Tự do hóa thương mại hàng hóa và dịch vụ môi trường: Động lực cho tăng trưởng Xanh

“Hiện nay, tự do hóa thương mại đối với hàng hóa và dịch vụ môi trường đang được xem là công cụ hỗ trợ hiệu quả đối với thực hiện chiến lược tăng trưởng Xanh; góp phần hình thành một lĩnh vực kinh tế mới giàu tiềm năng" là khẳng định của TS. Phạm Nguyên Minh - Viện trưởng Viện Nghiên cứu Thương mại (Bộ Công Thương) tại Hội thảo "Tự do hóa thương mại đối với hàng hóa và dịch vụ môi trường tại Việt Nam" do Viện Nghiên cứu Thương mại phối hợp với Dự án Hỗ trợ chính sách thương mại và đầu tư của châu Âu (EU-MUTRAP) tổ chức tại Tp.HCM.

Ông Minh cho biết trong bối cảnh toàn cầu hóa như hiện nay, vấn đề tự do hóa thương mại đối với hàng hóa và dịch vụ môi trường đang dần trở thành những nội dung quan trọng trong các đàm phán thương mại song phương, đa phương cũng như các khuôn khổ hợp tác quốc tế, đặc biệt đối với các lĩnh vực công nghệ, thiết bị về năng lượng tái tạo, cacbon thấp và công nghệ môi trường. Năm 2014, thương mại toàn cầu đối với hàng hóa và dịch vụ môi trường đạt khoảng 4.000 tỷ USD và ước tính đạt khoảng 10.000 tỷ USD vào năm 2020. Hoa Kỳ hiện là quốc gia đi đầu trong đầu tư sản xuất và thương mại đối với hàng hóa môi trường; xếp sau đó là EU, Trung Quốc và Ấn Độ. Riêng tại Việt Nam, năm 2014 thị trường hàng hóa và dịch vụ môi trường đạt khoảng 20 tỷ USD, chiếm 0,5% thị trường toàn cầu và đứng thứ 33 trong Top 50 quốc gia trên thị trường hàng hóa và dịch vụ môi trường trên thế giới.

Nhận thức được tầm quan trọng của phát triển thị trường hàng hóa và dịch vụ môi trường, những năm qua Chính phủ Việt Nam đã ban hành nhiều chính sách để định hướng, thúc đẩy phát triển lĩnh vực này, điển hình như: Luật Bảo vệ Môi trường 2014, Kế hoạch hành động Quốc gia về tăng trưởng Xanh cho giai đoạn 2014 - 2020, Đề án phát triển ngành công nghiệp môi trường đến năm 2015, tầm nhìn đến 2025…Tuy nhiên xét trên bình diện chung, phát triển hàng hóa và dịch vụ môi trường của Việt Nam hiện vẫn còn rất yếu, chưa tương xứng với thị trường và nhu cầu trong nước; chủ yếu tập trung vào nhập khẩu máy móc, công nghệ từ nước ngoài với hơn 80% dung lượng thị trường. Trong khi ngành dịch vụ môi trường như xử lý nước thải, rác thải đã góp phần xử lý được 30% - 35% nhu cầu bảo vệ môi trường thì sản xuất hàng hóa môi trường phục vụ cho các hoạt động này vẫn chưa phát triển với chỉ vỏn vẹn 15/1.016 doanh nghiệp công nghiệp môi trường.

Ông Dương Đình Giám - Đại diện Hiệp hội Công nghiệp môi trường Việt Nam thông tin thêm hiện nay số lượng doanh nghiệp cung cấp các dịch vụ xử lý nước thải đô thị và công nghiệp trong nước còn hạn chế, mới chỉ có 8/63 tỉnh thành trên cả nước có nhà máy xử lý nước thải đô thị tập trung, phần lớn đều là các doanh nghiệp công ích. Xử lý nước thải KCN chỉ đáp ứng khoảng 40% nhu cầu, riêng doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực xử lý chất thải rắn đô thị mới đáp ứng được 15% nhu cầu. Lĩnh vực chất thải nguy hại tuy có phát triển hơn so với các lĩnh vực khác với khoảng 90 doanh nghiệp song quy mô chỉ từ nhỏ đến rất nhỏ, công nghệ lạc hậu, ô nhiễm. Lĩnh vực sản xuất, chế tạo thiết bị công nghệ môi trường mặc dù đã có khởi sắc trong những năm gần đây (tự chế tạo được một số lò đốt, dây chuyền phân loại…) song vẫn chưa phát triển sản xuất ở quy mô công nghiệp do doanh nghiệp còn yếu về tài chính.

Đồng quan điểm với các chuyên gia kinh tế khác, ông Nguyễn Thế Chinh - Viện trưởng Viện Chiến lược, Chính sách Tài nguyên&Môi trường (Bộ Tài Nguyên&Môi trường) cho biết mặc dù các chủ trương, chính sách cho phát triển dịch vụ môi trường tại Việt Nam khá toàn diện và đầy đủ song thực tế thời gian qua phát triển ngành dịch vụ môi trường trong nước còn non yếu, mới chỉ dừng lại ở một số dịch vụ xử lý, thu gom rác thải chứ chưa đi sâu vào sản xuất, chế tạo thiết bị công nghệ môi trường theo quy mô công nghiệp; máy móc, công nghệ sử dụng còn lạc hậu; thêm vào đó đầu tư cho phát triển lĩnh vực này còn rất hạn chế…. Để tháo gỡ "nút thắt" này, ông Chinh đề xuất Chính phủ cần chú trọng tạo lập môi trường pháp lý cũng như tăng cường nguồn lực đầu tư cho phát triển ngành dịch vụ môi trường; nâng cao năng lực cạnh tranh của các doanh nghiệp dịch vụ môi trường trong nước; đồng thời đẩy mạnh triển khai chính sách thu hút nguồn vốn FDI cho đầu tư phát triển lĩnh vực kinh tế tiềm năng này.

Còn theo ông Chu Văn Giáp - Vụ Khoa học&Công nghệ (Bộ Công Thương), thời gian qua Bộ Công Thương đã triển khai nhiều chương trình hành động thúc đẩy tự do hóa thương mại hàng hóa và dịch vụ môi trường, hướng tới tăng trưởng Xanh như: giảm cường độ phát thải khí nhà kính và thúc đẩy sử dụng năng lượng sạch, năng lượng tái tạo; thực hiện xanh hóa sản xuất; xanh hóa lối sống và tiêu dùng bền vững… Từ các hoạt động này đã góp phần hình thành nên thị trường sản phẩm, dịch vụ môi trường. Ông Giáp thông tin từ nền tảng thành công này, hiện Bộ Công Thương đang đẩy mạnh triển khai thực hiện Đề án phát triển nhiên liệu sinh học đến năm 2015, tầm nhìn đến năm 2025; chủ trì tổ chức thực hiện Chiến lược sản xuất sạch hơn trong công nghiệp chế biến đến năm 2020; đồng thời đang xây dựng Chương trình hành động quốc gia về sản xuất và tiêu dùng bền vững. 

Mỹ Châu