Tìm cách thoát khỏi bẫy thu nhập trung bình

Châu Á đang nổi lên là khu vực kinh tế phát triển năng động vào bậc nhất trên thế giới. Tuy nhiều chuyên gia cũng lo ngại rằng thời gian tới khu vực này sẽ phải đối mặt với những thách thức mới như: Bắt buộc phải vượt qua bẫy thu nhập trung bình; năng lực thể chế và cơ sở hạ tầng cho nâng cao năng suất, đổi mới và chuyển đổi nền kinh tế; phát triển nguồn nhân lực khuyến khích nâng cao năng suất, đổi mới và chuyển đổi nền kinh tế; huy động các nguồn tài chính cho phát triển bền vững. Đây cũng là nội dung chính của Diễn đàn Phát triển Châu Á lần thứ 5 (ADF) diễn ra mới đây  tại Hà Nội.

Phát biểu tại Diễn đàn Bộ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Bùi Quang Vinh cho biết, diễn đàn lần này là dịp tốt để các nước có thể chia sẻ học hỏi kinh nghiệm quản lý cũng như phát triển kinh tế với nhau. Diễn đàn có sự tham gia của gần 100 đại  biểu đến từ 11 quốc gia vùng lãnh thổ trong khu vực châu Á và đại diện đối tác phát triển.

Ông Takehiko Nakao, Giám đốc Ngân hàng phát triển Châu Á ADB khuyến nghị: đến năm 2050, châu Á sẽ đứng trước hai kịch bản kinh tế. Kịch bản thứ nhất là “Một kỷ nguyên châu Á” với GDP cao gấp 10 lần năm 2010. Kịch bản thứ hai là châu Á mắc kẹt vào bẫy thu nhập trung bình. Ông Nakao cũng dẫn ra ví dụ của Trung Quốc và Malaysisa là hai quốc gia đang phải đối diện với những thách thức trên. Việt Nam và Ấn Độ là hai nước đang cố gắng thoát ra khỏi cái bẫy này.

Bộ trưởng Bùi Quang Vinh cho rằng, để tránh rơi vào kịch bản thứ hai, các quốc gia châu Á, đặc biệt là các nước có mức thu nhập trung bình, cần ngay lập tức phải đề ra các giải pháp hữu hiêu và kịp thời để giải quyết những thách thức trên. Riêng đối với nền kinh tế Việt Nam, Bộ trưởng Vinh cũng thừa nhận, mặc dù Việt Nam đã đạt được hầu hết các Mục tiêu Thiên niên kỷ (MDGs), sau 30 năm đổi mới, cùng các thành tựu quan trọng về phát triển kinh tế - xã hội và xóa đói giảm nghèo, tuy nhiên, trong quá trình hội nhập không ít những thách thức mới đang đặt ra đòi hỏi cần có kế sách đối phó. Riêng về câu chuyện tránh bẫy thu nhập trung bình, Chính phủ Việt Nam đã rất có gắng tìm ra các phương thức phát triển mới, thực hiện cải cách mạnh mẽ cơ cấu nền kinh tế dựa trên chất lượng, năng suất, hiệu quả và năng lực cạnh tranh, chuyển từ phát triển theo chiều rộng sang chiều sâu, huy động sự tham gia rộng rãi của các đối tác vào quá trình phát triển.

Ông Kensuke Tanake, Trưởng ban châu Á của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD) lại đưa ra một bảng dự báo về thời gian dự tính để các nền kinh tế có thu nhập trung bình ở châu Á trở thành nước phát triển. Trong đó, Việt Nam thuộc nhóm tốn nhiều thời gian nhất, với thời gian lên hạng thu nhập cao vào năm 2058 (mất 44 năm), trước Ấn Độ một năm; Malaysia được dự báo sẽ vượt ngưỡng thu nhập trung bình vào năm 2020, Trung Quốc năm 2026, Thái Lan năm 2031…

Còn theo phân tích giáo sư GS Keun Lee, Đại học Quốc gia Seoul (Hàn Quốc), bẫy thu nhập trung bình là khi đạt được mức thu nhập trung bình thì bị kẹt với những nhà sản xuất trả lương thấp và họ cũng không muốn trả lương cao hơn. Bẫy thu nhập trung bình cần quan tâm nhiều hơn cả bẫy đói nghèo. Bởi vì, nhiều nước thoát đói nghèo nhưng vẫn tăng trưởng chậm. Do đó, GS Lee cho rằng trong đường lối phát triển của mình mỗi quốc gia nên chọn cho mình một lối đi riêng, tập trung phát triển vào một lĩnh vực chủ lực phù hợp với điều kiện của đất nước. Ví dụ như Chile lựa chọn ngành rượu vang; Ấn Độ cắt gọt kim cương; Malaysia sau khi dính bẫy thu nhập trung bình đã lựa chọn dịch vụ công nghệ thông tin… Bên cạnh đó, GS Lee cũng cho rằng, để ngành công nghiệp có thể theo kịp trình độ của các nước tiên tiến, chính phủ các quốc gia châu Á không nên bảo hộ, thay vào đó phải dành cơ hội cho họ học hỏi, rút kinh nghiệm; tạo thuận lợi để đột phá ở những phân khúc có giá trị cao, ngành mới xuất hiện.

Đóng góp ý kiến cho Diễn đàn, ông Masanori Yoshida (Bộ Tài chính Nhật Bản) cho biết, mục tiêu phát triển cơ sở hạ tầng cũng là một mắt xích quan trọng đối với nước đang phát triển để tránh thu nhập trung bình. Tuy nhiên, điểm khác biệt ở đây chính là các nước thường gặp khó khăn về vốn. Vì vậy, để tìm ra giải pháp ông Masanori Yoshida cho rằng, các nước cần có chính sách để kêu gọi vốn tư nhân vào hạ tầng. Song để thu hút nguồn lực tài chính từ khu vực tư nhân, chính phur cần có chính sách dài hạn, cam kết mạnh mẽ, hạn chế rủi ro và cần có phương thức chia sẻ trách nhiệm giữa nhà nước và tư nhân”, ông Masanori Yoshida nhấn mạnh.

Trước những thách thức trên, cam kết về các khoản tài trợ cũng như các chương trình, dự án hỗ trợ kỹ thuật giúp ổn định phát triển các nền kinh tế châu Á, Chủ tịch ADB đã đưa ra chương trình nghị sự 8 điểm gồm:  Ổn định kinh tế vĩ mô, phát triển cơ ở hạ tầng, y tế, giáo dục, đầu tư con người, mở cửa cơ chế thương mại, cơ chế quản trị tốt, hòa hập với tất cả mọi người, chia sẻ tầm nhìn chung. Tuy nhiên, Chủ tịch ADB cũng lưu ý để đạt được mục tiêu trên yếu tố then chốt là châu Á cần một bầu không khí hòa bình, ổn định và tin cậy lẫn nhau.

Riêng đối với nền kinh tế Việt Nam, Chủ tịch ADB cũng cam kết sẽ cung cấp 630 triệu USD trong 10 năm để tái cơ cấu thử nghiệm nâng cao năng lực cạnh tranh một số doanh nghiệp nhà nước (DNNN) lớn của Việt Nam. Ngoài ra, ADB cũng dành  quan tâm và nhiều ưu đãi cho phát triển khu vực kinh tế tư nhân, đặc biệt là doanh nghiệp nhỏ và vừa tại Việt Nam. Và mặc dù Việt Nam đã ổn định chính trị và kinh tế vĩ mô - hai yếu tố then chốt đối với phát triển kinh tế vĩ mô, nhưng theo ADB, để khôi phục lại tốc độ tăng trưởng kinh tế cao bền vững, cần tiếp tục đẩy mạnh những cải cách cơ cấu chủ yếu trong khu vực DNNN, ngân hàng và đầu tư công.

Anh Phương