Giải quyết tranh chấp từ các dự án PPP tại Việt Nam

Tại Việt Nam, mô hình PPP đã được thực hiện cách đây hơn 20 năm, với khung pháp lý ban đầu là Nghị định của Chính phủ quy định quy chế đầu tư có hợp đồng BOT. Quốc hội đã thông qua Luật Đầu tư theo phương thức đối tác công - tư số 64 có hiệu lực kể từ ngày 01/01/2021. Bên cạnh việc có cơ sở pháp lý riêng biệt cho phương thức đầu tư PPP thì vẫn tồn tại bất cập phát sinh từ các dự án PPP mà nguyên nhân lại đến từ chính Luật PPP và các nghị định hướng dẫn thi hành.

Trước hết, chính sách về PPP chưa thực sự hấp dẫn nhà đầu tư. Nhà đầu tư gặp vướng mắc ở nhiều khâu, từ khâu lựa chọn dự án, thông tin dự án, thủ tục hành chính cho đến các cơ chế, nên nhà đầu tư nhất là các nhà đầu tư nước ngoài cũng dần cân nhắc hơn, cẩn trọng hơn khi chọn đầu tư vào các dự án PPP. Không chỉ vậy, nhiều dự án PPP cũng trở nên kém hấp dẫn với nhà đầu tư do thiếu các công cụ chia sẻ rủi ro dự án, giải quyết tranh chấp giữa các bên tham gia thực hiện dự án, nhà đầu tư cũng chưa cảm nhận được sự hỗ trợ của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Bên cạnh đó, các tranh chấp liên quan đến dự án PPP đang ngày càng tăng, tính chất cũng dần phức tạp hơn, dẫn đến nhiều thiệt hại về cả vật chất và uy tín của các bên.

Bên cạnh đó, nhiều quy định chồng chéo giữa các luật. Nhiều thủ tục cụ thể trong quá trình triển khai dự án PPP cũng chịu sự điều chỉnh của các luật khác nhau như Luật Ngân sách nhà nước (đối với việc sử dụng vốn ngân sách nhà nước tham gia dự án PPP), Luật đầu tư công (vốn đầu tư công trong dự án PPP), Luật Xây dựng (thẩm định, phê duyệt thiết kế, dự toán), Luật Quản lý nợ công (vốn vay ODA sử dụng trong dự án PPP). Nội dung quy định tại các luật liên quan này được xây dựng hướng tới dự án công hoặc đầu tư tư nhân thuần túy, chưa xét đến đặc thù đầu tư PPP; quy trình, thủ tục cũng được triển khai riêng lẻ, chưa đảm bảo hài hòa với quy trình thực hiện dự án PPP.

Theo số liệu thống kê, nghiên cứu, các tranh chấp tại dự án PPP thường phát sinh trong 10 năm đầu sau khi đạt được thỏa thuận tài chính. Trong năm đầu, các tranh chấp phát sinh đạt 4,2%; ở năm thứ tư (tức là giai đoạn bắt đầu vận hành) có khoảng 15% tranh chấp phát sinh; và có đến 30% tranh chấp phát sinh ở năm thứ 10 sau khi đạt thỏa thuận tài chính. Ông Giang Đoàn, Chuyên gia quốc tế về PPP của USAID cho rằng, các dự án triển khai theo hình thức đối tác công tư có đặc điểm là thường có giá trị lớn; thời gian thực hiện, vận hành dài. Các tranh chấp phát sinh trong quan hệ công - tư không chỉ giới hạn trong các tranh chấp hành chính, thương mại. Đối với dự án PPP sẽ có 3 loại hình tranh chấp phổ biến là tranh chấp giữa khu công với khu vực tư; tranh chấp giữa nhà đầu tư với các bên liên quan trong quá trình thực hiện dự án; nhà đầu tư hoặc công ty dự án với người sử dụng dịch vụ.

Ngoài ra, theo TS. Luật sư Lê Đình Vinh, Giám đốc Công ty Luật Vietthink: Hiện nay các nhà đầu tư dự án PPP đối diện với nhiều rủi ro cả bên trong và về ngoài như: rủi ro, vướng mắc về đất đai, hạ tầng: rủi ro, vướng mắc về huy động vốn đầu tư: rủi ro, vướng mắc về triển khai xây dựng: rủi ro, vướng mắc trong việc vận hành, khai thác: rủi ro, vướng mắc trong khâu chuyển giao, rủi ro về chính sách, pháp luật: các vướng mắc khác gồm lạm phát, tỷ giá, thuế, bất khả kháng…

Chính vì vậy, về lâu dài, theo ông Vinh: Phải coi Nhà đầu tư PPP là đối tác chứ không phải là đối tượng. Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền là một bên trong hợp đồng PPP, bình đẳng với Nhà đầu tư, không thể áp đặt. Quan tâm tháo gỡ kịp thời vướng mắc cho Nhà đầu tư trong các dự án PPP. Sớm thể chế hóa và thực thi đầy đủ cơ chế pháp luật về chia sẻ rủi ro với nhà đầu tư trong các dự án PPP theo quy định của Luật Đầu tư PPP...

Nguồn: Vietnam Business Forum