổi căn bản phương thức hoạt động của các cơ quan nhà nước, tạo thuận lợi cho doanh nghiệp.

Một trong những thành công đặc biệt quan trọng khác là Chính phủ đã kết thúc đàm phán, ký kết hàng loạt hiệp định thương mại tự do với các đối tác hàng đầu với những chuẩn mực hàng đầu thế giới. Việt Nam trở thành điểm giao thoa của những hiệp định thương mại lớn nhất, quan trọng nhất thế giới đầu thế kỷ 21. Với các hiệp định này, Việt Nam đã đi trước nhiều nước trong khu vực từ 5 đến 7 năm. Để so sánh, cần nhớ rằng Việt Nam là người đi sau trong WTO. Chúng ta đang ở thời điểm rất quan trọng khi quyết tâm cải cách trong nước và nỗ lực hội nhập quốc tế đang song hành, cộng hưởng để tạo đà cho làn sóng đổi mới lần thứ hai.

Không thể để mặc DNVVN tự bơi

Chấp nhận cuộc chơi sòng phẳng, nâng cao năng lực cạnh tranh là yếu tố cốt lõi giúp doanh nghiệp Việt Nam hội nhập khi các hiệp định thương mại tự do (FTA) được kí kết. Ông đánh giá thế nào về vị thế và năng lực của các DN Việt Nam trong công cuộc hội nhập này?

Các hiệp định thương mại tự do song phương và đa phương được ký kết trong thời gian qua sẽ đem đến cho các DN Việt Nam những cơ hội mới để mở rộng thị trường và thu hút vốn đầu tư nước ngoài, đồng thời cũng tạo ra động lực cho những cải cách thể chế ở trong nước.

Tuy nhiên, cần phải nói rằng, tất cả những điều kiện thuận lợi đó, chúng ta chỉ có thể tận dụng tốt nếu như có sự chuẩn bị tích cực từ phía DN và sự cải cách thể chế quyết liệt từ phía Chính phủ để tạo môi trường kinh doanh thuận lợi, nâng cao năng lực cạnh tranh của DN.

Việt Nam có tới 98% là DN nhỏ và vừa, trong đó 96% DN nhỏ và siêu nhỏ, chỉ có 2% là DN cỡ vừa. Đây là một yếu điểm của cộng đồng doanh nghiệp vì khi mở cửa thị trường cần những DN cỡ lớn và cỡ vừa liên kết theo chuỗi, theo mạng để kết nối nền kinh tế Việt Nam và nền kinh tế toàn cầu khi tham gia các hiệp định.

Hiện nay, VCCI đã và đang xúc tiến nhiều chương trình hỗ trợ nhằm giúp DNVVN đáp ứng yêu cầu hội nhập sắp tới, như việc phổ biến thông tin về hội nhập cho DN cũng như tác động của mở cửa thị trường đối với từng ngành đến lĩnh vực của chính mình; qua đó, lên kế hoạch sản xuất kinh doanh trong chuỗi, trong thế liên kết, chứ không thể “chiến tranh du kích”. “Chiến tranh du kích” là thua trong hội nhập.

Các DN cũng cần phải chuẩn bị tâm thế, chấp nhận một cuộc chơi sòng phẳng đối với các đối tác trong-ngoài nước. Do đó, nâng cao năng lực cạnh tranh là yếu tố cốt lõi. Đồng thời, cần triển khai hành động ngay các kế hoạch tổ chức sản xuất kinh doanh, tổ chức lại sản xuất, tổ chức lại nguồn cung ứng nguyên liệu để đảm bảo yêu cầu nội khối, để có thể tận dụng được các ưu đãi thuế quan cũng như vượt qua rào cản kĩ thuật…

Thuế điện tử hướng tới sự minh bạch trong nhiều lĩnh vực

Cho dù đã có cải cách nhưng trên thực tế, lĩnh vực thuế vẫn còn gây nhiều vướng mắc cho DN. Một trong những giải pháp được nói đến để giảm thiểu thủ tục cho DN là nộp thuế điện tử. Theo ông, giải pháp này  mang đến thuận lợi gì cho DN cũng như cơ quan quản lý nhà nước?

Một trong những giải pháp quan trọng nhằm đơn giản các thủ tục thuế quan là nộp thuế không dùng tiền mặt. Cơ quan Nhà nước, ngân hàng phải có giải pháp để doanh nghiệp không còn cảm thấy khó khăn khi áp dụng nộp thuế điện tử. Nộp thuế điện tử cũng là động lực khiến doanh nghiệp đổi mới mô hình quản trị theo hướng minh bạch, hiện đại hơn để bắt kịp xu hướng thay đổi của quốc tế và những quy định của cơ quan quản lý Nhà nước. Một tổ chức nước ngoài luôn muốn giao dịch với doanh nghiệp có sổ sách minh bạch, nếu sử dụng quá nhiều tiền mặt sẽ khiến đối tác nghi ngờ và khó làm ăn hơn. 

Tuy nhiên, từ việc đăng ký đến thực hiện nộp là một quãng đường còn dài bởi số chứng từ nộp thuế và số tiền nộp ngân sách bằng phương thức điện tử còn thấp. Để hoàn thành chỉ tiêu tỷ lệ doanh nghiệp nộp thuế điện tử đạt tối thiểu 90%, Việt Nam cần những giải pháp tháo gỡ vướng mắc liên quan đến hệ thống pháp luật chung, cùng sự phối hợp đồng bộ từ cơ quan thuế đến các đơn vị bổ trợ như ngân hàng, trung gian thanh toán và doanh nghiệp.

Nhiều doanh nghiệp kiến nghị ngành thuế cần cải tiến phần mềm hệ thống kê khai để thao tác dễ dàng hơn. Mỗi khi có quy định mới ra đời thì các hỗ trợ liên quan phải đồng thời cập nhật phần mềm. Việc nâng cấp phần mềm kê khai phải thông báo cho doanh nghiệp để doanh nghiệp khai đúng với phần mềm đang sử dụng tránh phải kê khai lại nhiều lần. Chính phủ cũng cần chỉ đạo các doanh nghiệp công nghệ thông tin lớn tham gia xây dựng, vận hành hệ thống thông tin để nâng cấp đường truyền, đảm bảo kê khai, nộp thuế được nhanh chóng, thông suốt.

Các ngân hàng, trung gian thanh toán cũng phải kết nối với nhau để hỗ trợ doanh nghiệp nộp thuế điện tử. Qua quá trình khảo sát, ở mỗi địa phương, kho bạc nhà nước chỉ mở một tài khoản thu ngân sách tại một ngân hàng thương mại. Việc chuyển tiền này sẽ rất hạn chế nếu kết nối giữa hai ngân hàng chưa tốt hoặc rất phiền phức nếu doanh nghiệp ghi sai thông tin của đơn vị nhận tiền trên hệ thống.

Một Chính phủ vận hành hiệu quả tức là nguồn lực bỏ ra sẽ ngày càng ít và minh bạch hơn. Hành trình để Việt Nam xây dựng thành công Chính phủ điện tử và trở thành một trong những quốc gia hàng đầu khu vực về mức độ thuận lợi cho doanh nghiệp dài hay ngắn, nhanh hay chậm phụ thuộc vào cách làm, sự phối hợp quyết liệt của các bên liên quan. 

Một chu kỳ phát triển mới

Chưa bao giờ DN đón nhận năm mới với một niềm tin và hi vọng tốt đẹp như năm nay. Ông đánh giá thế nào về cơ hội cũng như thách thức đối với cộng đồng DN trước một chu kỳ phát triển mới này?

Năm 2016 được đánh giá sẽ là năm tiếp tục ổn định kinh tế vĩ mô và lấy lại đà tăng trưởng. Với động lực cải cách trong nước và cơ hội rất to lớn từ các FTA, chúng ta có thể huy động nhiều nguồn lực hơn cho phát triển cả trong nước và ngoài nước. Việt Nam sẽ bắt đầu một chu kỳ phát triển mới, mạnh mẽ và bền vững hơn. Tuy nhiên, năm 2016 vẫn tiếp tục là một năm khó khăn với doanh nghiệp.

Thách thức lớn nhất của chúng ta vẫn là đổi mới thể chế. Muốn tránh được bẫy thu nhập trung bình và trở nên giàu mạnh thì phương cách duy nhất là tiếp tục kiên định đổi mới, đẩy mạnh cải cách thể chế, quyết liệt hội nhập, trên cơ sở đường lối của Đảng, Hiến pháp năm 2013 và chương trình hành động rất tích cực, cụ thể của Chính phủ mà Nghị quyết 19/CP-2014-2015 là một ví dụ điển hình. Nếu trong thời gian ngắn nhất chúng ta đạt được chuẩn mực thế giới về thể chế, về quản trị, thì Việt Nam sẽ có được một đội ngũ doanh nghiệp hùng mạnh- lực lượng chủ công để chúng ta hội nhập, vượt lên thành công.

Trong những lĩnh vực phải đối mặt với khó khăn nhiều nhất trong hội nhập thì nông nghiệp là đáng lo ngại nhất. Nền nông nghiệp Việt Nam về cơ bản vẫn là sản xuất tiểu nông và chưa theo các chuẩn mực quốc tế. Sản xuất manh mún, nhỏ lẻ khiến chi phí cao, năng suất thấp và khó bảo đảm an toàn thực phẩm. Nền nông nghiệp như vậy không thể sản xuất hàng hóa, càng không thể cạnh tranh. Việt Nam xuất khẩu nhiều gạo nhưng chưa có thương hiệu. Trước kia, cá tra, cá basa và tôm của Việt Nam đã bước đầu chiếm lĩnh được các thị trường cao cấp ở Mỹ, châu Âu, nhưng đang đứng trước nguy cơ mất uy tín ở các thị trường này, đang chuyển sang những thị trường dễ tính hơn và cũng thấp cấp hơn.

Nông nghiệp sẽ là lợi thế của Việt Nam trong hội nhập, với điều kiện phải là nền nông nghiệp công nghệ cao. Điều tất yếu là Việt Nam phải tái cấu trúc nền nông nghiệp, phải tổ chức lại sản xuất trên cơ sở những điều kiện về thổ nhưỡng, khí hậu, lao động và vị trí địa lý. Yêu cầu tương tự cũng đặt ra với ngành du lịch và các lĩnh vực Việt Nam có lợi thế cạnh tranh khác.

Hội nhập là thách thức với các doanh nghiệp nhỏ và vừa, nhưng các doanh nghiệp Việt Nam cũng có sức sống rất bền bỉ, khả năng ứng phó rất cao. Nhà nước tạo đột phá về thể chế thì doanh nghiệp cũng phải tự nâng cấp để trở thành các đối tác tin cậy trên thế giới, phải chuyên nghiệp và sáng tạo. Ngược lại, để hỗ trợ cho những nỗ lực tự thân của doanh nghiệp, rất cần một chương trình của Nhà nước trợ giúp doanh nghiệp nhỏ và vừa, doanh nghiệp khởi nghiệp. 

Chúng ta không thể giành thắng lợi trên mặt trận kinh tế nếu không có toàn dân làm kinh tế. Phải ưu tiên phát triển kinh tế tư nhân, người dân là yếu tố quyết định sự thành bại của nền kinh tế, đây là nội lực mang tính quyết định. Về phần Nhà nước là tạo điều kiện, hạ tầng, ban hành luật lệ, đây là điều rất quan trọng để cổ vũ tinh thần khởi nghiệp, làm giàu của người dân.

Một lộ trình tốt đẹp hơn đang bắt đầu và điều quan trọng là lộ trình ấy không thể cưỡng lại được.