Trao quyền thu - chi cho cơ sở

Nhằm hoàn thiện Luật Ngân sách một lần nữa, theo hướng tăng phân cấp, trao quyền tự chủ, tự chịu trách nhiệm về thu chi, cũng như khuyến khích tới mức cao nhất tính chủ động của từng địa phương. Mới đây, Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp với Cơ quan Phát triển quốc tế Hoa Kỳ (USAID) đã tổ chức Hội thảo với chủ đề “Nâng cao vai trò chủ đạo của Ngân sách Trung ương góp phần tăng cường nguồn lực cho Đầu tư phát triển gắn với sửa đổi Luật Ngân sách nhà nước”.

Tăng tính chủ động của địa phương

Theo phân tích của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Luật Ngân sách nhà nước được Quốc hội khóa XI thông qua năm 2002 và có hiệu lực từ năm 2004. Trải qua quá trình năm đi vào thực tiễn, đạo luật này đã thể hiện vai trò quan trọng, đồng thời tạo sự chuyển biến tích cực trong hoạt động thu chi ngân sách, tạo nguồn lực cho đầu tư phát triển, góp phần thúc đẩy tăng trưởng, chuyển dịch kinh tế, giải quyết triệt để các vấn đề an sinh xã hội, xóa đói, giảm nghèo, đảm bảo nhiệm vụ quốc phòng, an ninh…

Tuy nhiên, ở góc độ phản biện Vụ trưởng Vụ Tài chính – Tiền tệ, Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đỗ Trọng Khang lại cho rằng, sau một thời gian dài đi vào cuộc sống cho đến thời điểm hiện tại Luật Ngân sách nhà nước đã bắt đầu bộc lộ những hạn chế yếu kém và cần phải được khắc phục chỉnh lý ngay lập tức. Ông Khang đơn cử, như sự phân bổ ngân sách hiện nay mang tính lồng ghép cao khiến phạm vi thu, chi ngân sách, cơ chế phân cấp ngân sách, phân chia nguồn thu, nhiệm vụ thu giữa Trung ương và địa phương không hợp lý. Việc cân đối ngân sách địa phương như hiện nay, nhất là đối với các tỉnh điều tiết ngân sách về Trung ương đã làm nguồn lực ngân sách nhà nước bị phân tán, khiến ngân sách Trung ương luôn trong tình trạng khó khăn, đặc biệt trong lĩnh vực đầu tư phát triển.

Ngoài ra, theo chuyên gia tư vấn chính sách, Tiến sĩ Lê Quang Thuận, Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, Bộ Tài chính, chính nguyên nhân ở Việt Nam hiện đang tồn tại hệ thống ngân sách lồng ghép đã làm giảm tính độc lập, tự chủ về tài chính rất lớn của chính quyền cấp dưới. Trở ngại này dẫn đến hậu quả là cấp ngân sách cấp dưới vừa phụ thuộc quá nhiều vào cấp ngân sách cấp trên, và cũng không làm tròn vai. Ông Thuận dẫn chứng, hiện nay hầu hết các nước trên thế giới đã cơ bản loại bỏ hệ thống ngân sách lồng ghép và chuyển mạnh sang tổ chức chính quyền độc lập đồng thời trao quyền tự chủ tài chính cho chính quyền cấp dưới, dưới sự chỉ đạo quản ý của ngân sách Trung ương.

Phân bổ nguồn ngân sách hợp lý

Theo số liệu tính toán của Bộ Tài chính hướng phân bổ ngân sách cho từng lĩnh vực, địa phương, tỷ lệ nguồn thu NSTƯ trong tổng thu NSNN đã giảm từ 65,7% năm 2004 xuống còn 61,6% năm 2012. Xét theo tỷ trọng GDP, quy mô động viên NSTƯ cũng giảm từ mức 17,5% GDP năm 2004 xuống còn 14% GDP năm 2012. Khả năng tiếp cận về nguồn lực giảm xuống đồng nghĩa với việc NSTƯ có ít nguồn lực hơn để thực hiện các nhiệm vụ chi. Sự mở rộng về quy mô các khoản thu NSĐP được hưởng tuy phần nào đã góp phần làm gia tăng tính tự chủ của địa phương nhưng cũng đặt yêu cầu “đảm bảo tính chủ đạo của NSTƯ” trước một số khó khăn. Trái ngược với đó, vốn đầu tư từ ngân sách dành cho phát triển đang tăng nhanh theo thời gian.  Cụ thể, từ năm 2005 đến 2012, tỷ trọng vốn đầu tư toàn xã hội luôn chiếm rất cao trong GDP, cao nhất là năm 2007 với 46,52%. Tỷ trọng này đang có xu hướng giảm mạnh, đến năm 2012 chỉ còn 33,5% trong GDP. Theo số liệu thống kê năm 2012, tổng vốn đầu tư phát triển trong toàn xã hội liên tục tăng từ 343.135 tỷ đồng năm 2005 lên 989.300 tỷ đồng năm 2012 (gấp 2,88 lần); trong đó khu vực vốn FDI tăng nhanh nhất (4,5 lần); tiếp đến là khu vực kinh tế ngoài nhà nước (2,95 lần); và khu vực kinh tế nhà nước (2,32 lần). Các số liệu trên đã cho thấy một thực trạng không mấy khả quan của hoạt động ngân sách, tức là thu vào thì ít mà chi ra nhiều.

Do đó, để khắc phục tình trạng lạm chi của Luật Ngân sách này, theo ông Đỗ Trọng Khang tới đây bộ luật ngay cần phải hướng tới mục tiêu nâng cao hiệu quả phân bổ, quản lý và sử dụng nguồn vốn ngân sách; tăng cường tính kỷ luật, kỉ cương tài chính, khắc phục những bất cập về phân cấp nguồn thu, nhiệm vụ chi giữa Trung ương và địa phương để đảm bảo phát huy tính chủ động của ngân sách chính quyền địa phương trong quản lý sử dụng ngân sách.  Vai trò chủ động của địa phương phải được thúc đẩy hơn nữa để Trung ương đỡ phải ôm quá nhiều đầu việc mà chỉ tập trung lo những nhiệm vụ mang tính chiến lược đảm bảo lợi ích lâu dài mà thôi, ông Khang nói.

Đồng quan điểm trên, ông Lê Khanh Tuấn, Phó Vụ trưởng Vụ Giáo dục Đào tạo, Bộ Kế hoạch-Đầu tư cũng cho rằng nên phân cấp quyết định thu chi ngân sách cho cơ sở, nhà nước chỉ tập trung vào những nhiệm vụ lớn, tránh trường hợp ngân sách dàn trải như hiện nay. Trong đó, đặc biệt chú ý đến phân cấp, giao quyền phải gắn với trách nhiệm. Nếu một người quyết định chi và người phải chịu trách nhiệm nguồn tiền để chi thì nợ công sẽ còn là con số lớn hơn vì không ai chịu trách nhiệm cả. Tới đây, công việc này nên chuyển đổi về một đầu mối thì tính trách nhiệm sẽ cao hơn.

Tiến sĩ Lê Quang Thuận, Viện Chiến lược và Chính sách tài chính, Bộ Tài chính cũng đóng góp ý kiến, cần sửa đổi các quy định về phân cấp nguồn thu, tập trung nguồn lực cho ngân sách Trung ương nhưng phải tăng tính chủ động cho chính quyền địa phương trong việc khai thác, quản lý và sử dụng nguồn thu mang tính ổn định gắn với chức năng quản lý nhà nước của chính quyền địa phương. Phải điều chỉnh các nguyên tắc về phân cấp, nhiệm vụ chi NSNN giữa các cấp ngân sách, đảm bảo vai trò chủ đạo của Trung ương theo nguyên tắc đảm bảo những nhiệm vụ chiến lược, quan trọng của quốc gia, điều phối hoạt động kinh tế vĩ mô của đất nước, hỗ trợ các địa phương khó khăn./.

Anh Phương