Du lịch cộng đồng là loại hình du lịch dành cho du khách thích khám phá, trải nghiệm và tìm hiểu về phong tục tập quán của người dân địa phương. Tham gia du lịch cộng đồng, du khách sẽ ăn, ngủ tại nhà dân, sinh hoạt và lao động cùng với người dân để tự khám phá những nét văn hóa bản địa độc đáo. Phát triển du lịch cộng đồng không chỉ giúp người dân bảo vệ tài nguyên môi trường sinh thái mà còn bảo tồn, phát huy những nét văn hoá độc đáo của địa phương, mang lại nguồn thu đáng kể, giúp nhiều hộ dân thoát nghèo.
Năm 2007, Tổ chức phát triển Hà Lan - SNV đã phối hợp với các cơ quan chức năng của tỉnh Sơn La triển khai chương trình tư vấn kỹ thuật xây dựng một số mô hình du lịch cộng đồng tại xã Chiềng Yên thuộc huyện Mộc Châu (nay là huyện Vân Hồ). Giai đoạn 2011 - 2013, Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch đã tiến hành triển khai Dự án “Hỗ trợ phát triển 4 bản du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh Sơn La - Giai đoạn 1” theo Quyết định số 992/QĐ-UBND ngày 29/4/2010 của UBND tỉnh về phê duyệt Dự án Hỗ trợ 4 bản du lịch cộng đồng giai đoạn I tại huyện Mộc Châu và thành phố Sơn La (Bản Nà Bai - xã Chiềng Yên - huyện Mộc Châu; Bản Áng - Thị trấn Mộc Châu, Bản Bó, bản Hụm - Thành phố Sơn La). Trong những năm gần đây, du lịch cộng đồng phát triển khá mạnh trên địa bàn tỉnh Sơn La, đặc biệt là huyện Mộc Châu, Vân Hồ. Nhận thức của người dân về vai trò, vị trí của du lịch đối với phát triển kinh tế nâng lên rõ rệt, nhiều hộ gia đình chuyển hướng sang kinh doanh lưu trú trong thời gian nông nhàn, một số ít hộ phát triển các mô hình trồng rau, trồng hoa, quả thu phí tham quan của khách du lịch và bán sản phẩm như: hoa lan, rau cải, dâu tây, mận… Cấp ủy, chính quyền địa phương (cấp xã, phường) và người dân trong toàn tỉnh đã có nhận thức về định hướng phát triển du lịch cộng đồng là hướng đi mới đúng đắn, hiệu quả trong phát triển kinh tế - xã hội. Số lượng người dân tham gia vào các hoạt động du lịch ngày càng tăng, người nông dân không chỉ trồng rau, hoa theo hình thức sản xuất nông nghiệp mà kết hợp với hoạt động du lịch và dịch vụ du lịch; người dân quan tâm nhiều hơn đến kiến thức, kỹ năng trong các hoạt động du lịch.
Đến nay, toàn tỉnh có khoảng 12 bản với trên 50 hộ tham gia kinh doanh du lịch cộng đồng, nhưng chỉ có một số hộ tại Bản Áng 2, xã Đông Sang, huyện Mộc Châu và 1 gia đình ở bản Hua Tạt, xã Vân Hồ, huyện Vân Hồ hoạt động hiệu quả và đón khách du lịch thường xuyên. Nhà nước đã quan tâm hỗ trợ cơ sở vật chất ban đầu cho cộng đồng hoạt động du lịch: trang thiết bị phục vụ du khách tới lưu trú tại các nhà dân trong bản được hỗ trợ mua sắm góp phần nâng cao chất lượng dịch vụ; thành lập và tập huấn cho hạt nhân đội văn nghệ bản; công tác tuyên truyền, quảng bá từng bước đạt được những hiệu quả tích cực, hình ảnh, sản phẩm của các bản du lịch cộng đồng đã được đăng tải trên các webside du lịch, thông tin trên các tạp chí của ngành, địa phương,…ngày càng được các đơn vị lữ hành cũng như khách du lịch trong và ngoài nước quan tâm.
Tuy nhiên, hoạt động du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh hiện nay còn mang tính tự phát, dịch vụ du lịch của các hộ kinh doanh chắp vá, chưa có quy hoạch, không phản ánh được quy mô, tính chất của không gian văn hoá thu nhỏ của dân tộc mình; chưa có bộ tiêu chí đánh giá cũng như quy chuẩn hướng dẫn cụ thể về loại hình du lịch cộng đồng. Mặc dù bước đầu hình thành cơ cấu tổ chức, quản lý hoạt động du lịch cộng đồng tại bản nhưng chưa xây dựng và ban hành được các nội quy, quy chế hoạt động cho Ban quản lý Bản du lịch cộng đồng. Việc xây dựng, phát triển sản phẩm du lịch chưa được quan tâm đầu tư, chủ yếu là tận dụng các yếu tố văn hoá sẵn có của dân tộc, địa phương như: văn hoá nhà ở, văn hoá trang phục, tập quán lao động sản xuất để tạo sản phẩm du lịch. Đầu tư cơ sở hạ tầng phục vụ cho phát triển du lịch cộng đồng còn nhiều bất cập, chưa đáp ứng yêu cầu thực tế như: chưa quy hoạch bãi đỗ xe; hệ thống biển chỉ dẫn chưa đồng bộ (chỗ có, chỗ không); đường giao thông, nhất là đường trong các bản được đầu tư theo chương trình xây dựng nông thôn mới nhưng chưa phù hợp để phát triển du lịch cộng đồng; hiệu quả sử dụng nhà văn hoá bản trong phát triển du lịch chưa cao; không gian sinh hoạt văn hoá chung của cộng đồng và khách du lịch chưa được quan tâm đầu tư; chưa có mô hình nhà trưng bày văn hoá đáp ứng yêu cầu khách tham quan; chưa có nhà vệ sinh đạt chuẩn phục vụ khách du lịch, nhà đón tiếp khách; quầy hàng bán đồ lưu niệm; thiếu các sản phẩm du lịch trải nghiệm và sản phẩm quà tặng, quà lưu niệm được sản xuất từ các nghề thủ công truyền thống của địa phương. Cảnh quan thiên nhiên bị phá vỡ, vệ sinh môi trường và hệ thống xử lý rác thải không đạt chất lượng.
Theo Điều chỉnh quy hoạch tổng thể phát triển du lịch tỉnh Sơn La đến năm 2020, tầm nhìn 2030, sản phẩm du lịch cộng đồng được định hướng phát triển ở 18 xã trên địa bàn 6 huyện, thành phố (Mộc Châu, Vân Hồ, Tp.Sơn La, Quỳnh Nhai, Mường La, Phù Yên). Tuy nhiên, du lịch cộng đồng ở nước ta nói chung và Sơn La nói riêng còn gặp nhiều khó khăn về hạ tầng du lịch; bên cạnh đó chưa có chính sách hỗ trợ, khuyến khích người dân làm du lịch cộng đồng; nguồn nhân lực thiếu về số lượng, yếu về kỹ năng nghề; chưa xây dựng được các sản phẩm du lịch độc đáo, đặc trưng..
Vì vậy, muốn phát triển du lịch cộng đồng cần có sự nghiên cứu cụ thể ở nhiều lĩnh vực: cuộc sống cư dân bản địa, văn hóa, ẩm thực đặc trưng, phong tục, tập quán sinh hoạt, khí hậu… Mặt khác, du lịch cộng đồng phải thực sự là mô hình do người dân thực hiện vì cuộc sống của người dân và người dân được hưởng lợi.
Nhằm phát huy tối đa tiềm năng, lợi thế về cảnh quan, tài nguyên du lịch tự nhiên, văn hóa, văn nghệ, tập quán sản xuất đặc trưng của đồng bào dân tộc trên địa bàn tỉnh Sơn La, Tỉnh ủy, HĐND, UBND tỉnh cần đặc biệt quan tâm và ban hành chính sách riêng cho loại hình du lịch này.
Về mục đích và quan điểm chỉ đạo việc xây dựng dự thảo nghị quyết về chính sách hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh đến năm 2020 là: Tạo hành lang pháp lý cho việc thực hiện hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng; góp phần bảo tồn văn hóa, phát huy những giá trị truyền thống dân tộc, nâng cao nhận thức và hành động cho cộng đồng về giữ gìn và bảo vệ môi trường trong hoạt động du lịch, chuyển dịch cơ cấu kinh tế, cải thiện đời sống của đồng bào dân tộc thiểu số trên địa bàn tỉnh với quan điểm phát triển du lịch trở thành ngành kinh tế mũi nhọn; du lịch chiếm tỷ trọng ngày càng cao trong cơ cấu GDP, tạo động lực thúc đẩy phát triển kinh tế - xã hội. Phát triển du lịch bền vững gắn chặt với việc bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa dân tộc; giữ gìn cảnh quan, bảo vệ môi trường; bảo đảm an ninh, quốc phòng, trật tự an toàn xã hội; đảm bảo hài hòa tương tác giữa khai thác phát triển du lịch với bảo vệ giá trị tài nguyên tự nhiên và nhân văn; đáp ứng yêu cầu phát triển du lịch cộng đồng theo Nghị quyết số 19-NQ/TU ngày 01/4/2013 của Ban Thường vụ Tỉnh ủy về Phát triển du lịch đến năm 2020, tầm nhìn đến năm 2030.
Ngày 23/6/2016, HĐND tỉnh ban hành Nghị quyết số 11/NQ-HĐND về kế hoạch tổ chức các kỳ họp thường lệ năm 2016 của HĐND tỉnh khóa XIV nhiệm kỳ 2016-2021; Sở Văn hóa, Thể thao và Du lịch chủ trì xây dựng Dự thảo Nghị quyết của HĐND tỉnh về việc quy định chính sách hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh Sơn La; tổ chức xin ý kiến tham gia của các sở, ban, ngành tỉnh và nhân dân vào Dự thảo Nghị quyết. Sau khi tiếp thu Báo cáo thẩm định số 233/BC-STP ngày 21/10/2016 của Sở Tư pháp vào Dự thảo Nghị quyết của HĐND tỉnh về chính sách hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh Sơn La, báo cáo tổng hợp, tiếp thu ý kiến của các thành viên UBND tỉnh, ý kiến kết luận tại phiên họp chuyên đề lần thứ nhất UBND tỉnh khóa XIV và các ý kiến tham gia tại Hội nghị tư vấn liên ngành ngày 21/11/2016 đối với dự thảo Nghị quyết HĐND tỉnh về chính sách hỗ trợ phát triển du lịch cộng đồng trên địa bàn tỉnh Sơn La đến năm 2020, tiếp thu ý kiến của đại biểu dự phiên họp, hoàn thiện Dự thảo Nghị quyết, trình kỳ họp thứ 3 HĐND tỉnh khóa XIV xem xét thông qua tại Tờ trình số 1843/TTr-SVHTTDL ngày 11/11/2016.
Chủ trương của tỉnh Sơn La phấn đấu đến năm 2020, toàn tỉnh có 20 bản du lịch cộng đồng đảm bảo đưa vào khai thác, phục vụ khách du lịch, góp phần tăng lượng khách du lịch đến với Sơn La nhằm xoá đói giảm nghèo bền vững, từng bước cải thiện và nâng cao đời sống nhân dân.
từ ngày 18 – 19/12/2025
VCCI
English
