Gánh nặng đến từ thâm hụt ngân sách

 “Nền kinh tế hiện tại và thời gian tới sẽ ổn định và có sự phát triển mới, song cũng còn tiềm ẩn một vài rủi ro…” là nhận định của TS. Nguyễn Đức Thành, Viện trưởng Viện Nghiên cứu kinh tế và chính sách tại Hội thảo công bố Báo cáo kinh tế thường niên kinh tế Việt Nam diễn ra mới đây tại Hà Nội.

Kịch bản kinh tế lạc quan

Theo đó, trong kịch bản mà Báo cáo thương niên Kinh tế Việt Nam với chủ đề "Tiềm năng hội nhập, thách thức hoà nhập", do Viện VEPR đưa ra lần này thì những nhận định và đánh giá tương đồng với nhiều dự báo của các tổ chức quốc tế. Ở kịch bản thứ nhất, mức tăng trưởng GDP năm nay chỉ đạt 6,1% và lạm phát ở mức 1,9%, chỉ nhỉnh hơn một chút so với năm 2014. Nếu vậy, 2015 vẫn là năm có mức lạm phát thấp dưới 2% trong vòng 15 năm trở lại đây. Ở kịch bản lạc quan hơn, mức tăng trưởng GDP sẽ khả quan hơn 6,3% nhưng lạm phát cao hơn hẳn là 3,2%. Khi kinh tế hồi phục tốt hơn thì lạm phát cũng có thể có khuynh hướng tăng nhanh hơn vào cuối năm và sẽ tiếp diễn sang năm 2016. Tuy nhiên, TS. Nguyễn Đức Thành cũng khá tin tưởng nhận định, nền kinh tế đã có sự điều tiết đạt được sự ổn định, nên trong 5 tháng đầu năm nay, mức lạm phát mới chỉ ở mức trên dưới 0%, nên hi vọng từ nay đến cuối năm dư địa để nới lỏng chính sách tiền tệ và tài khóa là hết sức lớn.

Cũng theo nghiên cứu của VEPR sở dĩ nền kinh tế trong quý I có mức tăng trưởng tốt là do sự “tỏa sáng” của ngành công nghiệp chế biến chế tạo có mức tăng trưởng chính, đóng góp 1,6 điểm phần trăm (trong 2,6 điểm phần trăm của toàn ngành công nghiệp) vào tăng trưởng chung. Cụ thể, nếu dựa theo mức độ sử dụng lao động và chỉ số sản xuất công nghiệp, có thể thấy mức tăng này chủ yếu đến từ các dây chuyền mới đưa vào vận hành của các doanh nghiệp có vốn đầu tư nước ngoài tại các tỉnh Thái Nguyên, Hải Phòng, Hải Dương, Bắc Ninh, Quảng Nam, Cần Thơ, và Vũng Tàu. Thời gian tới, nền kinh tế cũng sẽ ghi nhận nhiều dự án đầu tư nước ngoài lớn sẽ đi vào vận hành sau quý I như dự án của LG tại Hải Phòng, Samsung Display tại Bắc Ninh, và nhiều dự án dệt may, da giầy khác sẽ tiếp tục duy trì sức tăng trưởng của ngành công nghiệp năm 2015. Tiềm năng tăng trưởng trong các năm sau phụ thuộc nhiều vào khả năng thu hút vốn FDI mới và khả năng hồi phục và tăng cường liên kết của các doanh nghiệp trong nước với mạng lưới sản xuất khu vực.

Lo ngại trong dài hạn

Theo TS. Nguyễn Đức Thành, những bất ổn và rủi ro kinh tế sẽ xuất hiện nhiều hơn trong năm 2016 do các vấn đề về thâm hụt ngân sách. Cụ thể do Chính phủ phải buộc theo đuổi chính sách tài trợ thâm hụt ngân sách vì tình trạng bội chi quá lớn. Trong khi cơ quan Quốc hội đã chặn room phát hành trái phiếu để giải nguy. Theo đó, Chính phủ sẽ gặp khó khăn hơn trong việc huy động nguồn tài trợ thâm hụt ngân sách. Nếu Quốc hội không có sự thỏa hiệp cần thiết trong định mức về lượng trái phiếu phát hành hoặc trần nợ công, Chính phủ sẽ buộc phải tìm kiếm nguồn tài trợ tạm thời từ Ngân hàng Nhà nước dưới nhiều hình thức, và xét cho cùng có bản chất tiền tệ nhiều hơn là tài khóa. Chính sự thúc bách chính sách trên mà mới đây Chính phủ đã giao các Bộ, ngành nghiên cứu sử dụng một phần dự trữ ngoại hối để cho ngân sách vay.

Những nghiên cứu của VERP cũng chỉ ra rằng, nếu Chính phủ quá chú trọng vào việc bù đắp lượng ngân sách bị mất đi, thì những ràng buộc về kỷ luật tiền tệ và chính sách tài khóa có nguy cơ bị phá vỡ. Điều này, ngay lập tức sẽ có tác động xấu làm xói mòn niềm tin thị trường, giảm mức độ minh bạch của chính sách tài khóa. Song song với đó, đồng Việt Nam tiếp tục tích lũy sự lên giá trong bối cảnh đồng USD mạnh lên sẽ âm thầm xói mòn sức cạnh tranh của các mặt hàng sản xuất trong nước cũng như các dịch vụ thu hút khách nước ngoài, du lịch. Thực tế là hai yếu tố này có quan hệ mật thiết với nhau. Đơn cử như việc tài trợ thâm hụt ngân sách sẽ dẫn tới tình trạng lạm phát vào đầu năm 2016. Và điều này sẽ tác động lên tỷ giá, và khi tỷ giá có biến động thì đồng nghĩa với việc sẽ tạo ra một vòng xoáy lạm phát mới. Phá vỡ lợi thế cân bằng vĩ mô nền kinh tế như trước đây. Đây là điều các nhà hoạch định kinh tế cần cân nhắc để tránh xẩy ra những hệ lũy xấu cho nền kinh tế trong tương lai.

Dưới góc nhìn của mình, TS. Lê Đăng Doanh cũng không dấu giếm lo ngại, những gánh nặng từ bội chi ngân sách đang tạo ra những tiền lệ, hậu quả xấu lên mặt bằng giá, thuế. Như việc nhà nước tăng thuế môi trường, thay đổi cách tính thuế tiêu thụ đặc biệt với ôtô thời gian qua. "Với sức ép của nợ công và bội chi ngân sách thì dường như sẽ có thêm nhiều chính sách đặc biệt, bất ngờ để trang trải cho nguồn bị thâm hụt", TS. Doanh nói.

Trước những nguy cơ tiềm ẩn rủi ro cho nền kinh tế, VEPR khuyến nghị Chính phủ nên có các động thái nhằm điều hành tỷ giá linh hoạt, tăng dự trữ ngoại hối để tăng niềm tin với chính sách tiền tệ. Đồng thời, tiếp tục cải cách, tái cấu trúc hệ thống ngân hàng thương mại nhằm tạo tiền đề cho sự hồi phục tỷ suất sinh lời, tăng tích lũy vốn cho hệ thống, tiếp tục tái cơ cấu danh mục tài sản có rủi ro cao. Chính phủ cũng nên đặc biệt chú trọng đến ngành lúa gạo, cần nới lỏng các điều kiện xuất khẩu, tăng cường vai trò của hệ thống doanh nghiệp xay xát để làm nền tảng cho các liên kết dọc, xây dựng năng lực cạnh tranh cho ngành.

Ngoài ra, VEPR cũng cho rằng, từ năm 2015 Việt Nam sẽ hội nhập khu vực và thế giới rất mạnh mẽ với nhiều FTA được ký kết. Do đó, các cơ quan Nhà nước cần gỡ bỏ các ràng buộc lên các yếu tố sản xuất căn bản như vốn, lao động, đất đai để có thể tận dụng những lợi ích như các cam kết ký kết. Về dài hạn, yếu tố quan trọng nhất vẫn là tăng năng suất lao động và giá trị gia tăng. Và những đề xuất trên rất cần một nhóm nhiều giải pháp đồng bộ trong nhiều khâu nhiều lĩnh vực như, hành chính, thể chế và các chiến dịch thay đổi trong hệ thống doanh nghiệp về tinh thần tăng năng suất, hiệu quả trong bản thân mỗi doanh nghiệp, nhóm chuyên gia VEPR khuyến nghị./.

Anh Phương