Cơ chế đấu thầu mới: Minh bạch và chặt chẽ

Xây dựng là lĩnh vực có lượng vốn đầu tư cơ bản rất lớn, việc thu – chi cũng như các hợp đồng xây dựng đòi hỏi phải có một quy trình kiểm tra chặt chẽ, tránh thất thoát nguồn tài sản. Nhằm tạo sự cởi mở, lắng nghe tiếng nói của doanh nghiệp cũng như thông báo những quy định mới về cơ chế của cơ quan quản lý nhà nước về vấn đề này, Bộ Kế hoạch và Đầu tư phối hợp cùng Bộ Xây dựng, Hiệp hội các nhà thầu xây dựng Việt Nam (VACC) đã tổ chức Hội thảo “Cơ chế đấu thầu mới - cơ sở để thắng thầu các hợp đồng trong hoạt động xây dựng” nhằm làm rõ vấn đề trên.

Nhiều nội dung mới

Theo Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Nguyễn Văn Hiếu, Luật Đấu thầu 2013 và Nghị định 63/2014/NĐ-CP đã có những bước tiến rất đáng kể, tạo hành lang pháp lý thông thoáng, với nhiều cơ chế đấu thầu thông minh đảm bảo tính thống nhất giữa các văn bản quy phạm pháp luật, giảm thiểu tối đa các thủ tục hành chính, tăng cường tính công khai, minh bạch…Ngoài ra, trong quá trình xây dựng và chỉnh lý, ban soạn thảo luôn đề cao tinh thần cầu thị, tích cực lắng nghe ý kiến của các cơ quan liên quan, tiếng nói của cộng đồng doanh nghiệp. Bởi đây chính là đối tượng chính chịu sự tác động lớn và trực tiếp nhất của Luật Đấu thầu mới. Thứ trưởng Hiếu cũng cho rằng, hội thảo này cũng là một kênh thông tin rất quan trọng giải đáp những thắc mắc cũng như hướng dẫn chi tiết các điều luật mới liên quan đến các nhà thầu, doanh nghiệp hiện nay. Việc cập nhật những chế tài mới trong Luật Đấu thầu lần này sẽ tạo điều kiện cho các nhà thầu tìm kiếm giải pháp gia tăng năng lực cạnh tranh của mình, tham gia tích cực vào thị trường mua sắm công, tăng cơ hội thắng thầu ngay trên sân nhà và vươn ra thị trường thế giới.

Phân tích sâu hơn về các nội dung trong Luật Đấu thầu mới, ông Lê Văn Tăng, Cục trưởng Cục Quản lý đấu thầu thuộc Bộ KH&ĐT đã giới thiệu những thay đổi căn bản của Luật Đấu thầu 2013 so với Luật Đấu thầu năm 2005. Cụ thể, về tiến độ xây dựng các văn bản hướng dẫn Luật, ông Lê Văn Tăng cho biết, sẽ có 02 Nghị định hướng dẫn Luật, trong đó, Nghị định quy định chi tiết một số điều của Luật Đấu thầu về lựa chọn nhà thầu (Nghị định số 63/2014/NĐ-CP) đã được ban hành ngày 26/6/2014, có hiệu lực thi hành kể từ ngày 15/8/2014. Sắp tới, Bộ KH&ĐT sẽ ban hành các Thông tư về mẫu hồ sơ mời thầu (HSMT). Một điều đáng ghi nhận là các nhà tài trợ đã đánh giá rất cao Luật Đấu thầu 2013. Bên cạnh đó, một số nhà tài trợ như WB, ADB, AFD… đã nhất trí việc soạn thảo một mẫu HSMT chung cho các nhà tài trợ thống nhất với Luật Đấu thầu của Việt Nam nhằm tạo nhiều thuận lợi trong việc thực hiện. Do thời gian trước, tại các địa phương cũng như các nhà đầu đã gặp rất nhiều khó khăn trong việc triển khai sử dụng mẫu HSMT của các nhà tài trợ khác nhau. Dự kiến, từ nay đến cuối năm, Bộ KH&ĐT sẽ ban hành mẫu HSMT mới.

Ngoài ra, cũng theo Cục trưởng Lê Văn Tăng, Luật Đấu thầu số 43/2013/QH13 có hiệu lực thi hành từ ngày 01/7/2014 và thay thế Luật Đấu thầu số 61//2005/QH11; và bãi bỏ Mục 1 Chương VI Luật Xây dựng số 16/2003/QH11 và Điều 2 Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của các luật liên quan đến đầu tư xây dựng cơ bản số 38/2009/QH12. Về cơ cấu, Luật này gồm 13 chương với 96 điều. Phạm vi điều chỉnh của Luật này quy định quản lý nhà nước về đấu thầu, trách nhiệm của các bên liên quan và các hoạt động đấu thầu, bao gồm: Lựa chọn nhà thầu cung cấp dịch vụ tư vấn, dịch vụ phi tư vấn, hàng hóa, xây lắp đối với dự án đầu tư phát triển sử dụng vốn Nhà nước của cơ quan Nhà nước; Dự án đầu tư phát triển của doanh nghiệp nhà nước; cung cấp sản phẩm, dịch vụ công, mua hàng dự trữ quốc gia; mua thuốc, vật tư y tế …

Về hợp đồng trong hoạt động đấu thầu, Luật Đấu thầu 2013 quy định, đối với các gói thầu thuộc phạm vi điều chỉnh, loại hợp đồng phải được xác định rõ trong kế hoạch lựa chọn nhà thầu và chỉ bao gồm 4 loại hợp đồng: Hợp đồng trọn gói, hợp đồng theo đơn giá cố định, hợp đồng theo đơn giá điều chỉnh, hợp đồng theo thời gian. Một điểm mới của Luật Đấu thầu 2013 đó là đã bỏ quy định hình thức hợp đồng theo tỷ lệ phần trăm.

Về các hành vi bị cấm trong đấu thầu, Luật Đấu thầu năm 2013 đưa ra 9 nhóm hành vi bị cấm gồm: đưa, nhận, môi giới hối lộ; Lợi dụng chức vụ, quyền hạn để can thiệp bất hợp pháp vào hoạt động đấu thầu; Thông thầu; Gian lận; Cản trở; Không đảm bảo công bằng, minh bạch; Tiết lộ, tiếp nhận tài liệu về quá trình lựa chọn nhà thầu, nhà đầu tư; Chuyển nhượng thầu; Tổ chức lựa chọn nhà thầu khi nguồn vốn cho gói thầu chưa được xác định

Hạn chế các nhà thầu yếu kém

Theo TS. Dương Văn Cận, Phó Chủ tịch kiêm Tổng thư ký VACC cho biết, việc hòa đồng cơ chế áp dụng chung các gói thầu xây dựng theo Luật Đấu thầu 2013 là yêu cầu tất yếu trong xu thế hội nhập sâu rộng hiện nay. Theo quy định hiện hành việc lập hồ sơ mời thầu gói thầu xây lắp thực hiện theo mẫu quy định tại Thông tư số 01/2010/TT-BKH của Bộ Kế hoạch và Đầu Tư. Tuy nhiên, Thông tư trên chỉ áp dụng cho những gói thầu sử dụng vốn nhà nước thuộc phạm vi điều chỉnh của Luật Đấu thầu 2005, không áp dụng cho những gói thầu sử dụng vốn vay hay hỗ trợ của các tổ chức như Ngân hàng Thế giới (WB) và vốn vay ODA. Còn lại việc lập hồ sơ mời thầu cho các gói thầu sử dụng vốn vay của các “nhà thầu ngoại” WB, ODA hiện nay được thực hiện theo hướng dẫn riêng của WB. Theo đánh giá của các nhà tài trợ quốc tế như WB, ADB, EU, JICA,… Luật Đấu thầu mới 2013 cơ bản phù hợp với thông lệ quốc tế và quy định của các nhà thầu.

Ông Nguyễn Quốc Hiệp, Chủ tịch Hiệp hội Nhà thầu xây dựng Việt Nam chia sẻ, với những quy định mới quy củ, chặt chẽ trong Luật Đấu thầu 2013 lần này sẽ hạn chế được rất nhiều các nhà thầu kém năng lực. Cụ thể, như trường hợp của nhà thầu Trung Quốc, dù năng lực yếu nhưng vẫn thắng nhiều gói thầu lớn ở Việt Nam. Sở dĩ có tình trạng trên là do trong thời gian dài vừa qua VN đã đặt yếu tố giá rẻ lên hàng đầu. Lợi dụng kẽ hở này, các nhà thầu Trung Quốc tìm mọi cách vẽ ra “hồ sơ đẹp” với giá bỏ thầu thấp hơn từ 20 – 25% để trúng thầu. Tuy nhiên sau đó họ lại tìm lí do trì hoãn thực hiện để buộc chủ đầu tư tăng giá bù vào khoản giảm giá khi bỏ thầu. Do đó, giá thực của gói thầu không phải đã giảm được 20 – 25% mà đó chỉ là thủ đoạn để họ thắng thầu. Bước tiếp theo các nhà thầu Trung Quốc sẽ đưa chủ đầu tư vào thế tiến thoái lưỡng nan. Nếu không bổ sung vốn thì dự án không thể hoàn thành đưa vào sử dụng. Còn nếu muốn thanh lý hợp đồng, trong trường hợp khối lượng công việc đang dở dang thì là cả một bài toán đầu tư khó giải quyết, ông Hiệp phân tích.

Cũng theo ý kiến của TS. Phạm Sỹ Liêm, nguyên Thứ trưởng Bộ Xây dựng đề xuất nên thành lập  3 trung tâm đấu thầu ở 3 miền Bắc – Trung – Nam. Ông Liêm lập luận, các dự án trong lĩnh vực xây dựng có vốn nhà nước đều phải qua trung tâm đấu thầu chuyên nghiệp này giám định thẩm tra. Nếu làm được điều này thì sẽ hạn chế tối đa được tình trạng nhiều đơn vị dù không có chuyên môn những vẫn tự đứng ra tổ chức đầu thầu. Về mặt tổ chức, các trung tâm đấu thầu sẽ trực thuộc Bộ Kế hoạch và Đầu tư, do Cục Đấu thầu trực tiếp quản lý. Song các chức danh Phó Giám đốc thường trực nên cho Bộ Xây dựng bổ nhiệm vì đây là quản lý hoạt động đấu thầu trong lĩnh vực xây lắp và cũng để tạo cơ chế minh bạch thông tin. Bên cạnh đó, chủ đầu tư khi giao dự án cho trung tâm đương nhiên sẽ có sự giám sát việc tổ chức đấu thầu. Từ đó tạo ra cơ chế giám sát chéo lẫn nhau, hạn chế được tiêu cực.

Anh Phương