RCEP: FTA 5 trong 1 và cơ hội cho doanh nghiệp Việt

Với quy mô tác động của khu vực thương mại tự do được đánh giá là lớn nhất thế giới, Hiệp định RCEP được đánh giá mở ra cơ hội bùng nổ đầu tư, thương mại và xuất khẩu trong khu vực. Hiệp định sẽ chính thức có hiệu lực trong vòng 60 ngày kể từ ngày được thông qua bởi ít nhất 6 nước thành viên ASEAN và 3 nước thành viên không thuộc ASEAN.

Xung quanh vấn đề này, Phóng viên Vietnam Business Forum đã có cuộc trao đổi với bà Phùng Thị Lan Phương, Trưởng Phòng FTA, Trung tâm WTO và Hội nhập - VCCI. Anh Mai thực hiện.

Hiệp định Đối tác Kinh tế toàn diện khu vực (RCEP) là hiệp định thương mại tự do được đề xuất giữa 10 quốc gia thành viên của ASEAN và các đối tác là Trung Quốc, Nhật Bản, Hàn Quốc, Australia và New Zealand. Với các cam kết về mở cửa thị trường trong lĩnh vực hàng hóa, dịch vụ, đầu tư và hài hòa hóa quy tắc xuất xứ (thay vì áp dụng 5 bộ quy tắc xuất xứ của 5 hiệp định FTA như hiện nay) giữa tất cả các bên tham gia cũng như tăng cường các biện pháp tạo thuận lợi thương mại…Theo bà, hiệp định RCEP sẽ đem lại lợi ích kinh tế lớn thế nào cho Việt Nam?

RCEP là hiệp định thương mại tự do (FTA) thứ 14 của Việt Nam, cũng đồng thời là FTA lớn nhất của Việt Nam xét về quy mô đối tác. Hiệp định này được đàm phán trên cơ sở các FTA đã có giữa ASEAN và 5 đối tác Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung Quốc, Úc, New Zealand. Vì vậy có thể gọi đây là FTA 5 trong 1, hứa hẹn đem lại nhiều lợi ích cho nền kinh tế Việt Nam nói chung và các doanh nghiệp Việt Nam nói riêng.

Lợi ích đầu tiên khi nhắc đến một FTA đó chính là cơ hội mở rộng thị trường và giao thương với các đối tác thành viên FTA đó. Với RCEP đó là một thị trường chiếm tới 30% GDP toàn cầu và 2,2 tỷ dân số. Mặc dù RCEP không giúp Việt Nam tiếp cận thị trường mới (do các đối tác của RCEP Việt Nam đều đã có FTA) nhưng Hiệp định giúp cho các doanh nghiệp Việt Nam thuận lợi hơn khi tiếp cận các thị trường này. Đó là các thuận lợi về thống nhất chung một bộ quy tắc xuất xứ, dỡ bỏ các rào cản phi thuế quan, tăng cường các cam kết về minh bạch hóa, hài hòa hóa và thuận lợi thương mại.

Bên cạnh đó, RCEP với các cam kết về mở cửa thị trường dịch vụ và đầu tư, mua sắm công, thiết lập các nguyên tắc chung về sở hữu trí tuệ, thương mại điện tử, cạnh tranh…sẽ giúp cho môi trường kinh doanh và pháp lý của Việt Nam minh bạch, thuận lợi và bảo vệ lợi ích cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư nước ngoài cũng như trong nước tốt hơn. Từ đó, Việt Nam sẽ trở nên hấp dẫn hơn trong mắt các nhà đầu tư nước ngoài, không chỉ từ các nước đối tác RCEP, mà từ cả các nước ngoài RCEP, khi nhà đầu tư nhìn vào Việt Nam là nhìn vào một thị trường mở với nhiều cơ hội hấp dẫn từ RCEP và các FTA khác của Việt Nam.

Nếu những cơ hội về xuất nhập khẩu và đầu tư được hiện thực hóa, sẽ dần giúp các doanh nghiệp Việt Nam tham gia sâu hơn vào các chuỗi sản xuất của khu vực, từ đó tạo các nền tảng kết nối, gia tăng các cơ hội, và thu được các lợi ích bền vững cho các doanh nghiệp của chúng ta.

Bên cạnh những lợi ích từ RCEP, nhiều ý kiến cũng đặt ra một số lo ngại rằng RCEP có khả năng mang lại lợi ích cho Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc hơn các quốc gia thành viên khác. Bà đánh giá thế nào về ý kiến này?

RCEP đem lại cơ hội công bằng cho tất cả các thành viên của Hiệp định. Tuy nhiên, tận dụng các cơ hội này như thế nào, tận dụng được nhiều hay ít tùy thuộc vào mỗi nước. Ngay cả đối với từng nước, thì mức độ tận dụng lợi ích từ FTA của mỗi doanh nghiệp, mỗi ngành kinh tế cũng khác nhau. Vì thế nếu nói RCEP có khả năng mang lại lợi ích cho Trung Quốc, Nhật Bản và Hàn Quốc hơn các quốc gia thành viên khác là chưa chính xác, nhưng có thể nói doanh nghiệp các nước này có khả năng tận dụng RCEP tốt hơn các thành viên còn lại nếu doanh nghiệp các nước này không chủ động thay đổi, cải tổ để tăng khả năng tận dụng RCEP.

Tuy nhiên, có thể nói RCEP là một Hiệp định được thiết kế với nhiều linh hoạt, tính đến trình độ phát triển của từng nước thành viên, và hướng tới tạo điều kiện thuận lợi tối đa cho từng doanh nghiệp, đặc biệt là các doanh nghiệp vừa và nhỏ. Vì vậy, dự kiến doanh nghiệp của các nước đang phát triển như Việt Nam cũng có thể tận dụng được nhiều các lợi ích từ Hiệp định này.

Cũng như các FTA trước đây mà Việt Nam tham gia đều mang lại những thuận lợi và khó khăn cho cộng đồng doanh nghiệp Việt. Theo bà, các doanh nghiệp Việt Nam sẽ có những cơ hội nào được mở rộng và phải đối mặt với những khó khăn nào khi tham gia RCEP?

RCEP, cũng giống như các FTA khác, không chỉ đem đến cơ hội mà còn tiềm ẩn nhiều thách thức đối với các doanh nghiệp Việt Nam. Đó là thách thức từ cạnh tranh bởi các hàng hóa và dịch vụ đến từ các nước đối tác RCEP. Việc cam kết về hài hòa hóa quy tắc xuất xứ và thuận lợi thương mại sẽ giúp “dọn đường” cho các đối tác thương mại quen thuộc gia tăng xuất khẩu hàng hóa vào Việt Nam, khiến “cuộc chiến” cạnh tranh thị phần tại thị trường nội địa thêm phần khốc liệt. Cần lưu ý, nhiều nước trong RCEP có cơ cấu sản phẩm tương đối giống Việt Nam với khả năng cạnh tranh cao, lại cộng thêm những lợi thế có được từ RCEP, có thể chiếm lĩnh thị trường Việt Nam nếu các doanh nghiệp trong nước không có những thay đổi để nâng cao chất lượng sản phẩm và dịch vụ của mình.

Không chỉ ở thị trường trong nước, các doanh nghiệp Việt còn có khả năng đối mặt với các thách thức từ thị trường xuất khẩu khi các đối thủ cạnh tranh của chúng ta có thêm các cơ hội tiếp cận các thị trường xuất khẩu trong RCEP. Lấy ví dụ Trung Quốc trước đó chưa có FTA với Nhật Bản, thì RCEP sẽ giúp mở đường cho hàng hóa của nước này sang Nhật Bản và cạnh tranh với hàng hóa của Việt Nam tại thị trường này.

Mặc dù vậy, tôi vẫn tin là các doanh nghiệp của chúng ta đã hội nhập hơn 20 năm nay và đã quen với cạnh tranh dù là ở thị trường nội địa hay xuất khẩu. Do đó, việc thực thi RCEP được dự đoán là sẽ không gây biến động lớn hay tạo ra cú sốc nào quá lớn cho các doanh nghiệp Việt Nam. Trong khi đó, chúng ta chờ đợi các doanh nghiệp sẽ hiện thực hóa các cơ hội thật tốt để có được những lợi ích thiết thực từ Hiệp định này.

Theo bà, các doanh nghiệp Việt cần phải làm gì khi Hiệp định này được thực thi?

Mặc dù RCEP không phải là một FTA tiêu chuẩn cao như CPTPP hay EVFTA nhưng nội dung của Hiệp định này cũng rất đồ sộ và phức tạp, do bao gồm nhiều thành viên và bao trùm nhiều nội dung khác nhau. Do đó việc trước mắt cần làm là doanh nghiệp cần tìm hiểu nội dung Hiệp định, xác định các cam kết có khả năng ảnh hưởng đến mình và từ đó chuẩn bị chiến lược để thực thi Hiệp định cho hiệu quả.

Ví dụ doanh nghiệp xuất khẩu hàng hóa thì cần nghiên cứu ngay các cam kết về thuế quan đối hàng hóa của mình mà các nước đối tác dành cho Việt Nam, so sánh với các cam kết thuế quan trong các FTA đã có, rồi xem quy tắc xuất xứ của hiệp định nào thuận lợi hơn….

Về lâu dài, để tận dụng RCEP hay bất kỳ FTA nào khác, thì doanh nghiệp cần phải nâng cao năng lực cạnh tranh cho sản phẩm và dịch vụ của mình, để có thể tiếp tục trụ vững trên sân nhà, và vươn xa hơn ra các thị trường đối tác RCEP  hay bất kỳ thị trường xuất khẩu nào khác.

Nguồn: Vietnam Business Forum