Cơ hội thúc đẩy cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh

Cơ hội và thách thức nào cho xuất khẩu của Việt Nam, những lĩnh vực nào mà DN cần chú ý khi tham gia Hiệp định Đối tác Kinh tế Chiến lược xuyên Thái Bình Dương (TPP). Liên quan đến chủ đề này, phóng viên đã có cuộc trao đổi với ông Nguyễn Dương Thái, Phó Tổng cục trưởng Tổng cục Hải quan. Lê Hiền thực hiện

Thưa ông, khi TPP có hiệu lực thì những nội dung liên quan đến hải quan mà doanh nghiệp Việt Nam cần quan tâm là gì?

Trên cơ sở những chuẩn mực của Tổ chức Hải quan Thế giới, cơ quan hải quan các nước TPP đều nỗ lực thống nhất thực hiện các chuẩn mực cũng như thông lệ tốt nhất. Một số điểm doanh nghiệp cần lưu ý liên quan đến hải quan gồm:

- Hàng Chuyển phát nhanh: Một trong những ưu tiên được thể hiện trong Chương hải quan là thủ tục đối với hàng Chuyển phát nhanh, trong đó quy định thời gian thông quan nhanh, thủ tục riêng biệt để có thể tạo điều kiện thuận lợi cho loại hình này vì tính đặc thù của dịch vụ chuyển phát nhanh là hàng hóa cần được thông quan nhanh chóng.

- Tiếp đó là Quy định về xác định trước: TPP đánh giá cao quy định về xác định trước, coi đó là một trong những công cụ hữu ích để tạo thuận lợi thương mại thông qua việc giảm thời gian thông quan và vướng mắc phát sinh tại thời điểm làm thủ tục hải quan liên quan đến xác định trị giá tính thuế, mã số và xuất xứ hàng hóa. Theo quy định này, trong trường hợp doanh nghiệp có yêu cầu thì cơ quan hải quan sẽ cấp giấy xác định trước về mã số hồ sơ, trị giá hoặc xuất xứ trước khi hàng đến nước nhập khẩu.

- Cơ chế chứng nhận về xuất xứ: Hiệp định TPP áp dụng cơ chế tự chứng nhận xuất xứ trong thủ tục kiểm tra và xác định xuất xứ cho hàng hóa xuất nhập khẩu, trong đó cho phép doanh nghiệp tự khai báo xuất xứ cho hàng hóa của mình. Cơ chế này hoàn toàn khác biệt với cách thức quản lý hiện tại, trong đó để được hưởng ưu đãi thuế quan, doanh nghiệp phải nộp cho cơ quan hải quan giấy chứng nhận xuất xứ C/O do cơ quan có thẩm quyền của nước xuất khẩu cấp. Do vậy, các doanh nghiệp cần tuân thủ chặt chẽ quy định về xuất xứ và nộp chứng từ hợp lệ trong TPP để tránh các vướng mắc có thể phát sinh trong quá trình thực hiện Hiệp định.

- Đối với hàng dệt may: Được xem là mặt hàng nhạy cảm nên cơ chế giám sát cho mặt hàng này cũng được xem xét xây dựng một cách chặt chẽ, theo đó cơ quan Hải quan các nước TPP sẽ xây dựng và duy trì các chương trình để giám sát trong phạm vi lãnh thổ của mình quá trình nhập khẩu, sản xuất, xuất khẩu và quá cảnh (bao gồm cả chuyển tải) hàng may mặc. Duy trì một chương trình đảm bảo rằng cơ quan của chính phủ có thể kiểm tra hàng dệt may đã nhập khẩu, sẽ được xuất khẩu hoặc đang quá cảnh qua một nước thành viên, để xác định những hàng hóa này có được dán nhãn đúng nước xuất xứ và các chứng từ đi kèm hàng hóa khai báo đúng về hàng hóa hay không.

Một trong những vấn đề mà Việt Nam khi vào sân chơi này là hàng rào thuế quan sẽ giảm hoặc loại bỏ. Điều này sẽ ảnh hưởng thế nào đến tình hình thu ngân sách của Hải quan trong bối cảnh thu ngân sách ngày càng khó khăn, thưa ông?

Việt Nam tham gia TPP có cơ hội thúc đẩy cải cách thể chế, cải thiện môi trường kinh doanh, chủ động nâng cao năng lực cạnh tranh, tham gia sâu hơn vào chuỗi giá trị toàn cầu, tạo thuận lợi cho phát triển kinh tế xã hội.

Việc hàng rào thuế quan giảm, tạo điều kiện thuận lợi cho các mặt hàng xuất khẩu của Việt Nam khi là thành viên TPP và hàng hóa của các thành viên TPP cũng “đổ bộ” vào Việt Nam với thuế suất ưu đãi.

Đối với số thu NSNN từ hàng hóa xuất khẩu của các năm gầy đây chiếm từ 7 – 10% tổng số thu toàn ngành hải quan. Do đó khi tham gia TPP đặt ra thách thức lớn đối với Việt Nam đặc biệt trong bối cảnh thu NSNN khó khăn hiện nay.

Hàng xuất khẩu có số thu chủ yếu như khoáng sản: dầu thô, than đá, quặng các loại… Trước mắt, theo quy định hiện hành thì việc duy trì thuế suất thuế xuất khẩu là một trong những biện pháp hữu hiệu trong việc quản lý việc xuất khẩu các mặt hàng không khuyến khích xuất khẩu: tài nguyên, nguyên liệu thô; khuyến khích chế biến sâu, bảo hộ sản xuất trong nước và góp phần tăng nguồn thu cho NSNN. Để đảm bảo nguồn thu NSNN, cần xây dựng thêm các sắc thuế khác thay thế, hạn chế xuất khẩu những mặt hàng không khuyến khích xuất khẩu, tăng thuế nhập khẩu một số mặt hàng nhập khẩu chính của Việt Nam.

Đối với số thu từ hàng hóa nhập khẩu: Việc giảm thu ngân sách từ thuế nhập khẩu sau khi thực hiện TPP là hệ quả chắc chắn và trực tiếp. Việc giảm thuế quan có thể khiến luồng hàng nhập khẩu từ các nước TPP vào Việt Nam gia tăng, với giá cả cạnh tranh hơn. Nguồn thu ngân sách lúc này sẽ chuyển dịch sang thuế nội địa. Ngoài ra, công tác kiểm tra sau thông quan cũng như điều tra chống buôn lậu cần phải được tăng cường để đảm bảo không thất thoát số thu cho ngân sách nhà nước.

Doanh nghiệp Việt Nam, nhất là doanh nghiệp xuất khẩu cần phải chuẩn bị những gì để đón cơ hội từ TPP, thưa ông?

Với thế mạnh xuất khẩu của Việt Nam là hàng dệt may, da giày và hàng nông sản, nhưng để được hưởng những ưu đãi từ lộ trình cắt giảm thuế, các doanh nghiệp xuất khẩu cũng cần phải lưu ý đến những tiêu chuẩn khắt khe của quy tắc xuất xứ.

Một trong những nguyên tắc cơ bản để được hưởng mức thuế suất ưu đãi khi xuất khẩu hàng dệt may sang các nước TPP là nguyên liệu sử dụng phải được sản xuất tại các nước TPP.Việc đẩy mạnh kiểm soát xuất xứ của hàng hóa sẽ là xu hướng tất yếu bởi nó là câu chuyện liên quan mật thiết đến ưu đãi thuế. Ngoài ra, với lộ trình thực hiện cơ chế tự chứng nhận xuất xứ, doanh nghiệp cũng cần chuẩn bị năng lực để có thể triển khai một cách phù hợp.

Vậy theo ông, trong thời gian tới, ngành hải quan cần đẩy mạnh cải cách hành chính như thế nào để sẵn sàng gia nhập sân chơi mới?

Đẩy mạnh cải cách hành chính là mục tiêu hàng đầu của ngành hải quan nhằm thúc đẩy tiến trình hiện đại hóa toàn ngành cũng như sẵn sàng cho những sân chơi mới của kinh tế Việt Nam, trong đó phải kể đến việc sửa đổi Luật Hải quan năm 2005.

Đề án Luật Hải quan (sửa đổi) đã trình Quốc hội cho ý kiến tại kỳ họp thứ 6 (tháng 10, 11/2013) theo Tờ trình số 342/TTr-CP của Chính phủ ngày 12/9/2013, bảo đảm đúng tiến độ và chất lượng theo yêu cầu. Những nội dung dự kiến sửa đổi, bổ sung tại dự thảo Luật Hải quan (sửa đổi) nhằm tạo điều kiện cho doanh nghiệp tiết kiệm được thời gian và chi phí nhờ đơn giản hóa các thủ tục thông quan, chẳng hạn như bổ sung quy định áp dụng đầy đủ nguyên tắc quản lý rủi ro trong quản lý hải quan, sửa đổi quy định về đại lý làm thủ tục hải quan nhằm tạo điều kiện hỗ trợ đại lý phát triển giúp doanh nghiệp thực hiện thủ tục hải quan được thuận lợi; sửa đổi quy định về địa điểm làm thủ tục hải quan để tạo điều kiện triển khai việc tiếp nhận, xử lý tờ khai theo mô hình xử lý tập trung tại cấp cục và Tổng cục; sửa đổi, bổ sung quy định về thời hạn làm thủ tục hải quan theo hướng rút ngắn thời hạn kiểm tra thực tế hàng hóa...