Dù là quốc gia luôn luôn thuộc Top xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới nhưng người nông dân Việt Nam vẫn chỉ thu về được món lợi nhỏ và vẫn nghèo. Trong khi đó chủ trương giảm diện tích trồng lúa để chuyển đổi mục đích sang nuôi trồng các loài cây, con khác như nuôi tôm, trồng ngô còn đang được ngành nông nghiệp thực hiện một cách tương đối dè dặt.
Xuất khẩu gạo hàng đầu thế giới, nông dân vẫn nghèo
Cả nước hiện có 3,8 triệu ha đất lúa và khoảng 7 triệu ha diện tích lúa 2 vụ. Giá trị xuất khẩu gạo mỗi năm chỉ khoảng 3 tỷ USD. Theo đánh giá của Cục Trồng trọt (Bộ NN&PTNT), thu nhập của người nông dân trồng lúa chỉ đạt khoảng 20 triệu đồng/ha, mức rất thấp. Ông Ma Quang Trung – Cục trưởng Cục Trồng trọt cho biết đó là tính cho 1 ha lúa, trồng một năm 2 vụ, chi phí cho mua giống, phân bón, thuốc trừ sâu, công… chiếm khoảng 70%.
Với diện tích trồng lúa hiện tại, mỗi năm Việt Nam sản xuất thừa khoảng 7-8 triệu tấn gạo. Đây cũng là một nguyên nhân gây sức ép rất lớn về tiêu thụ. Đã nhiều năm nay Chính phủ Việt Nam kiên trì theo đuổi mục tiêu để nông dân trồng lúa lãi khoảng 30%, nhưng thực tế không đạt được” - Ông Ma Quang Trung thừa nhận.
Vì sao Chính phủ không đạt được mục tiêu tăng lợi nhuận cho người trồng lúa, vì sao nông dân vẫn nghèo? Một lý do quan trọng đã được các chuyên gia chỉ rõ từ nhiều năm nay là giá gạo xuất khẩu thấp, gạo Việt Nam không có thương hiệu và còn nông dân bị ép giá.
Không chỉ có vậy, chính sách đầu tư cho nghiên cứu khoa học nông nghiệp chưa thỏa đáng, dàn trải nên chưa nghiên cứu được các giống lúa thuần chất lượng cao, mang dấu ấn riêng của Việt Nam. Vì vậy mà trong chương trình xây dựng thương hiệu lúa gạo Việt do ngành Nông nghiệp đang thúc đẩy thực hiện mới có đề xuất chọn giống lúa thơm Jasmine là giống lúa được lai tạo tại Viện IRRI Philippines, phối trộn giữa giống cao sản IR262 với giống lúa thơm Khao Dawk Mali của Thái Lan. Và, mới đây Hiệp hội Lương thực Việt Nam (VFA) lại đề xuất đưa thêm giống lúa Japonica của Nhật vào danh mục giống lúa chọn làm thương hiệu gạo Việt Nam.
Theo quan điểm của GS. TSKH Trần Duy Quý, nguyên Viện trưởng Viện Di truyền Nông nghiệp, các doanh nghiệp cần chủ động trong xây dựng thương hiệu lúa gạo Việt Nam, không thể đẩy việc làm thương hiệu cho nông dân như giai đoạn vừa qua. Ông so sánh cách làm thương hiệu của Thái Lan, Mỹ: Nhà nước chỉ tạo cơ chế, hành lang pháp lý còn doanh nghiệp phải xây dựng từ giống, cách thu hoạch, bảo quản, chế biến, mẫu mã… Ở ta “doanh nghiệp chỉ lo đi buôn, lúc nào thua lỗ, lại kêu gọi trợ giá của nhà nước” - GS Quý nói.
Chuyển đổi
Trong nửa đầu năm 2016, lần đầu tiên trong vòng nhiều năm gần đây, nông nghiệp tăng trưởng âm. Trong đó sản lượng lúa tụt khoảng 1,3 triệu tấn. Trong bối cảnh hạn mặn, biến đổi khí hậu khó lường, ngành nông nghiệp đã có một chủ trương mang tính “bốc thuốc”: Lấy tôm để cứu lúa. Lý do là vì các chuyên gia của ngành này tính toán: 1 kg tôm có thể bằng 20 kg lúa.
Theo Bộ NN&PTNT, dự kiến năm nay, cả nước có thể tăng diện tích tôm nước lợ lên 690 ngàn ha để có được sản lượng vào khoảng 680 ngàn tấn. Nếu như làm được điều này, có thể tăng được 50 ngàn tấn tôm, tương đương trị giá của 1 triệu tấn lúa… với điều kiện phải kiểm soát được chất lượng giống, quy trình chăm sóc, xúc tiến thương mại.
Chính phủ đã có chủ trương, đến năm 2020, giảm khoảng 400 nghìn ha đất lúa và 700-800 ha diện tích lúa sang cây trồng khác, nuôi trồng thủy sản. Trong 2 năm qua, cả nước đã chuyển 204.000 ha lúa, trong đó các tỉnh ĐBSCL chiếm một nửa. Hiện tại, Bộ NN&PTNT đang khuyến khích nông dân chuyển đổi đất lúa kém hiệu quả sang trồng ngô, ngô là cây dễ canh tác, nhiều loại giống năng suất cao, đồng thời đây cùng là mặt hàng Việt Nam đang nhập khẩu với kim ngạch lớn để chế biến thức ăn chăn nuôi và các sản phẩm khác. Để thúc đẩy sự chuyển đổi này, Chính phủ đã có chính sách hỗ trợ 3 triệu đồng/ha cho hộ nông dân thực hiện chuyển đổi từ đất lúa kém hiệu quả sang trồng ngô.
Để mục tiêu “tôm, ngô cứu lúa” thành công, các chuyên gia khuyến cáo việc chuyển đổi không nên được thực hiện một cách khoa học, có kế hoạch để không lặp lại những rủi ro về thị trường như các sản phẩm nông sản khác đã từng vấp.
.jpg)
từ ngày 18 – 19/12/2025
VCCI
English
