Liên tục giữ vị trí xuất khẩu điều nhân số 1 thế giới nhưng phụ thuộc vào nguồn nguyên liệu nhập ngoại chính là nút thắt cần tháo gỡ đối với ngành Điều Việt Nam.
Sau hơn 3 thập kỷ phát triển, Việt Nam đã trở thành nước có kim ngạch xuất khẩu điều nhân số một, chế biến đứng thứ hai và đứng thứ ba thế giới về năng suất và sản lượng. Năm 2016, ngành điều Việt Nam xuất khẩu 347.000 tấn điều nhân, đạt kim ngạch 2,84 tỷ USD, chế biến trên 50% sản lượng điều của thế giới. Đạt mức tăng trưởng sản lượng xuất khẩu 12,2%.
Tuy nhiên nguồn nguyên liệu trong nước hiện mới chỉ đáp ứng được khoảng 20-25% nhu cầu của 345 doanh nghiệp chế biến xuất khẩu. Một tình trang đã diễn ra nhiều năm là mắc tăng trưởng của nguồn cung nguyên liệu trên phạm vi thị trường quốc tế luôn luôn thấp hơn nhu cầu. Năm nay, nguồn cung điều thô chỉ tăng tăng 3,5%/năm do mất mùa, hạn hán, biến đổi khí hậu, không thể đáp ứng nguồn cầu (tăng 6%/năm).
Thách thức
Cũng tương đối giống tình trạng của một số ngành chế biến nông sản xuất khẩu khác như gạo, chè… trong ngành điều cũng tồn tại tình trạng cạnh tranh không lành mạnh làm nhiễu loạn thị trường. Trong số 345 doanh nghiệp ngành điều, thì doanh nghiệp kim ngạch dưới 5 triệu USD/năm chiếm 73%. Doanh nghiệp ngành Điều Việt Nam mới chỉ tham gia vào khâu chế biến sơ, tương đương khoảng 18% chuỗi giá trị điều. Phần lợi nhuận lớn nhất (khoảng gần 60%) ở khâu chế biến rang muối và phân phối thì nằm ngoài tầm với của DN Việt. Do vậy, ngành điều Việt Nam gặp khá nhiều thách thức khi tham gia vào các thị trường lớn như Mỹ, châu Âu, Nhật Bản.
Không chỉ vậy, nguồn cung nguyên liệu trong nội địa cũng liên tục có biến động mà những tình trạng phổ biến nhất là sự tụt giảm diện tích và già cỗi vùng nguyên liệu. Năm 2016, Việt Nam nhập khẩu hơn 1,1 triệu tấn điều thô dẫn đến giá thành sản phẩm tăng cao nhưng chất lượng sản phẩm không ổn định.
Thủ phủ của cây điều tại Việt Nam - tỉnh Bình Phước, có diện tích 180.000 ha trong tổng số 300 ha cây điều của cả nước. Trong số đó có đến 80% điều được trồng từ hạt, không qua chọn lọc giống. Hiện có khoảng 30% diện tích điều tại Bình Phước thuộc loại già cỗi (trên 20 năm) ra hoa ít, sản lượng thấp.
Năng suất Điều trung bình cả nước là 1,35 tấn/ ha, Bình Phước đạt 1,4 tấn/ha. Kinh nghiệm từ một số quốc gia trên thế giới đã cho thấy rằng năng suất điều có thể tăng được 30-40% nếu áp dụng đồng bộ khoa học công nghệ trong canh tác.
Trong vài năm qua, diện tích cây điều đã giảm khoảng 100.000 ha do cây giảm năng suất mạnh vì biến đổi khí hậu, sâu bệnh.
Không chỉ yếu về công nghệ, ngành Điều hiện vẫn đang phát triển manh mún, rời rạc. Sản xuất điều phân tán, trình độ thâm canh chưa cao. Diện tích điều tập trung chiếm 61,7 %, diện tích điều phân tán chiếm 38,3 %. Ngành Điều chưa được đầu tư một cách có hệ thống; thiếu sự hợp tác liên kết chặt chẽ giữa nhà nước, nhà nông, nhà doanh nghiệp và nhà khoa học, nên chưa thực sự đạt hiệu quả đúng với tiềm năng.
Tháo gỡ
Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển Nông thôn – ông Nguyễn Xuân Cường, tại Hội nghị “Phát triển ngành điều bền vững gắn với chuỗi giá trị toàn cầu” tổ chức vào cuối tháng 9 vừa qua đã nhận định: “Nút thắt trong phát triển ngành điều hiện nay là phải tổ chức lại sản xuất nguyên liệu, bởi nếu thiếu điểm này sẽ rất khó khăn cho khâu chế biến và tiếp cận thị trường của ngành hàng”.
Vẫn theo bộ trưởng Nguyễn Xuân Cường, ngành điều hiện nay đang chịu thách thức ở cả ba khu vực: sản xuất, chế biến và tiếp cận thị trường. Dù là ngành có nhiều tiềm năng nhưng vẫn sẽ suy giảm nếu không cải thiện được tình hình ở cả ba khu vực trên. Trong đó, tháo gỡ được nút thắt từ khu vực sản xuất nguyên liệu.
Nhiệm vụ quan trọng và cấp thiết của ngành Điều hiện nay chính là chuyển đổi 300 nghìn ha cây điều hiện nay sang cây thế hệ mới, canh tác quy trình mới để tăng năng suất. Trong giai đoạn chuyển đổi đó, cần phải có các chính sách, hoạt động hỗ trợ giúp người dân vùng nguyên liệu đảm bảo thu nhập, ổn định đời sống.
Mới đây, đã xuất hiện nhân tổ mới đem lại hi vọng cái cách ngành Điều Việt Nam. Công ty cổ phần tập đoàn Pan đã có chiến lược đầu tư tái canh vùng nguyên liệu Điều tại tỉnh Bình Phước theo hướng sản xuất hàng hóa gắn kết với chuỗi giá trị toàn cầu. Ông Nguyễn Khắc Hải, Tổng giám đốc, tập đoàn cho biết sẽ thí điểm mô hình vùng nguyên liệu trên diện tích 10.000 ha. Tập đoàn Tập đoàn liên kết với người nông dân qua hợp tác xã trong quá trình vận hành mô hình, sẽ cấp giống, hướng dẫn kỹ thuật cho người nông dân trồng Điều trên đất của mình, PAN sẽ bao tiêu sản phẩm đầu ra. Sau đó nhân rộng mô hình và chuyển giao công nghệ cho các hộ và hợp tác xã trong vùng.
Sự tham gia của Pan - một tập đoàn lớn trong nước (đã khá thành công trong đầu tư vào nông nghiệp), vào phát triển vùng nguyên liệu Điều được kỳ vọng sẽ là khởi đầu có sức lan tỏa mạnh mẽ để tháo gỡ nút thắt quan trọng đang cản trở ngành Điều Việt Nam.
Nguyễn Thanh
từ ngày 18 – 19/12/2025
VCCI
English
