Nợ công: Từ cuộc sống đến nghị trường

Câu chuyện nợ công nóng trên diễn đàn kỳ họp Quốc hội khóa 8 đang diễn ra. Nợ công cũng là chủ đề nóng của công luận lúc này, với những câu hỏi về gánh nặng nợ nần, khả năng trả nợ và câu chuyện hoang phí trong đầu tư từ nguồn vay nợ.

Nếu như năm ngoái nợ xấu là đề tài nóng bỏng đe dọa sự ổn định của hệ thống NH và kinh tế vĩ mô, thì năm nay nợ công trở lại cùng với nợ xấu thành cặp bài trùng. Nợ công không còn là câu chuyện xa vời đối với phần lớn người dân như những năm trước, mà giờ đây vấn đề Việt Nam làm được gì, vay nợ bao nhiêu và chi tiêu như thế nào đã trở nên rất gần với mỗi người.

Sức ép nợ công càng ngày càng lớn

Con số chính thức công bố tại Quốc hội cho thấy dư nợ công cuối năm 2013 bằng 54,2%; dư nợ Chính phủ bằng 42,3%; dư nợ nước ngoài của quốc gia bằng 37,3% GDP. Dự kiến đến hết năm 2014, dư nợ công bằng 60,3% (tăng 6,1%); dư nợ chính phủ 46,9%; dư nợ nước ngoài của quốc gia 39,9% GDP.

Báo cáo trước Quốc hội, Chính phủ đánh giá: "nợ công, nợ Chính phủ, nợ nước ngoài của quốc gia vẫn trong giới hạn cho phép tại Nghị quyết số 10 của QH". Báo cáo này cũng thể hiện tỷ lệ trả nợ trực tiếp của Chính phủ so với tổng thu ngân sách năm 2014 khoảng 14,2% nhưng nếu tính cả vay để đảo nợ và trả nợ vay về cho vay lại thì khoảng 26,2%.  Thủ tướng cũng nhìn nhận: Bội chi ngân sách còn cao và nợ công tăng nhanh.

Báo cáo Ngân sách 9 tháng đầu năm 2014 của Bộ Tài Chính cho biết, tổng thu NSNN đạt hơn 636 nghìn tỷ đồng, trong khi tổng chi thường xuyên và trả nợ lên đến gần 640 nghìn tỷ đồng. Chủ tịch Quốc hội – Nguyễn Sinh Hùng nhận xét rằng cơ cấu chi ngân sách hiện nay rất xấu khi đến 72% tổng chi NSNN phục vụ chi thường xuyên, chỉ còn gần 30% là vừa trả nợ vừa đầu tư phát triển.

Nhìn vào các số liệu này mới có thể cảm nhận được ngân sách eo hẹp đến cỡ nào. Ở mức độ lớn hơn và phức tạp hơn nhiều lần, nhưng tài chính của một quốc gia cũng có thể hình dung qua chi tiêu của một gia đình. Làm ra 10 đồng, ăn tiêu hết hơn 7 đồng, 3 đồng còn lại trả nợ và đầu tư. 3 đồng này có tới 26,2 đồng trả nợ. Vậy còn đâu để đầu tư phát triển, vươn lên thoát nghèo?

Báo cáo Chính phủ tại phiên thứ 32 Ủy ban Thường vụ Quốc hội khóa  XIII cho biết ngân sách 2015 sẽ còn khó khăn, chi trả nợ tăng cao, chưa bố trí được nguồn để điều chỉnh tiền lương cơ sở. Ngân sách năm 2015 sẽ ưu tiên chi cho quốc phòng an ninh để giữ vững chủ quyền và tăng chi trả nợ. Nợ công sẽ tiếp tục phình to, đến hết 2015, nợ công ước đạt 64% GDP.

Tỷ lệ trả nợ trực tiếp của Chính phủ so với tổng thu ngân sách năm 2014 ước đạt 25,9% và sang 2015 dự kiến ở mức 31,9%, Chủ nhiệm Ủy ban Tài chính - Ngân sách của Quốc hội, ông Phùng Quốc Hiển. Nợ tăng nhanh, nghĩa vụ trả nợ trực tiếp của Chính phủ đã vượt mức quy định là 25%.

Kiểm soát nợ ra sao?

Thâm hụt ngân sách là vấn đề không mới, Việt Nam đang trong giai đoạn đầu tư phát triển. Nhưng tình trạng thâm hụt nhiều năm không được cải thiện đã làm suy yếu sức khỏe tài chính quốc gia.

Theo Bộ trưởng Bộ Kế hoạch Đầu tư Bùi Quang Vinh, “Chưa bao giờ tiền dành cho đầu tư phát triển lại ở mức thấp như vậy. Chỉ ở mức khoảng 17% tổng chi”. Luật Ngân sách nhà nước quy định bội chi chỉ để dành đầu tư phát triển, nhưng trong số 226.000 tỷ bội chi của năm 2015, chỉ có 195.000 tỷ được bố trí cho lĩnh vực này. Có nghĩa là một số tiền lớn bội chi  đã dành cho chi thường xuyên. Để minh họa tình trạng ngân sách quá eo hẹp, Bộ trưởng Bùi Quang Vinh đưa ra các con số: Ngân sách trung ương chỉ có 47.000 tỷ đồng nhưng vẫn phải chi cho 2 ngân hàng, cân đối ngân sách cho Bộ Giao thông năm 2014 chỉ có 2.000 tỷ đồng trong khi nhu cầu của bộ này cần ít nhất 20.000 tỷ cho khoản đối ứng.

Đương nhiên Việt Nam có xuất phát điểm kinh tế thấp, đất nước còn nghèo và tình trạng bội chi ngân sách hay tăng nợ công gần như là đương nhiên. Nhưng vấn đề ở chỗ đất nước nghèo nhưng quá hoang phí. Sử dụng lãng phí nguồn tiền ngân sách quý giá, hay vay nợ nước ngoài để đầu tư những thứ “trời ơi” mới gây bức xúc công luận. Một ví dụ điển hình cho lãng phí là Dự án ký túc xá sinh viên ở Lâm Đồng. Cho đến nay dự án được 227,8 tỷ đồng, trong đó vốn trái phiếu của Chính phủ là 215,1 tỷ và nguồn vốn địa phương 12,7 tỷ đồng, đã hoàn thành 2 khối nhà, quy mô 2000 chỗ khang trang hiện đại. Làm xong rồi chỉ có mỗi duy nhất 1 sinh viên ở. Lúc đó người ta mới tìm ra đủ lý do: Nhu cầu nhà ở của sinh viên ở Lâm Đồng không nhiều, hạ tầng đến ký túc xá, phương tiện giao thông không có… Những dự án lãng phí như thế này không hiếm và chúng góp phần làm phình to nợ công, đến ngưỡng ngân sách không thể chịu đựng nổi.

Tại Diễn đàn kinh tế mùa thu 2014, TS Trần Du Lịch cho rằng cần chỉ rõ nguyên nhân sâu xa gây lãng phí và kém hiệu quả của đầu tư. Cơ chế phân cấp đầu tư “theo kiểu khoán trắng” cho địa phương; chính quyền Trung Ương không kiểm soát được phần ngân sách trong phân cấp cho địa phương đã khiến nợ công tăng nhanh khó kiểm soát.

Mặc dù Chính phủ khẳng định nợ công vẫn nằm trong giới hạn cho phép, song Ủy ban Tài chính - Ngân sách cho rằng đã phản ánh tình hình ngân sách nhà nước đang ở mức rất khó khăn. Cơ quan thẩm tra của Quốc hội đề nghị Chính phủ xây dựng phương án, giải pháp xử lý, giảm dần nợ công và nâng cao tính chủ động trong việc trả nợ của ngân sách Nhà nước.

Lê Minh