Bỏ ngỏ tiềm năng phát triển du lịch làng nghề

Có khoảng 3.000 làng nghề, trong đó có 400 làng nghề truyền thống nhưng du lịch làng nghề Việt Nam chưa thực sự hấp dẫn đối với khách du lịch kể cả ngoại quốc và nội địa.

Lãng phí tiềm năng

Đến nay, du lịch làng nghề Việt Nam đã thu hút một lượng du khách đáng kể nhưng vẫn chỉ là những nỗ lực tự phát, chưa hình thành được cách làm chuyên nghiệp.

Việt Nam có khoảng 3.000 làng nghề; trong đó có 400 làng nghề truyền thống gồm 53 nhóm nghề làm ra khoảng 200 loại sản phẩm thủ công khác nhau. Trong đó nhiều sản phẩm nghề có lịch sử phát triển hàng trăm năm. Đó thực sự là những “mỏ tài nguyên du lịch”. Tiềm năng là vậy nhưng khách đến làng nghề vẫn chưa đông dù doanh nghiệp đã mở ra khá nhiều chương trình, tour du lịch làng nghề.

Ông Lưu Duy Dần, Chủ tịch Hiệp hội Làng nghề Việt Nam cho biết: ở nhiều địa phương đã có chủ trương từ cấp quản lý gắn làng nghề với phát triển du lịch và các làng nghề cũng đã có định hướng phát triển du lịch, thậm chí có tên trong sản phẩm tour của các hãng lữ hành, song vẫn chưa có biến chuyển tích cực. Ông Dần phân tích: tại các làng nghề này chưa có những điều kiện để trình diễn nghề, dịch vụ phục vụ khách tham quan nghèo nàn, sự tham gia của cộng đồng vào phát triển du lịch chưa cao, người dân chưa nhận thức được giá trị của du lịch đem lại. Một số làng nghề hướng phát triển du lịch nhưng hạ tầng giao thông chưa thuận lợi, và môi trường không trong sạch, văn minh.

Một làng nghề được coi là phát triển du lịch khi thu nhập từ du lịch chiếm ít nhất 25% thu nhập của làng. Ông Phạm Trung Lương - Viện Nghiên cứu phát triển du lịch nhận xét rằng con số làng nghề đạt được mục tiêu ấy còn chưa xuất hiện. Ông đã chỉ ra một nhược điểm chung của các làng nghề Việt Nam là đông về số lượng, phong phú về loại hình sản xuất, nhưng không làm ra được sản phẩm du lịch đặc trưng của Việt Nam. Nếu có thì sản phẩm lại đơn điệu, không hợp với nhu cầu của thị trường. Phần lớn người thợ làng nghề Việt Nam mới chỉ sản xuất theo ý thích bản thân hoặc rập khuôn theo truyền thống mà chưa có sự sáng tạo và tìm hiểu thị hiếu của khách du lịch. Chẳng hạn, tại Hà Nội có các làng nghề như gốm Bát Tràng, gỗ Đồng Kỵ, gỗ Vân Hà, sơn mài Hạ Thái, thêu Quất Động… có thể nói đã “ăn nên làm ra” nhờ xuất khẩu các đồ mỹ nghệ, nhưng việc “xuất khẩu tại chỗ” cho khách du lịch lại không được lưu tâm tới.

Vì vậy, ông Lương cho rằng, để phát triển tốt du lịch làng nghề cần phải có một sự chuyển biến trong nhận thức của người dân các làng nghề. Thay vì chỉ chú trọng vào thị trường tiêu dùng đồ mỹ nghệ cao cấp để xuất khẩu, các làng nghề cần tập trung vào phân khúc thị trường đồ lưu niệm bình dân. Phân khúc thị trường này đang rất sôi động và mang lại nguồn thu lớn.

Chưa có giải pháp sáng tạo cho du lịch làng nghề

Tìm hướng thúc đẩy phát triển du lịch làng nghề là nỗi niềm mà các nhà quản lý ngành, địa phương và đặc biệt là Hiệp hội Làng nghề Việt Nam đã dày công tìm kiếm nhiều năm nay. Tuy nhiên, cuộc hội thảo mới đây về vấn đề này cũng chưa đạt được bước tiến nào đáng kể. Chưa có giải pháp đột phá, sáng tạo nào đóng góp cho du lịch làng nghề. Điều đó có nguyên nhân của nó. Theo GS. Phan Hồng Lý - Viện trưởng Viện nghiên cứu văn hóa thì từ trước đến nay các cuộc hội thảo bàn về phát triển du lịch làng nghề vẫn chỉ thuần túy dựa vào đánh giá chủ quan của các cơ quan Nhà nước hay giới nghiên cứu chuyên môn. Điều này, đôi khi đánh mất đi sự chính xác khách quan từ thực tiễn. Lẽ ra, các cơ quan chức năng cần tổ chức một số cuộc điều tra, khảo sát về ý kiến du khách nước ngoài đối với hoạt động du lịch của các làng nghề, từ đó, chúng ta mới biết nhu cầu thật sự và những lời phiền trách của du khách là gì!

Cũng theo ông Lý, yếu tố quan trọng để thu hút khách du lịch đến với các làng nghề là vấn đề môi trường. Cần phải hoạch định rõ trách nhiệm của các cơ quan chức năng, đặc biệt là từ chính quyền cơ sở về việc tạo dựng và giữ gìn môi trường xã hội và tự nhiên phù hợp để thu hút khách du lịch. Phát triển, quảng bá du lịch làng nghề đã khó, gìn giữ được bản sắc, những nét tinh hoa của làng nghề cũng như môi trường sống của người dân còn khó hơn nhiều – ông Lý nhấn mạnh. Nếu làng nghề chỉ chú trọng tới làm du lịch, làm kinh tế mà quên mất những điều căn bản đó thì sẽ tự làm mất đi một phần di sản văn hóa lớn nhất của mình - ông nhận xét.

Phát triển du lịch làng nghề nếu chỉ dựa vào doanh nghiệp lữ hành đưa khách đến thì sẽ không bền vững. Xu hướng du lịch sáng tạo đang hết sức hấp dẫn khách trong tour du lịch làng nghề. Hiện nay khách du lịch đến làng nghề không chỉ để ngắm nhìn, tham quan mà họ ham muốn được tham gia, học kỹ năng làm nghề và muốn tự tay tạo ra sản phẩm. Để đáp ứng được nhu cầu này, các làng nghề phải có đơn vị lữ hành xây dựng sản phẩm, giữ được nghệ nhân, thợ giỏi nghề, giữ lại những ngôi nhà có kiến trúc cổ, sưu tầm các sản phẩm nổi tiếng, có phòng trưng bày hiện vật lịch sử phát triển làng nghề, có phòng trưng bày để khách có thể chọn cho mình sản phẩm làng nghề ứng ý. Thế mạnh để làm những việc đó, không ai khác chính là làng nghề và người dân ở làng nghề.

Nguyễn Thanh