Đầu tư công: Căn bệnh đã nhờn thuốc?

Hiện nay, với nhiều địa phương vẫn xem nguồn vốn từ ngân sách nhà nước là “bầu sữa” không bao giờ cạn. Chính vì thế, có ngày càng nhiều các dự án được hình thành từ nguồn vốn hỗ trợ từ ngân sách nhà nước nhưng hiệu quả và sự hữu dụng hầu như không đáp ứng được yêu cầu đề ra. Tình trạng này đã và đang khiến cho ngân sách nhà nước hàng năm bị thất thoát một khoản tiền không hề nhỏ.

Nhìn thấy nhưng khó giải quyết

Theo chuyên gia kinh tế - TS Vũ Đình Ánh, trong thời gian vừa qua, nỗ lực tái cơ cấu đầu tư công vẫn chưa có được kết quả khả quan, đây là khu vực chậm chuyển biến nhất. Trong đó, nguyên nhân chủ yếu được ông Ánh chỉ ra là do tái cơ cấu đầu tư công không gắn với thay đổi vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế.

Đánh giá về tình trạng các địa phương đua nhau xây dựng những trung tâm hành chính tới hàng nghìn tỷ, TS. Vũ Đình Ánh cho rằng, những dự án trung tâm hành chính lên tới nghìn tỷ có tuân thủ nghiêm túc quy định tại Chỉ thị 1792/CT-TTg của Thủ tướng Chính phủ về đầu tư công không? Chúng ta hãy bàn việc chọn dự án nào hiệu quả thì làm. Còn giờ bàn về hiệu quả đầu tư công rất khó.

“Với đầu tư công, càng nói nhiều sẽ ra càng nhiều vấn đề, đây là vấn đề nói mãi mà vẫn không giải quyết được”, TS Ánh chia sẻ.

Cùng với đó, TS. Ánh cho rằng, cần phải thay đổi vai trò của Nhà nước để phù hợp hơn với nền kinh tế thị trường sẽ là cơ sở để tái cơ cấu đầu tư công và ngược lại, tái cơ cấu đầu tư công cũng góp phần tích cực thúc đẩy thay đổi vai trò của Nhà nước trong nền kinh tế.

Theo vị chuyên gia này, cần giảm quy mô đầu tư công xuống mức thấp nhất có thể. Cụ thể, giảm về mức 10% GDP cho phù hợp với điều kiện thực tế về kinh tế, thâm hụt ngân sách và nợ công. Trên cơ sở đó, thực hiện cơ cấu lại đầu tư công theo ngành, với nguyên tắc chỉ dành cho những ngành, những lĩnh vực mà đầu tư tư nhân không muốn và không thể đầu tư.

TS. Nguyễn Tú Anh, Trưởng Ban Chính sách kinh tế vĩ mô (Viên Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương-CIEM) đánh giá: Nếu căn cứ vào hệ số hiệu quả vốn đầu tư phát triển toàn xã hội (ICOR), việc sử dụng nguồn lực của Việt Nam đang hiệu quả hơn. Từ năm 2012 trở lại đây, hệ số ICOR cả nước hàng quý đã giảm dần. Quý IV/2014 chỉ khoảng 4,5 so với mức cao nhất của quý IV/2011 là xấp xỉ 12. Hệ số ICOR không chỉ thấp hơn mà còn duy trì ở mức ổn định trong suốt các quý.

“Mặc dù tốc độ tăng trưởng kinh tế chưa hồi phục lại tốc độ tăng trưởng trước khi nền kinh tế rơi vào khó khăn, nhưng để đạt được 1% tăng trưởng, chúng ta phải sử dụng mức đầu tư ít hơn”, TS. Anh nói.

Vừa đá bóng vừa thổi còi

TS. Nguyễn Đình Cung, Viên trưởng CIEM lại ví von, đầu tư công hiện nay giống như một người có nhiều bệnh, có bệnh thì lây lan rất nhanh, có người thì lại đang sử dụng chính con bệnh này.

Đồng quan điểm với TS. Nguyễn Đình Cung, TS. Đặng Đức Đạm, nguyên Phó trưởng ban nghiên cứu của Thủ tướng Chính phủ cũng cho rằng, nếu đầu tư công là con bệnh thì chúng ta mới thấy triệu chứng của con bệnh và điều trị bằng thuốc giảm sốt, kháng sinh chứ chưa xác định được nguyên nhân chính nên không có thuốc đặc trị, chính vì thế nhiều con bệnh đã có dấu hiệu nhờn thuốc.

Ông Đạm cũng nhận xét, Luật Đầu tư công là luật về thủ tục, không phải về nội dung, vì thế, không phải là phương thuốc hữu hiệu chữa bệnh đầu tư dàn trải, lãng phí: “Không những không có động lực cải cách mà động lực để không cải cách cũng ngày càng lớn, ai cũng muốn níu kéo hiện tại để không mất quyền lợi”, ông Đạm chia sẻ chuyện cải cách đầu tư công.

Chuyên gia kinh tế, TS. Lê Đăng Doanh bày tỏ: Chúng ta vừa đá bóng vừa thổi còi: Một bên cầm triện, một bên cần túi tiền, anh cầm triện tạo điều kiện cho anh cầm túi tiền tiêu. Khi đó, anh cầm triện lẫn anh cầm tiền đều được hưởng lợi, hai bên đều vui vẻ, chỉ có nền kinh tế trì trệ.

TS. Lưu Bích Hồ, nguyên Viện trưởng Viện Chiến lược phát triển lưu ý, cần chú ý đặc biệt chuyển giao dần việc đầu tư cho khu vực tư nhân vì Nhà nước không làm hết được. “Gánh nặng thuế phí đè hết lên người dân nếu chỉ đầu tư công. Nhưng cái khó là khu vực tư nhân của chúng ta hiện nay chủ yếu là đại gia BĐS, còn đại gia sản xuất lại không nhiều” TS. Hồ băn khoăn.

Theo TS. Nguyễn Tú Anh, đã có những chuyển biến nhất định trong đầu tư công theo hướng điều chỉnh theo cơ chế thị trường như thúc đẩy hợp tác công tư, khởi động các dự án nhượng quyền khai thác tại các sân bay, bến… Tuy nhiên, nhìn chung, việc phân bổ vốn đầu tư công vẫn đang thực hiện theo các quyết định chính trị hơn là dựa vào hiệu quả của dự án mang lại.

Tái cơ cấu đầu tư công mới chỉ dừng lại ở siết chặt kỷ luật đầu tư công, chứ chưa tập trung vào giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư, tránh lãng phí đầu tư.

TS. Huỳnh Thế Du, Chương trình Giảng dạy kinh tế Fulbright đánh giá: Một trong những vấn đề nghiêm trọng nhất hiện nay ở Việt Nam đó là “cơ chế ngân sách tôm hùm”- hầu như địa phương hay đơn vị nào cũng muốn có được những công trình quy mô được hỗ trợ từ ngân sách trung ương mà không quan tâm đến hiệu quả sự hữu dụng của chúng.

Một trong những giải pháp được ông Du đề cập để cải thiện đầu tư công đó là thiết lập nguyên lý “ai ăn bánh người đó trả tiền” thay vì người này ăn người khác trả tiền hay chia đều như cấu trúc ngân sách “tôm hùm” hiện nay.

Ths. Trần Thúy Nga