Tiếp tục khôi phục nghệ thuật độc đáo ca trù

Bắc Ninh vinh dự là tỉnh duy nhất trên cả nước có 2 di sản được ghi danh: Dân ca Quan họ là Di sản Văn hóa Phi vật thể đại diện của nhân loại, Ca trù là Di sản Văn hóa Phi vật thể cần được bảo vệ khẩn cấp. Thực hiện cam kết với UNESCO về việc bảo tồn, phát huy giá trị của những di sản một cách hiệu quả, cùng với 14 tỉnh, thành trong cả nước, Bắc Ninh đang chung tay, góp sức khôi phục lại môn nghệ thuật độc đáo Ca trù.

Theo ghi chép của cụ Đỗ Trọng Vỹ trong công trình nghiên cứu “Bắc Ninh dư địa chí”, ca trù đã để lại khá nhiều dấu ấn trên đất Bắc Ninh. Cuối thế kỷ XIX, Bắc Ninh có nhiều làng, xã có nghề hát ca trù, hay còn gọi là hát Ả đào. Tiêu biểu như làng Thanh Tương (tục gọi là Kẻ Tướng) thuộc xã Thanh Khương (Thuận Thành) hát ca trù chuyên nghiệp, đã đi vào câu ca: “Tư Thế bút mực làm giàu/ Trà Lâm mổ lợn, uốn câu làng Dàn/ Nấu chì đã có Văn Quan/ Kẻ Tướng đi hát kiếm quan tiền dài”…

Ở làng Tiểu Than (xã Vạn Ninh, Gia Bình), dòng họ Nguyễn Thiết có nghề hát cô đầu từ rất lâu đời. Tuy nhiên, sau năm 1945, nghệ thuật hát ca trù dần vắng bóng, chỉ còn một số nghệ nhân vẫn thường xuyên duy trì hoạt động để phục vụ những ngày lệ sự, hội hè, đặc biệt là ngày giỗ cụ ca công. Những chứng tích về ca trù như: Nhà thờ thánh, đàn cổ, bia đá và các đạo sắc phong của các vương triều dành cho dòng họ ca công… được lưu giữ cẩn thận.

Ở làng Bảo Tháp (Đông Cứu, Gia Bình), người ta cũng tìm thấy một số tài liệu, chứng tích chứng tỏ nghệ thuật hát ca trù có từ nhiều thế kỷ trước ở đây. Ngoài các địa điểm trên thì ở Bắc Ninh từng có giáo phường ca trù Tiên Du, hát ca trù ở thành phố Bắc Ninh cũng “một thời vang bóng”.

Qua các tài liệu nghiên cứu cho thấy, hát ca trù ở Bắc Ninh xưa có đủ các hình thức: hát cửa đình, hát cửa quyền, hát thi, hát quán, hát tại gia… Tuy nhiên hát cửa đình ở Bắc Ninh là hình thức hát phổ biến phục vụ cho việc tế thần cầu phúc trong các lễ hội. Trải qua nhiều biến cố thăng trầm lịch sử, có lúc tưởng chừng như không thể tồn tại nhưng với sức sống mãnh liệt, bền bỉ, ca trù vẫn được cả thế giới ghi nhận và tôn vinh.

Chung tay với cả nước, thời gian qua, Bắc Ninh cũng đã có nhiều cố gắng có thể xem là thành công bước đầu trong việc bảo tồn phát huy giá trị di sản hát ca trù. Cụ thể như tổ chức các liên hoan văn nghệ người cao tuổi, các hội diễn văn nghệ quần chúng hàng năm, trong đó kịp thời động viên các tiết mục hát ca trù của các nghệ nhân và khuyến khích thế hệ trẻ tích cực học tập hát ca trù. Khuyến khích các nghệ nhân tham gia truyền dạy kỹ thuật hát ca trù cho các địa phương có nhu cầu học tập môn nghệ thuật độc đáo này. Mặt khác, đề nghị các địa phương nhân rộng số lượng câu lạc bộ và đặc biệt là nhân rộng số người biết và hát ca trù, để ca trù thực sự có sức sống và lan tỏa trong cộng đồng.

Đến nay, các câu lạc bộ ca trù đều hoạt động theo lịch, mỗi tuần các thành viên tập trung học 2-3 buổi. Trong đó, câu lạc bộ Tiểu Than được đánh giá là có tiềm năng phát triển hơn cả với số hội viên tham gia ngày càng đông và chất lượng hoạt động ngày càng đạt hiệu quả. Điều đáng mừng, rất nhiều học sinh thích tham gia sinh hoạt tại câu lạc bộ đều tiếp thu rất nhanh với giọng hát đầy triển vọng. Nhờ đó hi vọng khôi phục lại nghệ thuật hát ca trù cho quê hương ngày một gần hơn.

Dù khó khăn nhưng thời gian tới, Bắc Ninh sẽ tích cực duy trì hoạt động của Câu lạc bộ Ca trù và tiếp tục phát triển thêm ca nương, kép đàn. Đồng thời, mở thêm các lớp tập huấn, truyền dạy lại những làn điệu Ca trù cho các câu lạc bộ ở các địa phương. Các cấp chính quyền tỉnh sẽ tiếp tục quan tâm chỉ đạo, đầu tư hỗ trợ kinh phí cho hoạt động luyện tập thường xuyên hàng năm của các câu lạc bộ Ca trù; có chế độ, chính sách khuyến khích, động viên nghệ nhân gắn bó với Ca trù và tạo được sân chơi, sự giao lưu giữa các câu lạc bộ Ca trù cũng như môi trường cho nghệ thuật Ca trù duy trì, phát triển.

PV