Nâng cao hiệu quả tiêu thụ nông sản qua hình thức ký hợp đồng

Sau 14 năm thực hiện Quyết định số 80/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ về “Chính sách khuyến khích tiêu thụ nông sản hàng hóa thông qua hợp đồng”, nhiều doanh nghiệp đã triển khai thực hiện tương đối tốt việc ký kết hợp đồng sản xuất, tiêu thụ nông sản với nông dân. Hình thức tiêu thụ nông sản thông qua ký kết hợp đồng giữa người nông dân và các doanh  nghiệp khiến đôi bên cùng có lợi, xác lập được mối quan hệ bền chặt giữa sản xuất và chế biến, tạo ra vùng nguyên liệu ổn định cho chế biến xuất khẩu. Mặt khác các doanh nghiệp chủ động kế hoạch sản xuất kinh doanh và sử dụng có hiệu quả các trang thiết bị máy móc. Mối liên kết 4 nhà trong lĩnh vực trồng trọt sẽ góp thay đổi tư duy sản xuất nông nghiệp của người Việt Nam đồng thời nâng cao năng suất chất lượng cho nông sản.

Nhiều lợi ích khi thực hiện hợp đồng tiêu thụ nông sản

Hình thức tiêu thụ nông sản thông qua ký kết hợp đồng giữa người nông dân và các doanh  nghiệp khiến đôi bên cùng có lợi, xác lập được mối quan hệ bền chặt giữa sản xuất và chế biến, tạo ra vùng nguyên liệu ổn định cho chế biến xuất khẩu. Mặt khác các doanh nghiệp chủ động kế hoạch sản xuất kinh doanh và sử dụng có hiệu quả các trang thiết bị máy móc .Khái niệm hợp đồng tiêu thụ nông sản cũng được nhắc đến từ khá lâu nhưng không phải người dân nào tham gia vào chuỗi giá trị này cũng thực sự được hưởng lợi vì họ phải đối mặt với nhiều vấn đề do thiếu kiến thức, kỹ năng, môi trường không thuận lợi,…Vì vậy, việc hỗ trợ về thông tin, kỹ thuật cho người dân về hợp đồng tiêu thụ nông sản đang là vấn đề đáng được quan tâm tại các nước trên thế giới, đặc biệt là ở khu vực châu Á.      Tiêu thụ nông sản bằng hợp đồng đặt ra yêu cầu về cách thức tổ chức sản xuất, kinh doanh. Nông dân phải tuân thủ các điều khoản hợp đồng, thực hiện tốt sản xuất theo quy trình kỹ thuật, bảo đảm nông sản đủ số lượng, bảo đảm chất lượng, cung ứng sản phẩm đúng thời gian quy định. Doanh nghiệp thu mua sản phẩm phải có trách nhiệm bao tiêu sản phẩm cho nông dân, hướng dẫn nông dân sản xuất. Bản hợp đồng chính là căn cứ pháp lý để các bên tuân thủ thực hiện.Mặc dù hình thức ký kết hợp đồng tiêu thụ sản phẩm xuất hiện từ nhiều năm qua, nhưng đến nay có rất ít doanh nghiệp, đơn vị thu mua sản phẩm thực hiện theo cách này. Hình thức này cũng xuất hiện chủ yếu ở những nơi có truyền thống trồng cây vụ đông, sản phẩm hàng hóa dồi dào. Nguyên nhân do lĩnh vực nông nghiệp có lợi nhuận thấp, độ rủi ro cao nên ít doanh nghiệp đầu tư, hoạt động trong lĩnh vực này. Mặt khác, nhiều doanh nghiệp và nông dân vẫn quen sản xuất, kinh doanh manh mún, chưa chủ động tiếp cận với các hình thức sản xuất hàng hóa.

Trong việc thực hiện cam kết hợp đồng giữa doanh nghiệp và nông dân cũng xuất hiện một số vấn đề khó khăn, bất cập. Một số nông dân vẫn chưa thực hiện đúng quy trình kỹ thuật do doanh nghiệp đề ra. Đôi lúc, doanh nghiệp còn đẩy nông dân vào tình thế bất lợi. Có doanh nghiệp ký kết hợp đồng với nông dân nhưng bị một số thương lái địa phương gây khó khăn...Nhà nước cần đề ra các chính sách thu hút doanh nghiệp đầu tư vào nông nghiệp; làm cầu nối đưa doanh nghiệp tới nông dân; tổ chức sản xuất theo hướng hàng hóa để cung ứng nguyên liệu cho doanh nghiệp. Trong việc ký kết hợp đồng, Nhà nước phải là "trọng tài" để giám sát và giải quyết khi có tranh chấp xảy ra giữa các bên liên.

Cần nhận biết tích cực về cách tiếp cận chuỗi giá trị kinh doanh

Tại Hội thảo về “Tích hợp trang trại quy mô nhỏ vào chuỗi giá trị khu vực và toàn cầu thông qua ký kế hợp đồng” do  Viện Năng suất Việt Nam tổ chức mới đây, Ông Nguyễn Anh Tuấn, Viện trưởng Viện Năng suất Việt Nam cho biết, tiếp cận được chuỗi giá trị trong kinh doanh nông nghiệp sẽ đem lại nhiều lợi nhuận cho doanh nghiệp cũng như nâng cao khả năng tiếp cận khoa học kỹ thuật mới trỏng sản xuất nông nghiệp của người dan giúp tăng năng suất và chất lượng sản phẩm.

ThS. Lưu Đức Khải, Trưởng ban Chính sách phát triển nông thôn, Viện Nghiên cứu Quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) cho rằng: Một hợp đồng thành công là hợp đồng mà việc phân bổ ba yếu tố giá trị, rủi ro, quyền quyết định được thực hiện theo cách mà các bên tham gia cùng có lợi, cùng chia sẻ rủi ro và nâng cao chất lượng sản phẩm, hiệu quả sản xuất. Nếu không có sự chi phối của 3 yếu tố đó thì không cần hợp đồng, bởi khi đó DN có thể mua bán trao tay (giao ngay) hoặc tự thành lập ra đồn điền để cung cấp cho mình. Theo ông Khải, Nhà nước cần rà soát, đưa ra những quy định rõ ràng về cơ chế chia sẻ lợi ích giữa các bên tham gia hợp đồng một cách hài hoà bên cạnh các quy định xử lý vi phạm. Ngoài ra, Nhà nước cần đẩy mạnh công tác quy hoạch, hình thành vùng sản xuất hàng hoá nông sản tập trung, chuyên canh, gắn sản xuất nguyên liệu với công nghiệp chế biến và thị trường.

Ông Joselito C Bernardo - Giám đốc Ban Nông nghiệp, Tổ chức Năng suất Châu Á, cho rằng Việt Nam dù chưa thật sự đáp ứng dược các tiêu chí cũng như chính sách cho vấn đề tiêu thụ nông sản thông qua hình thức ký kết hợp đồng nhưng từ những bài học kinh nghiệm của các nước trong khu vực thì tiếp cận chuỗi giá trị trong kinh doanh nông nghiệp là xây dựng chuỗi cung ứng bền vững và đảm bảo quyền lợi của người nông dân. Việc tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng chưa đạt được hiệu quả như mong muốn không phải chỉ do những hạn chế của văn bản pháp luật mà còn do khâu chỉ đạo tổ chức sản xuất nông nghiệp của Nhà nước, nhất là trong công tác quy hoạch sản xuất, chỉ đạo dồn điền đổi thửa, tập trung và tích tụ ruộng đất. Trong khi đó, tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng chỉ có thể thực hiện được với điều kiện nhà nông phải là chủ các trang trại, có quy mô sản xuất nông sản hàng hóa lớn, có khả năng áp dụng Global GAP. Doanh nghiệp phải có khả năng chế biến - tiêu thụ nông sản với công nghệ tiên tiến, đạt tiêu chuẩn chất lượng vệ sinh an toàn thực phẩm. Còn hiện nay, đất sản xuất của phần lớn các hộ nông dân manh mún, phân tán, cho nên khó khăn trong việc quy hoạch các vùng sản xuất hàng hóa tập trung cũng như việc áp dụng tiến bộ khoa học, kỹ thuật. Năng lực chế biến sâu của các doanh nghiệp cũng còn nhiều hạn chế thì Quyết định 80 rất khó đi vào thực tiễn sản xuất.

Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đang xây dựng đề án mới về thúc đẩy tiêu thụ nông sản thông qua hợp đồng. Trong đó, điểm mới là Nhà nước sẽ tạo cơ chế đặc biệt để doanh nghiệp mặn mà hơn trong liên kết với nông dân, như hỗ trợ 30% khi doanh nghiệp đầu tư nâng cấp, tu sửa cơ sở hạ tầng và vùng nguyên liệu, giảm 20% thuế thu nhập doanh nghiệp khi liên kết với nông dân ở vùng nguyên liệu thuộc loại đặc biệt ưu tiên. Ðồng thời có chế tài ràng buộc nông dân phải bán sản phẩm theo đúng hợp đồng cho doanh nghiệp, khuyến khích doanh nghiệp xây dựng nhà máy chế biến gắn với xây dựng các vùng nguyên liệu. Mục tiêu là đến năm 2020, có 80% - 95% lượng mía đường, tôm, cá tra, cá basa và 15% - 30% lượng chè, lúa hàng hóa, cà-phê, trái cây xuất khẩu, rau an toàn tiêu thụ thông qua hợp đồng. Ðể đạt mục tiêu này, ngoài việc sửa đổi, bổ sung chính sách pháp luật một cách phù hợp cần thực hiện tái cơ cấu ngành nông nghiệp theo hướng phát triển quy mô lớn và chuyên nghiệp hơn.

Đỗ Ngọc- Anh Sơn