Ba trụ cột của phát triển bền vững

Trong bối cảnh toàn cầu hóa cùng với những hệ lụy của quá trình  lấy tăng trưởng kinh tế làm trọng tâm  khuyến khích một xã hội tiêu thụ, dựa trên nền tảng những phát minh công nghệ tiêu tốn năng lượng, tài nguyên và gây ô nhiễm, sự trốn tránh trách nhiệm đối với thế hệ tương lai thông qua việc không nội bộ hóa các chi phí môi trường và lạm dụng quá mức tài nguyên thiên nhiên. Môi trường được xác định là một trong ba trụ cột của phát triển bền vững (kinh tế, xã hội, môi trường).

Phát triển bền vững đi liền với bảo vệ môi trường

Quan điểm phát triển bền vững là phát triển dựa trên 3 trụ cột về kinh tế, xã hội và môi trường, làm thế nào để sự phát triển mang lại lợi ích cho người dân, tăng trưởng kinh tế mà không gây ra hố ngăn cách giàu nghèo, bất ổn xã hội, không làm cạn kiệt nguồn tài nguyên và hủy hoại môi trường, bảo đảm điều kiện cho sự phát triển dài hạn, tính tới lợi ích cho các thế hệ sau. Đó là quan điểm chung có thể nói là ai cũng hiểu nhưng khi triển khai trên thực tế có nhiều vấn đề chưa đáp ứng được yêu cầu của phát triển bền vững.Thực ra, xét trên quan điểm kinh tế hiện đại thì kinh tế phát triển tốt cũng có nghĩa là đã giải quyết đồng thời cả vấn đề xã hội và môi trường chứ không có mâu thuẫn. Vì kinh tế học hiện đại giải quyết vấn đề là làm thế nào để sử dụng các nguồn lực khan hiếm, bao gồm nguồn lực về vốn, công nghệ về tài nguyên và các nguồn lực khác, một cách có hiệu quả nhất, để thỏa mãn nhu cầu của con người.

Trên thực tế thì những hệ lụy môi trường bắt nguồn từ chính mô hình phát triển kinh tế. Nếu chúng ta thực thi một mô hình tăng trưởng dựa chủ yếu vào tiêu hao vốn, tài nguyên, lao động và công nghệ cấp thấp thì hệ quả ô nhiễm và thiệt hại môi trường là tất yếu, và nếu kéo dài mô hình tăng trưởng như vậy thì có thể dẫn đến thảm họa môi trường và đến lượt nó chính thảm họa môi trường sẽ triệt tiêu thành tích tăng trưởng và dẫn đến thoái triển. Hiệu quả và chất lượng tăng trưởng chứ không phải số lượng tăng trưởng mới là tiêu chí phát triển. Vì vậy, tất yếu chúng ta phải thực thi mô hình tăng trưởng tiết kiệm nguồn lực, tiết kiệm tài nguyên dựa trên việc không ngừng đổi mới và ứng dụng công nghệ tiên tiến, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực và thể chế, đó cũng có thể là mô hình “tăng trưởng xanh” vốn đang là xu hướng chiến lược của nhiều quốc gia và chúng ta đang có nhiều lợi thế.

Trong điều kiện cụ thể của Việt Nam hiện nay, phải chấp nhận khả năng tốc độ tăng trưởng thấp trong một thời gian cho đến khi chúng ta tạo được nền tảng và thể chế cho tăng trưởng cao trong dài hạn. Khi thông qua các chiến lược, quy hoạch, kế hoạch phát triển cũng như các dự án cụ thể đều cần bắt buộc phải tính đến yêu cầu về môi trường. Điều này đòi hỏi nhận thức của các cấp, những nhà làm chính sách, nhà quản lý phải thật tốt. Hiện nay khi thẩm định, quyết định và giám sát việc thực hiện chiến lược và kế hoạch phát triển kinh tế xã hội 5 năm và hàng năm của đất nước chúng ta còn coi nhẹ việc phân tích, đánh giá nhóm chỉ tiêu về môi trường. Trong thực tế khi đánh giá, thẩm định các quy hoạch, kế hoạch phát triển kinh tế, các dự án cụ thể cũng cần bắt buộc phải có thẩm định, đánh giá môi trường chiến lược cũng như tác động môi trường cụ thể nhằm bảo đảm tốt hơn nhu cầu phát triển kinh tế với bảo vệ môi trường, thực hiện sự phát triển hài hòa, phát triển bền vững.

Doanh nghiệp phải trở thành nhân tố tích cực

Việt Nam nằm trong số 10 quốc gia có chất lượng không khí thấp và ảnh hưởng nhiều nhất đến sức khỏe.Theo đánh giá của Ngân hàng thế giới tại Việt Nam, với 59 điểm trong bảng xếp hạng chỉ số hiệu quả hoạt động môi trường, Việt Nam đứng ở vị trí 85/163 các nước được xếp hạng đó là những chỉ giá chung còn tổng thể bức tranh về môi trường Việt Nam còn phải xét rất nhiều các yếu tố: Rừng bị thu hẹp, đa dạng sinh học bị ảnh hưởng nghiêm trọng, ô nhiễm sông ngòi, bãi rác công nghệ và chất thải, ô nhiễm từ sản xuất nông nghiệp, rác thải làng nghề,khai thác khoáng sản, ô nhiễm không khí.... đó là những vấn đề lớn và bức xúc hiện nay của công tác bảo vệ môi trường tại Việt Nam, căn bản để giải quyết những vấn đề tồn tại cần có sự thay đổi từ phía quản lý Nhà nước về môi trường và sự thay đổi nhận thức tích cực của người dân đối với môi trường sống.

Nội dung Luật Bảo vệ môi trường 2014 đã cụ thể hóa tinh thần Điều 43 Hiến pháp 2013: “Mọi người có quyền được sống trong môi trường trong lành và có nghĩa vụ bảo vệ môi trường”, với một số điểm mới cơ bản đó là Quy hoạch bảo vệ môi trường . Đây là nội dung hoàn toàn mới của Luật Bảo vệ môi trường 2014. Ngoài ra còn có các luật chuyên ngành khác như Luật Đa dạng sinh học, Luật Phát triển và bảo vệ rừng… là những hệ thống luật pháp để nâng cao tính thực thi cho công tác bảo vệ môi trường.

Trong xu thế hiện nay ngày càng phát triển, các đối tác và người tiêu dùng bắt đầu quan tâm nhiều hơn tới các sản phẩm xanh, thân thiện với môi trường. Các hoạt động gây ô nhiễm môi trường, cạn kiệt tài nguyên của các doanh nghiệp cũng đang dần bị người tiêu dùng lên án. Mặt khác, biến đổi khí hậu ngày càng diễn biến phức tạp dẫn đến giá tài nguyên tăng cao, hiệu quả công việc thấp hơn trong những khu vực bị ô nhiễm đã và đang ảnh hưởng sát sườn đến lợi nhuận của doanh nghiệp. Do vậy, để tồn tại và phát triển bền vững, các doanh nghiệp buộc phải quan tâm tới các khía cạnh môi trường, hiệu quả sinh thái và năng lượng của từng hoạt động sản xuất, kinh doanh. Muốn làm được vậy, các lãnh đạo doanh nghiệp cần thay đổi tư duy, nâng cao nhận thức. Đồng thời xây dựng và chuyển đổi qua hệ thống quản lý với kế hoạch hành động xanh, tạo lập cơ sở vững chắc đảm bảo yếu tố môi trường, tính hiệu quả về sinh thái và sử dụng năng lượng, hạn chế phát thải nhà kính.

Theo PGS-TS Nguyễn Văn Phước, Viện trưởng Viện Tài nguyên và Môi trường, có  3 loại hình doanh nghiệp vi phạm môi trường phổ biến hiện nay: doanh nghiệp quan tâm đến lợi nhuận và không biết chuyên môn về môi trường; doanh nghiệp biết chuyên môn về môi trường nhưng vẫn cố tình vi phạm; và doanh nghiệp tham giá rẻ khi chọn đầu từ hệ thống xử lý chất thải. Tuy nhiên, dù ở dạng nào thì nếu vi phạm các quy định về bảo vệ môi trường, doanh nghiệp cũng sẽ bị điều chỉnh theo Luật Bảo vệ môi trường và mức phạt được coi là đã khá răn đe. Thế nhưng, về phía vai trò nhà nước thì cũng cần hỗ trợ doanh nghiệp tiếp cận chuẩn đầu vào đối với công nghệ đầu tư xử lý chất thải. Việc định ra chuẩn này giúp doanh nghiệp có thông tin để lựa chọn đầu tư công nghệ xử lý chất thải đạt tiêu chuẩn đầu ra về môi trường. Quan trọng hơn, có thể giúp doanh nghiệp tránh rủi ro “tiền mất tật mang” và chấp hành tốt hơn những quy định về bảo vệ môi trường.

Năm 2015, được sự đồng ý của Thủ tướng Chính phủ, Bộ Tài nguyên và Môi trường tổ chức Lễ tuyên dương điển hình tiên tiến về bảo vệ môi trường giai đoạn 2011-2015 trong khuôn khổ Hội nghị Môi trường toàn quốc lần thứ 4.Tuyên dương điển hình tiên tiến về bảo vệ môi trường là hoạt động thiết thực, quan trọng được tổ chức định kỳ 5 năm/lần nhằm phát hiện, ghi nhận khen thưởng, tôn vinh tuyên truyền các tổ chức, cá nhân  trên toàn quốc có thành tích xuất sắc trong các hoạt động bảo vệ môi trường, góp phần đẩy mạnh phong trào toàn dân tham gia bảo vệ môi trường; thực hiện hiệu quả các đường lối, chủ trương của Đảng và pháp luật của Nhà nước về bảo vệ môi trường; xã hội hóa công tác bảo vệ môi trường gắn với phát triển kinh tế - xã hội theo hướng bền vững.

Hoàng Văn Thức

Chánh văn phòng Tổng cục môi trường- Bộ TN&MT