Thách thức TPP

Lợi thì có lợi, nhưng thách thức của Hiệp định Đối tác xuyên Thái Bình Dương (TPP) không hề nhỏ, đòi hỏi thể chế kinh tế phải cải cách sâu rộng để thích ứng. Sau 5 năm đàm phán, 12 quốc gia trong đó có Việt Nam đã hoàn tất đàm phán TPP vào ngày 5/10 tại thành phố Atlanta, Mỹ.

TPP mang ý nghĩa lịch sử, giúp Việt Nam gắn kết với khu vực phát triển năng động nhất của thế giới thế kỷ này, chiếm tới 40% GDP toàn cầu VN là thành viên yếu nhất trong 12 nước tham gia TPP, các nhà sản xuất trong nước sẽ được hưởng lợi do chi phí sản xuất rẻ. VN được công ty nghiên cứu Eurasia Group đánh giá là nằm trong nhóm những nước hưởng lợi nhiều nhất từ TPP. Theo Eurasia, TPP có thể sẽ giúp GDP của Việt Nam tăng thêm 11%, xuất khẩu tăng thêm 28% trong thời gian từ nay đến năm 2025.

TPP đòi hỏi các nước tham gia phải mở cửa rộng hơn nền kinh tế cho cạnh tranh nước ngoài, thực thi luật lao động chặt chẽ hơn và các tiêu chuẩn môi trường cao hơn.

Thách thức của thị trường tự do

Thách thức lớn nhất của TPP đến từ việc mở rộng cửa thị trường trong nước, hàng nhập khẩu gần như được miễn hoàn toàn thuế. Các ưu đãi của Nhà nước sẽ không còn đối với một số ngành, gây cú sốc không nhỏ.

Bộ Công Thương cho biết TPP được coi là hình mẫu cho hợp tác kinh tế khu vực trong những năm đầu của thế kỷ 21. Hiệp định bao gồm 30 chương, đề cập không chỉ các lĩnh vực truyền thống như hàng hóa, dịch vụ, đầu tư mà còn cả các vấn đề mới như thương mại điện tử, tạo thuận lợi cho dây chuyền cung ứng…  Các thành viên TPP cam kết mở cửa thị trường, đồng ý xóa bỏ cho nhau gần như toàn bộ thuế nhập khẩu theo lộ trình; xóa bỏ thuế xuất khẩu hoặc chỉ duy trì ở mức hạn chế, không mở rộng thêm thuế xuất khẩu trong tương lai; tự do hóa dịch vụ và đầu tư trên cơ sở tuân thủ pháp luật của nước sở tại, bảo đảm sự quản lý của Nhà nước; mở cửa đấu thầu mua sắm của các cơ quan trực thuộc Chính phủ; từ đó tạo ra cơ hội kinh doanh mới cho DN và lợi ích mới cho người tiêu dùng của các nước thành viên.

Bên cạnh việc xóa bỏ hoặc cắt giảm thuế quan, các bên TPP nhất trí thúc đẩy cải cách về mặt chính sách, bao gồm cả việc thông qua xóa bỏ trợ cấp xuất khẩu nông nghiệp, hợp tác trong WTO để xây dựng các quy định về tín dụng xuất khẩu và giới hạn khoảng thời gian cho phép áp dụng các hạn chế đối với xuất khẩu lương thực nhằm bảo đảm hơn nữa an ninh lương thực trong khu vực.

Việc giảm thu ngân sách từ thuế nhập khẩu sau khi thực hiện TPP là hệ quả chắc chắn và trực tiếp. Bài toán ngân sách cần được Bộ Tài Chính cân đo đong đếm kỹ càng hơn.

Sẽ có sự cạnh tranh khốc liệt giữa hàng trong nước và ngoại nhập. Nguy cơ này đặc biệt nguy hiểm đối với nhóm hàng nông sản, vốn gắn liền với nhóm đối tượng dễ bị tổn thương trong hội nhập là nông dân và nông thôn.

Đáng lo nhất là sự thích nghi của cộng đồng DN, vốn chủ yếu vẫn là nhỏ và vừa, và sự chuẩn bị hội nhập kinh tế quốc tế còn hạn chế. Chủ tịch Công ty tư vấn hội nhập kinh doanh toàn cầu (GIBC) - ông Phạm Phú Ngọc Trai lo ngại về quy định TPP cấm sử dụng chính sách thương mại để bảo vệ ngành công nghiệp nội địa, dẫn đến việc ngành công nghiệp sản xuất còn non trẻ tại các nước đang phát triển sẽ phải đối mặt với sự cạnh tranh lớn từ các công ty nước ngoài vốn có năng lực cạnh tranh tốt hơn.

Một số ngành sẽ nhìn thấy rõ khó khăn như mía đường, với chi phí sản xuất cao hơn đáng kể so với các nước trong khu vực và thế giới. Đặc biệt trong các nước tham gia TPP có Úc - nước xuất khẩu mía đường lớn thứ ba thế giới, chi phí sản xuất khoảng 20 USD/tấn trong khi ở Việt Nam là khoảng 55-60 USD/tấn. Lượng thuốc nhập khẩu của VN rất lớn, việc tham gia hiệp định TPP sẽ làm tăng doanh số nhập khẩu thuốc của VN do  thuế suất nhập khẩu sẽ giảm từ mức trung bình hiện nay khoảng 2,5% về 0%, làm tăng tính cạnh tranh trên thị trường dược phẩm. Ngành thức ăn chăn nuôi sẽ phải cạnh tranh khốc liệt do giá thành trong nước cao hơn khoảng 10% so với các nước trong khu vực. Áp lực cạnh tranh sẽ gia tăng khi thuế nhập khẩu thịt bò, gà, heo vào Việt Nam sẽ giảm từ 5% xuống còn 0%; đặc biệt là cạnh tranh các sản phẩm từ Úc và Mỹ do đây là những nước có chi phí sản xuất thấp, năng suất lớn.

Tuân thủ luật chơi quốc tế

Trong số những thách thức lớn nhất đối với Việt Nam là các quy định ngặt nghèo của TPP về lao động, theo bài báo. Với TPP, lần đầu tiên một quốc gia vi phạm tiêu chuẩn của Tổ chức Lao động Quốc tế (ILO) sẽ trở thành đối tượng của hình phạt thương mại.

Theo quy định của TPP, Việt Nam sẽ phải cho phép người lao động thành lập các tổ chức công đoàn độc lập và phải đáp ứng yêu cầu này trước khi TPP có hiệu lực.

Trong TPP, các thành viên nhất trí thông qua, duy trì trong luật và thông lệ của mình các quyền cơ bản của người lao động như được thừa nhận trong Tuyên bố 1998 của ILO, đó là quyền tự do liên kết và quyền thương lượng tập thể; xóa bỏ lao động cưỡng bức; xóa bỏ lao động trẻ em và cấm các hình thức lao động trẻ em tồi tệ nhất; và loại bỏ sự phân biệt đối xử về việc làm và nghề nghiệp.

Một vấn đề quan trọng khác là các bên tham gia TPP nhất trí nâng cao tính minh bạch hóa liên quan đến việc vận hành DN thương mại nhà nước xuất khẩu và đưa ra các quy định hạn chế việc cấp vốn ưu đãi từ Chính phủ hoặc các chính sách khác gây bóp méo thương mại nông sản; cũng như yêu cầu về minh bạch hóa và phối hợp trong các hoạt động cụ thể liên quan đến công nghệ sinh học nông nghiệp và nông nghiệp hữu cơ.

Các thành viên TPP quan tâm tới mở cửa thị trường mua sắm chính phủ rộng lớn của nhau thông qua các quy tắc công bằng, minh bạch, có thể dự đoán và không phân biệt đối xử. Các nhà cung cấp có đủ thời gian nhận được hồ sơ dự thầu và nộp bản chào thầu, để đối xử với các nhà thầu một cách công bằng, bình đẳng và để duy trì tính bảo mật cho các nhà thầu.

Những yêu cầu cao liên quan đến việc bảo hộ quyền sở hữu trí tuệ cũng là áp lực lớn trong hoàn cảnh số vụ vi phạm còn lớn và các thiết chế bảo hộ thiếu hiệu quả. Việc bảo hộ chặt chẽ các quyền sở hữu trí tuệ cũng sẽ dẫn tới những khó khăn trước mắt cho doanh nghiệp khi phải bỏ vốn nhiều hơn cho sản phẩm công nghệ và người tiêu dùng có thể phải trả giá đắt đỏ hơn.

Theo thống kê có khoảng 600.000 doanh nghiệp, trong đó 80% là các doanh nghiệp nhỏ và vừa, chắc chắn sẽ rất khó khăn khi phải chơi cùng một sân với các tập đoàn đa quốc gia. DN VN có quy mô nhỏ, sức cạnh tranh yếu kém, trong khi mở cửa thị trường gần như hoàn toàn sẽ là thách thức rất lớn. Việc cần làm cấp bách lúc này là tiến hành tái cơ cấu nền kinh tế, đặc biệt là tái cơ cấu DN một cách toàn diện để nâng cao năng lực cạnh canh, nâng cao hiệu quả hoạt động để có thể tồn tại và phát triển trong bối cảnh cạnh tranh ngày càng khốc liệt.

Khi TPP được Quốc hội các nước phê chuẩn và chính thức có hiệu lực, nếu DN VN không thể hiện được ưu thế cạnh tranh, số lượng DN ngừng hoạt động, giải thể, phá sản sẽ tăng mạnh, đặc biệt đối với gần 4 triệu hộ kinh doanh cá thể. Đây là kịch bản cần lường trước trong quá trình tái cơ cấu nền kinh tế, nâng cao sức cạnh tranh của DN VN.

Bảo Châu