Cởi trói cho doanh nghiệp

Bộ Kế hoạch và Đầu tư (MPI) đã đề xuất với Chính phủ cho bãi bỏ 43 ngành nghề cấm kinh doanh và 56 ngành nghề kinh doanh có điều kiện. Liên quan tới  vấn đề trên, mới đây Bộ Tư pháp cũng đã tổ chức Hội thảo về quyền tự do kinh doanh nhằm vào hai dự thảo Luật Doanh nghiệp và Luật Đầu tư sửa đổi.

Quyết loại bỏ “giấy phép con”

Theo báo cáo của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, qua kiểm tra thông kê cho biết hiện có 51 ngành, nghề, hàng hóa, dịch vụ cấm đầu tư, kinh doanh và Bộ này đã đề xuất Danh mục chỉ còn 8 ngành, nghề cấm đầu tư, kinh doanh. Cụ thể, danh mục tám ngành nghề cấm đầu tư kinh doanh bao gồm: Kinh doanh vũ khí quân dụng, trang thiết bị, kỹ thuật, khí tài, phương tiện chuyên dùng quân sự, công an; kinh doanh chất ma túy; sản xuất, kinh doanh, tàng trữ, tiêu dùng và xuất khẩu hóa chất Bảng 1; kinh doanh các loại pháo; kinh doanh, tổ chức mại dâm, buôn bán người; kinh doanh thực vật, động vật hoang dã, quý hiếm, gồm cả vật sống và các bộ phận của chúng đã được chế biến; thử nghiệm sinh sản vô tính trên người; và sản xuất các sản phẩm biến đổi gen.

Ngoài ra, về danh mục lĩnh vực ngành, nghề kinh doanh, đầu tư có điều kiện được quy định tại 391 văn bản pháp luật (gồm 56 Luật, 8 Pháp lệnh, 115 Nghị định, 176 Thông tư, 26 Quyết định của Bộ trưởng và 2 văn bản của Bộ) với 386 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện thuộc phạm vi quản lý nhà nước của 16 Bộ, ngành. Kết quả bước đầu cho thấy có khoảng khoảng 15% ngành, nghề kinh doanh có điều kiện có thể bãi bỏ (bãi bỏ 56/386 ngành, nghề kinh doanh có điều kiện). Thực tiễn hoạt động cho thấy hiện với 386 ngành nghề kinh doanh có điều kiện, thì có tới 895 điều kiện kinh doanh “cấp 1” (giấy phép “cha”); 2129 điều kiện “cấp 2” (giấy phép “con”) và 1745 điều kiện “cấp 3” (giấy phép “cháu”).

Cũng theo thống kê của các cơ quan chức năng, câu chuyện “giấy phép” dường như là một bài toán rất đau đầu của cả khối doanh nghiệp nhà nước lẫn tư nhân. Cụ thể: có tới 110 ngành, nghề yêu cầu yêu cầu phải có giấy phép kinh doanh với 171 loại giấy phép kinh doanh; 83 ngành, nghề yêu cầu có Giấy chứng nhận đủ điều kiện kinh doanh với 62 loại giấy chứng nhận; 44 loại ngành, nghề cần có chứng chỉ hành nghề với 53 loại chứng chỉ hành nghề; 11 ngành, nghề yêu cầu xác nhận vốn pháp định; 345 ngành, nghề yêu cầu phải có chấp thuận của cơ quan nhà nước có thẩm quyền.

Trước thực tế này nhiều chuyên gia lo ngại, hiện có quá nhiều quy định về điều kiện kinh doanh đã lạc hậu, không phù hợp với thực tiễn hoặc không cần thiết cho mục tiêu quản lý nhà nước, từ đó gây ra các rào cản gia nhập thị trường, ảnh hưởng tiêu cực đến môi trường đầu tư, kinh doanh; nhiều điều kiện kinh doanh không được quy định cụ thể và thiếu minh bạch về trình tự, hồ sơ, thủ tục hoặc điều kiện, thủ tục không rõ ràng gây khó khăn cho doanh nghiệp trong việc tuân thủ các điều kiện kinh doanh đồng thời tạo ra sự tùy tiện, tiêu cực của cơ quan quản lý nhà nước. Trước thực trạng trên, quan điểm của Bộ Kế hoạch Đầu tư đưa ra là đề xuất xây dựng một bộ Danh mục ngành, nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện  áp dụng thống nhất cho nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, đồng thời hoàn thiện quy định về vấn đề này trong Dự thảo Luật Đầu tư sửa đổi theo hướng: Chính phủ công bố Danh mục ngành, nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện và  điều kiện đầu tư, kinh doanh tương ứng trước khi Luật Doanh nghiệp (sửa đổi) và Luật Đầu tư (sửa đổi) có hiệu lực thi hành; Và chỉ Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội và Chính phủ có thẩm quyền ban hành quy định xác định ngành, nghề đầu tư, kinh doanh có điều kiện và điều kiện đầu tư, kinh doanh.

Cũng thể hiện quyết tâm chống lại nạn “giấy phép con” trong một nỗ lực mới đây, Bộ Kế hoạch và Đầu tư cũng đã lập tổ công tác liên ngành nhằm kiểm soát tình trạng trên. Theo đó, nhóm công tác trên gồm 49 thành viên, do Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông làm tổ trưởng. TS Nguyễn Đình Cung, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương, làm Tổ phó thường trực và ông Trần Hào Hùng, Vụ trưởng Vụ Pháp chế Bộ KH&ĐT làm Tổ phó. Ngoài các thành viên đến từ Bộ Kế hoạch và Đầu tư, còn có các thành viên từ các Bộ, Văn phòng Chính phủ, Văn phòng Quốc hội, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. Và sự tham gia của chuyên gia kinh tế như TS Lê Đăng Doanh, ông Vũ Quốc Tuấn, ông Lê Duy Bình, bà Nguyễn Kim Toàn.

Cần thay đổi Luật

Đây cũng là quan điểm của LS Nguyễn Thị Vân, Trưởng phòng Pháp chế Công ty CP Chứng khoán Bảo Việt, được nhấn mạnh trong buổi Hội thảo về quyền tự do kinh doanh do Bộ Tư pháp tổ chức. Theo LS Nguyễn Thị Vân, mặc dù các điều kiện kinh doanh hiện tại không thuận lợi, sức khỏe cộng đồng doanh nghiệp nhìn chung là yếu. Tuy nhiên, trước tình hình đó vẫn có quá nhiều ngành nghề kinh doanh có điều kiện với nhiều giấy phép con và trong những năm qua, các quy định của pháp luật về doanh nghiệp không ngừng gia tăng mức độ “không cụ thể, không rõ ràng, không hệ thống, không hợp lý, không minh bạch, không tiên liệu được, không hiệu quả  và không hiệu lực”.

Do đó, LS Nguyễn Thị Vân cho rằng, trong dự thảo Luật Doanh nghiệp sửa đổi lần này tuy tiếp tục các quy định mang tính chất định khung các ngành nghề cấm kinh doanh, kinh doanh có điều kiện, song nội dung của Luật đã có những điều chỉnh, quy định sát thực tiễn hơn. Cụ thể, Luật xác định rõ  các ngành nghề này chỉ được quy định trong luật, pháp lệnh, nghị định và giao Chính phủ ban hành danh mục cụ thể, định kỳ hàng năm rà soát, đánh giá danh mục. Ngoài ra, LS Nguyễn Thị Vân cũng nêu lên một tinh thần rất mới trong lần sửa đổi hai bộ Luật liên quan mật thiết, quan trọng đến cộng đồng doanh nghiệp là Nhà nước quy định không ghi ngành nghề kinh doanh trong giấy chứng nhận đăng ký kinh doanh chính là việc từ nay doanh nghiệp được tự do kinh doanh những gì đã đăng ký sang doanh nghiệp được quyền tự do kinh doanh những gì pháp luật không cấm như quy định tại Hiến pháp. Việc thay đổi ý nghĩa cốt tử các điều luật như trên tiên liệu một môi trường kinh doanh sẽ thuận lợi, minh bạch, thông thoáng và công bằng hơn, doanh nghiệp sẽ thực sự  là công cụ kinh doanh rẻ hơn và an toàn hơn để hấp dẫn các nhà đầu tư, thu hút, huy động các nguồn lực vào sản xuất, kinh doanh, LS Nguyễn Thị Vân phân tích.

Còn theo TS. Đinh Xuân Thảo, Viện trưởng Viện Nghiên cứu lập pháp, đây thực sự là cuộc cách mạng trong đổi mới của Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Bộ được giao chủ trì soạn thảo Luật Doanh nghiệp sửa đổi. Hơn nữa, trong quyền tự do kinh doanh thì điều quan trọng nhất là phải làm sao lý giải rõ ràng nhất câu hỏi đâu là ngành nghề mà pháp luật không cấm, đâu là ngành nghề cấm kinh doanh và kinh doanh có điều kiện. Đây cũng là nội dung được coi là hóc búa nhất khi xây dựng Luật Doanh nghiệp sửa đổi. Việc cởi mở và tạo cơ chế thoáng này một lần nữa thể hiện quan điểm của Bộ Kế hoạch và Đầu tư là muốn tạo sân chơi bình đẳng với độ mở lớn giới doanh nghiệp và doanh nhân./.