35 năm quan hệ Việt Nam – EU: Hợp tác sâu sắc, cơ hội rộng mở

Sau hơn ba thập kỷ hợp tác, mối quan hệ giữa Việt Nam và Liên minh châu Âu (EU) đã phát triển toàn diện, trở thành một trong những trụ cột quan trọng trong chính sách đối ngoại và phát triển kinh tế của Việt Nam. Để tìm hiểu thêm về những thành tựu nổi bật và triển vọng hợp tác đầu tư, thương mại giữa hai bên trong giai đoạn mới, phóng viên đã có cuộc phỏng vấn với ông Bruno Jaspaert – Chủ tịch EuroCham Việt Nam.

Ông đánh giá thế nào về tiến trình và những thành tựu lớn trong quan hệ Việt Nam – EU trong 35 năm qua, đặc biệt trong các lĩnh vực chính trị, ngoại giao và hợp tác?

Trong 35 năm qua, mối quan hệ Việt Nam - EU đã ngày càng phát triển, được xây dựng trên những giá trị chung, niềm tin và tầm nhìn dài hạn. Thực tế, hành trình này đã bắt đầu từ trước khi hai bên thiết lập quan hệ chính thức – khi châu Âu hỗ trợ Việt Nam thông qua các chương trình viện trợ để phục hồi kinh tế - xã hội. Theo thời gian, mối quan hệ này đã bao trùm trên tất cả các lĩnh vực ngoại giao, thương mại, giáo dục, năng lượng và đổi mới sáng tạo.

Các nhà lãnh đạo châu Âu và Việt Nam tham quan Diễn đàn và Triển lãm Kinh tế Xanh 2024, tìm hiểu các sáng kiến xanh do doanh nghiệp FDI châu Âu giới thiệu

Về mặt ngoại giao, hai bên đã thể hiện sự kiên định trong đối thoại, từ việc ký kết Hiệp định thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA) đến việc mở rộng các trao đổi chính trị nhằm hướng tới Đối tác chiến lược toàn diện. Những nỗ lực này không chỉ tạo nên các thể chế vững chắc hơn mà còn giúp tăng cường mức độ tin cậy lẫn nhau.

Về kinh tế, EVFTA đã trở thành động lực lớn cho tăng trưởng. Việt Nam hiện là đối tác thương mại lớn nhất của EU trong ASEAN và là đối tác lớn thứ 16 trên toàn cầu. Trong quý I năm 2025, EU thậm chí đã vượt Trung Quốc để trở thành thị trường xuất khẩu lớn thứ hai của Việt Nam, với kim ngạch gần 14 tỷ USD. Sau 5 năm có hiệu lực, EVFTA đã tạo ra hơn 300 tỷ USD kim ngạch thương mại – chiếm gần 40% tổng thương mại song phương kể từ năm 1995. Dữ liệu từ Chỉ số Niềm tin kinh doanh (BCI) của EuroCham cho thấy 21% hội viên hưởng lợi trực tiếp từ EVFTA, với doanh thu trung bình tăng 8,7% và nhóm dẫn đầu đạt mức tăng tới 25%.

Tuy nhiên, mối quan hệ này còn vượt xa phạm vi thương mại. Thông qua sáng kiến Global Gateway và Đối tác Chuyển dịch Năng lượng Công bằng (JETP), 24 dự án xanh với tổng giá trị ước tính 7 tỷ USD đã được đề xuất tại Việt Nam – bao gồm các dự án nâng cấp thủy điện và đường dây truyền tải, đóng vai trò thiết yếu trong quá trình chuyển đổi năng lượng của quốc gia. Những dự án này không chỉ là cơ sở hạ tầng, mà còn là minh chứng cho mục tiêu chung – bằng chứng cụ thể rằng mối quan hệ đối tác Việt Nam – EU hướng tới cả sự bền vững lẫn thịnh vượng.

Nếu phải tóm tắt 35 năm qua trong một từ, tôi sẽ chọn “tăng trưởng”. Đây chưa bao giờ là một mối quan hệ mang tính “giao dịch”, mà là một mối quan hệ mang tính “chuyển hóa”. Việt Nam và EU không chỉ nhìn nhận nhau như đối tác thương mại, mà là những người cùng kiến tạo tăng trưởng bền vững và ổn định trong một thế giới ngày càng phức tạp.

Ông đánh giá thế nào về mối quan hệ thương mại và đầu tư hiện nay giữa Việt Nam và EU, cũng như những cơ hội, thách thức mà doanh nghiệp hai bên đang đối mặt?

Mối quan hệ kinh tế giữa Việt Nam và  EU đang bước vào một giai đoạn phát triển mới. Việt Nam đã củng cố vị thế là một trong những đối tác đáng tin cậy nhất của châu Âu tại châu Á – và Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) quý III năm 2025 của chúng tôi phản ánh rõ động lực tích cực đó.

Quý III, niềm tin của doanh nghiệp châu Âu đã phục hồi mạnh mẽ. BCI tăng từ 61,1 lên 66,5 điểm – mức cao nhất trong ba năm và vượt mức trước thời kỳ tăng thuế, đánh dấu sự đảo chiều rõ rệt so với giai đoạn bất ổn trong nửa đầu năm. Sự phục hồi này phản ánh 03 yếu tố chính: chương trình cải cách mạnh mẽ của Chính phủ (đặc biệt về quy trình cấp giấy phép lao động và thị thực), đầu tư công gia tăng vào cơ sở hạ tầng, và các yếu tố kinh tế vĩ mô ổn định. GDP quý III tăng 8,23% so với cùng kỳ, lạm phát duy trì ở mức thấp và tiêu dùng nội địa vẫn ổn định.

So với quý II, khi lo ngại về thuế quan chiếm ưu thế, tâm lý của các nhà đầu tư châu Âu đã chuyển từ “chờ đợi” sang “thích ứng và ổn định”. Trong quý II, 15% doanh nghiệp báo cáo chịu tác động tiêu cực từ gián đoạn thương mại; đến quý III, tỷ lệ này tăng lên 31%, nhưng được bù lại bởi 9% doanh nghiệp ghi nhận lợi nhuận tăng, so với 5% ở quý trước. Sự phân hóa này không phản ánh sự sụp giảm niềm tin, mà là quá trình sàng lọc – các doanh nghiệp đang tìm cách tái định vị chuỗi cung ứng, đa dạng hóa nguồn cung và tận dụng các tuyến xuất khẩu mới được hình thành nhờ sự tái cấu trúc thương mại toàn cầu.

Đáng chú ý, kế hoạch di dời sản xuất gần như không đáng kể. Chỉ 3% doanh nghiệp châu Âu xem xét chuyển hoạt động ra khỏi Việt Nam, trong khi 3% khác đang lên kế hoạch mở rộng trong nước. Điều đó cho thấy, dù còn biến động, Việt Nam vẫn được nhìn nhận là điểm sản xuất an toàn, ổn định và có chi phí cạnh tranh trong dài hạn.

Thách thức vẫn tồn tại, đặc biệt là sự thiếu thống nhất trong quy định giữa các địa phương, hạn chế về tiếp cận năng lượng tái tạo và khoảng cách kỹ năng – nhưng đây là những vấn đề đã được nhận diện rõ và có thể giải quyết thông qua đối thoại và cải cách. Điều quan trọng là xu hướng: niềm tin đang dần ổn định, không suy giảm. Chúng ta không đầu tư vào sự chắc chắn ngắn hạn; chúng ta đầu tư vào định hướng dài hạn của Việt Nam.

Các khung chính sách phát triển bền vững của EU như CBAM, EUDR và ESPR sẽ là phép thử, nhưng đồng thời mở ra những thị trường cao cấp cho các nhà xuất khẩu Việt Nam đáp ứng tiêu chuẩn. Với những doanh nghiệp thích ứng sớm, nhu cầu của châu Âu về các chuỗi cung ứng minh bạch, phát thải thấp là một cơ hội chưa từng có. Mối quan hệ đang tiến hóa – từ thương mại sang chuyển đổi – và đó chính là giai đoạn tăng trưởng tiếp theo trong quan hệ Việt Nam – EU.

Những ưu tiên hoặc sáng kiến của EuroCham nhằm tiếp tục thúc đẩy đầu tư từ EU và củng cố môi trường kinh doanh tại Việt Nam là gì?

Sứ mệnh của EuroCham vừa đơn giản vừa đầy tham vọng. Chúng tôi tập trung vào việc đảm bảo rằng thế mạnh của châu Âu và khát vọng của Việt Nam được chuyển hóa thành những kết quả cụ thể, có thể đo lường.

Ưu tiên hàng đầu của chúng tôi vẫn là minh bạch quy định, đơn giản hóa hành chính và đầu tư vào cơ sở hạ tầng, năng lượng tái tạo và nguồn nhân lực. Đây không phải là những mục tiêu trừu tượng mà là nền tảng của tăng trưởng bền vững, dài hạn.

Để đạt được điều đó, EuroCham đóng vai trò là cầu nối và chất xúc tác. Thông qua 20 ủy ban ngành, chúng tôi đưa ra các khuyến nghị cho Chính phủ. Ấn phẩm Sách Trắng hàng năm và Chỉ số Niềm tin Kinh doanh (BCI) hàng quý giúp xác định các điểm nghẽn và định hướng các cải cách thiết thực. Các sự kiện trọng điểm của chúng tôi – Diễn đàn và Triển lãm Kinh tế Xanh (GEFE) và Diễn đàn Kinh tế Xanh (GEF) – quy tụ các nhà hoạch định chính sách, nhà đầu tư và học giả để chia sẻ các giải pháp thực tế.

Diễn đàn Kinh tế Xanh 2025, với chủ đề “Định hình thay đổi – Kiến tạo tương lai”, diễn ra vào ngày 27/11 tại Hà Nội. Sự kiện sẽ tập trung vào cách thức đổi mới sáng tạo, hợp tác công – tư và chính sách tiên phong có thể thúc đẩy tăng trưởng bền vững. Cá nhân tôi rất tự hào về những sáng kiến này vì chúng cho thấy hợp tác có thể tạo ra giá trị lâu dài – từ các nhà hoạch định chính sách đến lãnh đạo doanh nghiệp lớn và các chủ doanh nghiệp nhỏ.

Thế hệ trẻ Việt Nam vô cùng tài năng và sáng tạo. Chúng tôi đã chứng kiến điều đó qua cuộc thi Student Challenges thuộc GEFE 2024, nơi sinh viên đại học giải quyết các vấn đề thực tế về phát triển bền vững. Những người chiến thắng đã có các chuyến học tập tại Hamburg và Singapore – và trở về với cảm hứng biến ý tưởng thành hành động trong chính cộng đồng của mình. Đó là điều khiến tôi tin tưởng vào tương lai của Việt Nam – vào con người Việt Nam.

Tại EuroCham, chúng tôi luôn cam kết xây dựng các nền tảng kết nối, trao quyền và tạo điều kiện. Cùng nhau, chúng ta có thể giúp Việt Nam vươn lên không chỉ nhanh chóng mà còn bền vững và bao trùm.

Theo ông, hai bên cần thực hiện những biện pháp nào để tháo gỡ rào cản và thúc đẩy mối quan hệ đối tác sâu sắc, bền vững hơn trong những năm tới?

Thập kỷ tới phải là giai đoạn biến tham vọng chung thành thành tựu chung. Cả Việt Nam và EU đều đang ở thời điểm then chốt trong tiến trình phát triển – và mối quan hệ đối tác này có thể góp phần định hình một nền kinh tế toàn cầu xanh hơn, công bằng hơn và kiên cường hơn.

Trong chuyến thăm Hà Nội vào tháng 9/2025 của Ủy viên Thương mại EU Maroš Šefčovič, chúng tôi đã có một cuộc đối thoại thẳng thắn, hướng về tương lai về cách tháo gỡ các điểm nghẽn và tạo điều kiện thuận lợi hơn cho thương mại và đầu tư song phương. Thông điệp rất rõ ràng: mặc dù châu Âu chưa phải là nhà đầu tư lớn nhất tại Việt Nam, nhưng lại là một trong những đối tác có cam kết mạnh mẽ nhất. Các nhà đầu tư châu Âu mang đến không chỉ nguồn vốn mà còn cả mục tiêu – đầu tư vào chất lượng, tính bền vững và mối quan hệ lâu dài.

Đối với Việt Nam, những bước đi tiếp theo là duy trì tính nhất quán và phối hợp. Hài hòa quy định giữa các địa phương, mở rộng hệ thống hải quan một cửa và các hệ thống truy xuất nguồn gốc số, hiện đại hóa hạ tầng lưới điện – tất cả đều là yếu tố then chốt để củng cố niềm tin của nhà đầu tư. Việc tăng cường đào tạo nghề và kỹ năng ESG cũng sẽ đảm bảo rằng lực lượng lao động Việt Nam có thể phát triển trong các ngành công nghiệp bền vững, giá trị cao.

Đối với EU, việc đẩy nhanh hỗ trợ kỹ thuật và phê chuẩn Hiệp định Bảo hộ Đầu tư Việt Nam – EU (EVIPA) giúp tăng tính chắc chắn cho các nhà đầu tư. Các nhóm công tác chuyên trách về hải quan, thương mại số và tài chính xanh có thể biến đối thoại thành hành động cụ thể.

Tuy nhiên, cốt lõi của mối quan hệ này không chỉ nằm ở chính sách mà là ở con người. Những chuyển biến chân thực và bền vững nhất đến từ những người đã gắn bó đủ lâu để coi Việt Nam là quê hương, như tôi, sau tám năm sinh sống tại đây.

Đó là điều khiến mối quan hệ này trở nên đặc biệt – nó được xây dựng không chỉ trên thương mại hay hiệp định, mà còn trên niềm tin, sự học hỏi lẫn nhau. 35 năm tới sẽ không chỉ là hành trình phát triển nhanh hơn, mà còn là hành trình phát triển khôn ngoan hơn – đảm bảo rằng sự trỗi dậy của Việt Nam sẽ tiếp tục là câu chuyện về sự kiên cường, trách nhiệm và niềm hy vọng cho các thế hệ tương lai.

Trân trọng cảm ơn ông!

Thu Huyền  (Vietnam Business Forum)