Cần giao quyền thanh tra và xử phạt vi phạm BHXH, BHYT cho Bảo hiểm xã hội Việt Nam

Những năm gần đây, tình trạng nợ đọng, trốn đóng bảo hiểm xã hội (BHXH), bảo hiểm y tế (BHYT) xảy ra tại hầu hết các địa phương và có chiều hướng ngày càng gia tăng. Trong khi đó mức lãi suất chậm đóng BHXH, BHYT còn thấp; cơ quan BHXH không có thẩm quyền thanh tra, xử lý; chế tài xử lý các vi phạm trong lĩnh vực BHXH, BHYT lại chưa đủ mạnh để răn đe....

Theo thống kê của Bộ Lao động - Thương binh & Xã hội, hiện số đối tượng có quan hệ lao động thuộc diện tham gia BHXH bắt buộc vào khoảng 16 triệu người, tuy nhiên mới chỉ có 11 triệu người tham gia BHXH (chiếm 68,8% số người phải tham gia), còn trên 5 triệu người không tham gia; tương ứng với số thu BHXH, BHYT khoảng 56.000 tỷ đồng/năm. Cùng với đó, mỗi năm Quỹ BHXH thất thu khoảng 24.000 tỷ đồng tiền chênh lệch mức đóng BHXH của người lao động do chênh lệch giữa tiền lương đóng BHXH và thu nhập thực tế của người lao động. Hiện nay, khối doanh nghiệp ngoài nhà nước đóng BHXH ở mức 2,8 triệu đồng/tháng nhưng thực tế tiền lương, tiền công và các khoản phụ cấp ngoài lương khoảng 3,8 triệu đồng/người.

Bà Nguyễn Thị Minh-Thứ trưởng, Tổng Giám đốc BHXH Việt Nam cho biết tính đến hết tháng 12/2013, tổng số nợ BHXH, BHYT là trên 6,4 nghìn tỷ đồng (trong đó nợ BHXH trên 4,7 nghìn tỷ đồng; nợ BHTN trên 0,3 nghìn tỷ đồng và nợ BHYT trên 1,4 nghìn tỷ đồng). Tính đến hết tháng 4/2014, tổng số nợ BHXH, BHYT là trên 12,4 nghìn tỷ đồng (trong đó nợ BHXH trên 8,5 nghìn tỷ đồng; nợ BHTN trên 0,6 nghìn tỷ đồng và nợ BHYT trên 3,3 nghìn tỷ đồng). Đặc biệt có nhiều đơn vị để nợ trong thời gian dài, gây ảnh hưởng đến quyền lợi của người lao động. Có trường hợp chủ doanh nghiệp chiếm dụng tiền BHXH như thực hiện trích trừ tiền BHXH, BHYT của người lao động nhưng không nộp vào quỹ BHXH...

Trước thực trạng trên, BHXH Việt Nam đã chỉ đạo BHXH các tỉnh, thành phố chủ động, tăng cường tham mưu với cấp uỷ, chính quyền địa phương trong việc ban hành các văn bản hướng dẫn chỉ đạo thực hiện chính sách BHXH, BHYT trên địa bàn; tham mưu cho UBND tỉnh ban hành quy chế phối hợp trong việc thực hiện chính sách BHXH, BHYT. Phối hợp chặt chẽ với các Sở, ngành thành lập các đoàn công tác liên ngành để thanh tra, kiểm tra, giám sát, đôn đốc thu hồi nợ và kiên quyết xử phạt những đơn vị đóng chậm, đóng thiếu và trốn đóng BHXH, BHYT. Ngoài ra, ngành thường xuyên duy trì, phát huy tổ công tác thu nợ liên ngành và tổ công tác thu nợ của BHXH tỉnh để thực hiện nhiệm vụ của BHXH tỉnh; đồng thời tăng cường công tác tuyên truyền nhằm làm chuyển biến nhận thức và hành động của các ngành, các cấp cũng như người dân về chính sách BHXH, BHYT.

Đặc biệt trong những năm gần đây, công tác kiểm tra của tổ chức BHXH đã được tăng cường, từng bước đi vào nề nếp và trở thành công cụ hữu hiệu trong công tác quản lý của ngành. Hiện toàn ngành có khoảng 20.500 cán bộ (trong đó có khoảng 5.500 cán bộ làm công tác kiểm tra) thường xuyên đôn đốc, kiểm tra tình hình thu, nộp BHXH, BHYT đối với các đơn vị ít nhất 1 năm/1lần.

Trên thực tế các năm vừa qua, cơ quan BHXH các cấp phát hiện nhiều trường hợp vi phạm về BHXH, BHYT nhưng không được quyền xử phạt nên hiệu quả công tác kiểm tra không cao. Khi kiểm tra phát hiện vi phạm không được xử lý ngay mà kiến nghị cấp có thẩm quyền xử lý làm cho vi phạm không được xử lý kịp thời nên tác dụng hạn chế. Trong khi đó, cơ quan có chức năng thanh tra về lĩnh vực BHXH thì phải thực hiện ở rất nhiều lĩnh vực khác nhau nên việc thanh tra BHXH mới chỉ chiếm tỷ trọng nhỏ, khoảng 0,5% số doanh nghiệp được thanh tra về BHXH, BHYT... Mặt khác, khi nhận được kiến nghị xử lý vi phạm của tổ chức BHXH, cơ quan có thẩm quyền phải nghiên cứu, xác minh thêm làm cho vi phạm chậm được xử lý. Đến nay, toàn ngành BHXH đã đề nghị xử phạt khoảng 6.000 đơn vị nhưng cơ quan thanh tra mới chỉ xử phạt khoảng 900 đơn vị (đạt khoảng 15%). Thêm vào đó chế tài xử lý các hành vi vi phạm và mức lãi suất chậm đóng trong lĩnh vực BHXH, BHYT còn thấp, chưa đủ mạnh. Việc quy định mức lãi suất chậm đóng BHXH, BHYT thấp hơn mức lãi suất vay của doanh nghiệp với tổ chức ngân hàng nên đại bộ phận doanh nghiệp cố tình nợ BHXH, BHYT chấp nhận chịu phạt để chiếm dụng quỹ BHXH, BHYT.

Để nâng cao tính hiệu lực, hiệu quả trong thực thi pháp Luật BHXH, BHYT, cần nâng mức xử phạt phạt hành chính, nâng lãi suất chậm đóng bằng 2 lần lãi suất vay ngân hàng; đồng thời đưa vào Bộ Luật Hình sự tội danh trốn đóng BHXH, BHYT và xử lý hình sự đối với một số hành vi vi phạm nghiêm trọng Luật BHXH, Luật BHYT. Bà Nguyễn Thị Minh cho biết, hiện nay thu thuế cho Ngân sách Nhà nước có đầy đủ các chế tài và quy định để tất cả mọi tổ chức, cá nhân phải chấp hành. Trong khi đó, Luật BHXH, BHYT chưa đầy đủ các quy định để các tổ chức và cá nhân buộc phải chấp hành, do vậy đã đến lúc chính sách BHXH, BHYT cũng cần được hoàn thiện.

Có thể thấy hiện nay tại các quốc gia trên thế giới như Pháp, Mỹ, Hàn Quốc, Singapore, Malaixia…, các tổ chức BHXH đều được trao quyền vừa thu, vừa chi, quản lý đầu tư quỹ và thanh tra xử phạt; thậm chí có quyền kiến nghị khởi tố dân sự, hình sự đối với các chủ sử dụng lao động vi phạm pháp luật BHXH. Do đó để đảm bảo quyền lợi của người lao động cũng như công bằng trong nghĩa vụ đóng BHXH và khắc phục tình trạng bất cập về nợ đọng BHXH hiện nay, việc đề nghị giao cho cơ quan BHXH có quyền thanh tra và xử phạt các trường hợp vi phạm pháp luật về đóng, hưởng BHXH là cần thiết.

 Mỹ Châu