Đầu tư vào nông nghiệp bằng mô hình PPP

Là ngành có nhiều tiềm năng và lợi thế, song thực tế dòng vốn đầu tư trực triếp nước ngoài FDI đổ vào ngành nông nghiệp đang bị thu hẹp và hạn chế. Thậm chí theo số liệu mới công bố của Cục Đầu tư nước ngoài (Bộ Kế hoạch và Đầu tư), tính đến hết  tháng 8/2014 chỉ có 512 dự án với tổng vốn đăng ký đạt 3,4 tỷ USD. Như vậy tỷ trọng vốn FDI trong ngành nông nghiệp là rất thấp.

Giảm 30 lần trong 15 năm

Theo số liệu của các Cục Đầu tư nước ngoài hiện cả nước có trên 16.910 dự án FDI được cấp phép đầu tư với tổng vốn 243 tỷ USD. Tuy nhiên, lĩnh vực nông, lâm, ngư nghiệp chỉ có 512 dự án với tổng số vốn đăng ký đạt 3,39 tỷ USD (chiếm 3,03% tổng số dự án và 1,4% tổng vốn đăng ký). Bình quân mỗi năm nông nghiệp chỉ thu hút được khoảng 20 dự án FDI với giá trị khoảng 130 triệu USD, như vậy  vốn FDI vào nông nghiệp đã giảm tới 30 lần sau 15 năm. Mặt khác, không chỉ giảm mà ngay đến cơ cấu cấu vốn FDI trong ngành cũng có nhiều bất ổn.

Các dự án  FDI thu hút được vào ngành nông nghiệp chưa thực sự là các dự án ra tấm ra món mà chỉ yếu chỉ là các dự án “ăn xổi” muốn thu hồi vốn nhanh chủ yếu trong lĩnh vực nông sản thực phẩm như: chế biến nông sản, chăn nuôi và chế biến thức ăn gia súc. Một nghịch lý khác là các nhà đầu tư lại đến từ các nước châu Á như Thái Lan, Đài Loan (Trung Quốc), Indonesia…., phần lớn các nhà đầu tư này có nền công nghệ chưa phát triển. Trong khi các nhà đầu tư bài bản có nguồn vốn dồi dào, nền công nghiệp phát triển tiên tiến ở các quốc gia châu Âu, Nhật Bản, Hoa Kỳ thì lại chưa mấy mặn mà với thị phần đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp tại Việt Nam.

Một rào cản khác là, chất lượng các dự án FDI trong lĩnh vực công nghệ cao cũng chưa nhiều. Chủ yếu vẫn là các dự án quy mô nhỏ. Theo tính toán nếu quy mô đầu tư trung bình một dự án là 14,7 triệu USD thì con số của một dự án FDI đầu tư vào lĩnh vực nông nghiệp chỉ đạt 6,6 triệu USD.

Quyết tâm vực dậy dòng vốn FDI trong nông nghiệp

Với mong muốn vực dậy dòng vốn quan trọng này, mới đây Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát đã tái khẳng định, tới đây bộ sẽ rà soát lại toàn bộ các văn bản pháp quy, cơ chế chính sách. Để từ đó tạo môi trường đầu tư thông thoáng cởi mở thu hút tối đa các nhà đầu tư nước ngoài. Bộ đang xây dựng Đề án tăng cường thu hút và quản lý đầu tư trực tiếp nước ngoài vào lĩnh vực nông, lâm ngư nghiệp giai đoạn 2015-2020, định hướng đến năm 2030, không để tình trạng thiếu đồng bộ giữa chính sách và triển khai trong thực tế.

Theo ông Đỗ Nhất Hoàng, Cục trưởng Cục Đầu tư nước ngoài, Bộ Kế hoạch và Đầu tư, việc đầu tư vào ngành nông nghiệp sở dĩ có hiện tượng thấp kém như đã nêu một phần vì ngành vẫn thiếu một chiến lược, định hướng dài hạn thu hút vốn đầu tư nước ngoài vào nông nghiệp, nông thôn một cách rõ ràng nhằm xác định vị trí của nguồn vốn đối với nhu cầu đầu tư phát triển của ngành nông nghiệp; những dự án cụ thể cần ưu tiên đầu tư nhằm thu hút các nhà đầu tư có tiềm năng mạnh về nông nghiệp; hệ thống pháp luật, cơ chế, chính sách đối với các nhà đầu tư nước ngoài trong nông nghiệp chưa rõ ràng và minh bạch...

Ông Nguyễn Văn Toàn, Phó chủ tịch Hiệp hội Doanh nghiệp đầu tư nước ngoài, tình trạng “đói vốn” đầu tư FDI trong ngành nông nghiệp trong một thời gian dài vừa qua còn phải kể đến các nguyên nhân như các nhà đầu tư e dè bởi ngành không tạo ra lợi nhuận nhanh như các ngành khác. Đầu tư vào nông nghiệp lại phải chịu nhiều rủi ro về thiên tai, thời tiết, địch họa, thị trường phát triển không bền vững.

Mặt khác, các điều kiện công nghiệp hỗ trợ khác như hệ thống cơ sở hạ tầng giao thông yếu kém, nhiều địa phương cơ quan quản lý tùy tiện thay đổi  chính sách cũng góp thêm trở ngại làm nản lòng các nhà đầu tư muốn tham gia vào lĩnh vực nông nghiệp. Ông Nguyễn Văn Toàn cho rằng, các chính sách ưu đãi về thuế, hạ tầng… tuy Việt Nam đã rất cố gắng cải cách, nhưng vẫn chưa đủ lớn và hấp dẫn để có thể níu chân các nhà đầu tư. Cụ thể, riêng về lĩnh vực thuế việc giảm thuế là rất tốt nhưng phải làm sao hướng các khoản miễn giảm này trúng với điều các doanh nghiệp cần thì các chính sách trên mới phát huy hiệu lực. Ngoài ra, với đặc thù ngành, khi đầu tư các nhà đầu tư đã tính toán đến các điều kiện về vốn, công nghệ, thị trường, cái doanh nghiệp cần lúc này là nhà máy đó phải hoạt động tốt và vấn đề đầu vào thuận lợi. Nghĩa là địa phương phải chuẩn bị và có sẵn một vùng nguyên liệu ổn định tập trung để đáp ứng quy mô sản xuất lớn, công nghệ hiện đại. Tuy nhiên, nhà đầu tư lại khó có thể kham hết được một vùng nguyên liệu quá rộng. Do đó vai trò của chính quyền địa phương lúc này lại cần phải tính toán giữa bài toán lợi ích giữa người nông dân và doanh nghiệp, bằng các chính sách định hướng cụ thể.

Tiến Sĩ Đặng Kim Sơn, Viện trưởng Viện Chính sách và Chiến lược phát triển Nông nghiệp nông thôn cho rằng, nhìn vào thực tiễn các dự án FDI đầu tư vào nông nghiệp hiện thiếu tính bền vững, có quy mô nhỏ bé. Các dự đầu tư vào nông nghiệp công nghệ cao đến từ Mỹ, EU rất hiếm gặp. Do đó, thời điểm tới ngành nông nghiệp cần nỗ lực thực hiện các dự án ODA hiệu quả để tạo tiền đề làm “vốn mồi” thu hút vốn FDI. Ngoài ra, Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cũng cần chú tâm đến các dự án sử dụng ít tài nguyên, có hàm lượng công nghệ cao, dự án về sản xuất giống, công nghiệp chế biến, máy móc phục vụ sản xuất nông nghiệp…  Ngoài thu hút FDI, Bộ cũng cần nghiên cứu thúc đẩy mô hình PPP để tạo ra nhiều cửa vào lựa chọn đầu tư cho các doanh nghiệp ngoại tham gia trong lĩnh vực nông nghiệp.

Anh Phương