Tăng cường sự quan tâm của DN trong bảo vệ môi trường

Ông Bùi Cách Tuyến, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường, kiêm Tổng Cục trưởng Tổng Cục Môi trường.

Năm 2011 là năm đầu tiên triển khai kế hoạch 5 năm 2011-2015 và là điểm xuất phát cho kế hoạch phát triển ngành TN&MT 2011-2020. Xung quanh chủ đề này, Tạp chí Vietnam Business Forum đã có cuộc phỏng vấn ông Bùi Cách Tuyến, Thứ trưởng Bộ Tài nguyên Môi trường, kiêm Tổng Cục trưởng Tổng Cục Môi trường.

2010 cả thế giới đã phải hứng chịu những hậu quả nặng nề do sự biến đổi khí hậu. Việt Nam là nước chịu ảnh hưởng nghiêm trọng về thiên tai lũ lụt hoành hành, đã có rất nhiều các diễn đàn, hội thảo, các kế hoạch… được đưa ra để ứng phó với biến đổi khí hậu toàn cầu trong năm 2011, xin Thứ trưởng cho biết những kế hoạch của Tổng cục Môi trường trong xử lý vấn đề này?

Nhiều nghiên cứu trong nước và quốc tế gần đây cảnh báo về việc Việt Nam nằm trong nhóm nước dễ bị tổn thương nhất bởi các vấn đề môi trường do biến đổi khí hậu gây ra. Biến đổi khí hậu có thể gây ra nhiều tác động ảnh hưởng đến các thành phần môi trường và ngược lại, các hoạt động tác động đến môi trường đồng thời có thể góp phần tác động làm biến đổi khí hậu.

Nhận thức rõ những nguy cơ của biến đổi khí hậu, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã tham mưu trình Chính phủ phê duyệt Chương trình mục tiêu quốc gia ứng phó với biến đổi khí hậu, xây dựng kịch bản biến đổi khí hậu, nước biển dâng cho Việt Nam. Ngày 20 tháng 10 năm 2010, Bộ Tài nguyên và Môi trường cũng đã ban hành Kế hoạch hành động Ứng phó với biến đổi khí hậu của Bộ Tài nguyên và Môi trường giai đoạn 2011- 2015.

Về phía Tổng cục Môi trường, trên cơ sở Kế hoạch hành động chung của Bộ Tài nguyên và Môi trường, Tổng cục đang khẩn trương xây dựng Dự án tổng thể nhằm đánh giá tác động của biến đổi khí hậu đối với môi trường Việt Nam và đề xuất các giải pháp ứng phó. Tổng cục Môi trường sẽ tiếp tục triển khai các hoạt động nghiên cứu chuyên sâu nhằm đánh giá khả năng ảnh hưởng của biến đổi khí hậu đến suy thoái các nguồn tài nguyên thiên nhiên của Việt Nam, các tác động trực tiếp, gián tiếp vào hệ sinh thái, đa dạng sinh học, ô nhiễm môi trường, sự tương tác giữa hệ sinh thái và con người cũng như những tác động do hoạt động của con người đến biến đổi khí hậu để từ đó xác định những giải pháp ứng phó phù hợp. Bên cạnh các nghiên cứu, về mặt chính sách, các quy định liên quan đến ứng phó với biến đổi khí hậu cũng đang được nghiên cứu để lồng ghép hoặc bổ sung vào các văn bản quy phạm pháp luật về bảo vệ môi trường, đặc biệt là Luật Bảo vệ môi trường ban hành năm 2005 dự kiến sẽ được sửa đổi, bổ sung trong thời gian sắp tới.

Việc sử dụng công nghệ sạch, nhiên liệu sạch để hướng tới sự phát triển bền vững, có một số bộ phận những nhà môi sinh coi đó chỉ là mộng tưởng, xin Thứ trưởng cho biết quan điểm của ông về việc này?

Công nghệ sạch có thể hiểu là công nghệ hoặc giải pháp kỹ thuật không gây ô nhiễm môi trường hoặc phát thải ít các chất gây ô nhiễm môi trường. Tương tự nhiên liệu sạch có thể hiểu là các nhiên liệu mà khi sử dụng sẽ không hoặc ít phát thải ra các chất gây ô nhiễm cho môi trường.

Hiện nay trên thế giới và ở Việt Nam, có rất nhiều công nghệ sạch và nhiên liệu sạch đang được sử dụng, mang lại hiệu quả rõ rệt đối với vấn đề bảo vệ môi trường. Nhiều doanh nghiệp thay vì áp dụng biện pháp xử lý chất thải cuối đường ống, đã đổi mới công nghệ, áp dụng các công nghệ tiên tiến, ít phát sinh chất thải, nhờ vậy mà giảm được chi phí xử lý chất thải đồng thời giảm lượng phát thải ra môi trường. Các loại nhiên liệu sạch như nhiên liệu có nguồn gốc sinh học, khí hóa lỏng… đang ngày càng được sử dụng rộng rãi trong các hoạt động sản xuất, giao thông đem lại các lợi ích rõ rệt cả về mặt kinh tế và bảo vệ môi trường.

Như vậy, rõ ràng việc sử dụng các công nghệ sạch, nhiên liệu sạch là biện pháp giảm thiểu chất thải tại nguồn rất hiệu quả, góp phần bảo vệ môi trường. Chính vì thế, Chính phủ đã ban hành nhiều cơ chế khuyến khích việc sử dụng các sản phẩm, công nghệ thân thiện môi trường. Có thể kể ra các văn bản quan trọng như: Chiến lược bảo vệ môi trường quốc gia đến 2010 và định hướng đến 2020 trong phần mục tiêu, nhiệm vụ và giải pháp đều đề cập đến việc phải áp dụng các công nghệ sạch và thân thiện môi trường. Luật Bảo vệ môi trường ban hành năm 2005 cũng đã có những quy định nhằm khuyến khích việc sử dụng các công nghệ sạch, nhiên liệu sạch (Điều 33. Phát triển năng lượng sạch, năng lượng tái tạo và sản phẩm thân thiện môi trường), trong đó quy định các tổ chức, cá nhân đầu tư phát triển, sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo, sản phẩm thân thiện môi trường được ưu đãi về thuế, hỗ trợ vốn, đất đai để xây dựng cơ sở sản xuất.

Trong bài phát biểu tại Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI của Đảng vừa qua, Bộ trưởng Phạm Khôi Nguyên cũng đã nhấn mạnh đến sự cần thiết phải chuyển dịch cơ cấu kinh tế theo hướng thân thiện môi trường; tiếp cận mô hình "tăng trưởng xanh" đã được đề cập trong Chiến lược phát triển kinh tế - xã hội giai đoạn 2011-2020 và Cương lĩnh xây dựng đất nước trong thời kỳ quá độ lên Chủ nghĩa xã hội; xây dựng năng lực nội sinh nhằm sử dụng và phát triển các công nghệ tiết kiệm tài nguyên, nguyên liệu, năng lượng, thân thiện với môi trường, phát triển kinh tế xanh. Vì đây chính là động lực chủ yếu để thúc đẩy quá trình cải cách và chuyển dịch cơ cấu kinh tế của Việt nam.

Việc chuyển đổi quy trình sản xuất cũ sang quy trình sản xuất sạch theo xu hướng toàn cầu hóa sẽ làm giảm lợi nhuận đáng kể, điều đó đồng nghĩa với việc nhiều doanh nghiệp sẽ không thực hiện được việc chuyển đổi sản xuất, theo ông sẽ có những biện pháp như thế nào để giúp doanh nghiệp tiếp cận cũng như có quan điểm mới trong công tác bảo vệ môi trường?

Từ trước tới nay, các doanh nghiệp VN có thói quen chọn lựa dây chuyền công nghệ theo tư duy truyền thống, có giá thành đầu tư, vận hành thấp, dễ quản lý, bảo hành, bảo trì đơn giản… hơn là hướng tới các công nghệ sạch, hiện đại với những đặc trưng sử dụng nguyên nhiên vật liệu tối ưu, sinh ra ít hoặc không sinh ra chất thải, ngăn ngừa ô nhiễm từ đầu nguồn.

Việc sử dụng công nghệ sạch trong một nhà máy có thể làm phát sinh những chi phí lớn ban đầu về mua sắm thiết bị, thay đổi phương pháp sản xuất, nhưng vẫn có khả năng sinh lợi cao hơn so với việc phải xây dựng trạm xử lý chất thải cuối đường ống nếu tính đến những lợi ích về lâu dài. Đó là chưa kể những lợi ích khác mang lại từ việc đổi mới công nghệ như tạo ra các sản phẩm có chất lượng cao, nâng cao tính cạnh tranh của sản phẩm, đáp ứng được các đòi hỏi về mặt môi trường đối với quy trình sản xuất cũng như sản phẩm mà quá trình hội nhập quốc tế đã và đang đặt ra.

Do vậy, các doanh nghiệp cần thay đổi tư duy theo hướng phát triển bền vững không chỉ với vấn đề môi trường nói chung mà cả đối với bản thân doanh nghiệp.

Có nhiều lý do khiến các doanh nghiệp chưa thực sự quan tâm đến vấn đề đổi mới công nghệ, trước tiên đó là thiếu vốn, đặc biệt đối với các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Tiếp đến là thiếu thông tin trong việc sử dụng công nghệ thay thế, thiếu nhân lực. Việc thực thi pháp luật môi trường đối với các doanh nghiệp hiện nay vẫn chưa nghiêm dẫn đến tình trạng các doanh nghiệp vẫn ưu tiên sử dụng công nghệ cũ lạc hậu gây ô nhiễm môi trường.

Nhằm thúc đẩy quá trình đổi mới công nghệ tại các doanh nghiệp, trong thời gian qua, Bộ Tài nguyên và Môi trường đã xây dựng và ban hành các quy định về hỗ trợ về vốn ưu đãi, tạo điều kiện cho các doanh nghiệp vay vốn từ Quỹ Bảo vệ môi trường, hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận các thông tin về công nghệ tiên tiến, thân thiện môi trường thông qua các hoạt động xúc tiến đầu tư, triển lãm sản phẩm, công nghệ thân thiện môi trường. Bên cạnh đó, Bộ cũng sẽ tăng cường công tác thanh tra, kiểm tra việc tuân thủ các quy định của pháp luật về bảo vệ môi trường để đảm bảo sự công bằng giữa các doanh nghiệp đối với trách nhiệm bảo vệ môi trường và tăng cường sự quan tâm của các doanh nghiệp trong việc thực thi các giải pháp bảo vệ môi trường mà trong đó đổi mới công nghệ cũng là một trong các giải pháp quan trọng.

Sự thành công của Hội nghị Môi trường toàn quốc lần thứ III đã đem lại những thay đổi mới trong công tác bảo vệ môi trường cũng như việc “xã hội hóa” công tác bảo vệ môi trường cần được nhân rộng trong cộng đồng, mong ông cho biết những đạo luật mới về môi trường trong kế hoạch 5 năm tới để phù hợp với xu thế thay đổi nền kinh tế của Việt Nam?

Hội nghị Môi trường toàn quốc lần thứ III đã được tổ chức thành công tốt đẹp vào ngày 18 tháng 11 năm 2010. Hội nghị đã tiến hành tổng kết, đánh giá những kết quả đạt được của công tác bảo vệ môi trường trong giai đoạn 5 năm qua, thẳng thắn chỉ ra những tồn tại, khuyết điểm, phân tích những nguyên nhân và bài học kinh nghiệm, từ đó xác định phương hướng và giải pháp cho công tác bảo vệ môi trường giai đoạn 5 năm tới. Trong Thông cáo chung của Hội nghị đã chỉ ra rằng, trong thời gian qua, công tác bảo vệ môi trường nước ta đã có những thành tựu đáng khích lệ, đặc biệt là việc xây dựng và đưa Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, Luật Đa dạng sinh học năm 2008 cùng với các Chiến lược bảo vệ môi trường và Chiến lược phát triển bền vững vào cuộc sống, đã tạo nên những cơ sở pháp lý và khoa học vững chắc để xây dựng tổ chức và triển khai các hoạt động bảo vệ môi trường.

Tuy nhiên, với nhận thức phát triển nhanh và từ những yêu cầu ngày càng cao của thực tiễn, chính Luật Bảo vệ môi trường năm 2005 cũng đã bộc lộ những khiếm khuyết, thiếu toàn diện và thiếu thực thi. Một số văn bản dưới Luật cũng bộc lộ nhiều bất cập, dẫn đến những khó khăn trong quản lý, thanh tra, kiểm tra. Chính vì thế, một trong những nhiệm vụ trọng tâm trong thời gian tới của Bộ Tài nguyên và Môi trường được chỉ ra trong Hội nghị này là tập trung nghiên cứu, sửa đổi Luật Bảo vệ môi trường năm 2005, tiến tới xây dựng một Bộ luật hoàn chỉnh về môi trường theo hướng cụ thể hơn, rõ hơn và rộng hơn, bổ sung thêm các công cụ kinh tế trong quản lý nhà nước về bảo vệ môi trường, luật hóa các vấn đề về biến đổi khí hậu.

Đồng thời, trong năm 2011 và những năm tiếp theo, Tổng cục Môi trường đề xuất, kiến nghị xây dựng các văn bản liên quan đến việc hướng dẫn thực hiện Luật Bảo tồn đa dạng sinh học 2008, Luật Bảo vệ môi trường và các Thông tư quy định quy chuẩn kỹ thuật quốc gia về môi trường. Tôi tin tưởng rằng, việc xây dựng và ban hành những văn bản này sẽ dần hoàn thiện hệ thống pháp luật về bảo vệ môi trường theo hướng ngày càng phù hợp với thực tiễn cuộc sống và đáp ứng được những thay đổi trong nền kinh tế - xã hội của nước ta.