TPP: Gia tăng cơ hội hợp tác khoa học, công nghệ giữa Việt Nam và Nhật Bản

Cơ hội và Thách thức là cụm từ song hành của ngành khoa học và công nghệ (KH&CN) khi Hiệp định Đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) được thông qua. Bởi mục tiêu chính của TPP là xóa bỏ hàng rào thuế quan, do vậy sản phẩm sẽ cạnh tranh bằng chất lượng và giá cả, buộc nền kinh tế Việt Nam phải áp dụng mạnh mẽ hơn KH&CN, Nhật Bản sẽ là quốc gia song hành với Việt Nam trong vấn đề này bởi quan hệ hợp tác hữu nghị hơn 40 năm qua. Khi mà cả FDI và ODA của Nhật Bản luôn nằm trong TOP đầu tại Việt Nam, dấu ấn Nhật Bản trong nền kinh tế Việt Nam rất đậm nét.

Sân chơi mới

Việt Nam vừa đạt thỏa thuận đàm phán Hiệp định Đối tác kinh tế xuyên Thái Bình Dương (TPP) ngày 05/10/2015. Đây là sự kiện lớn nhất đối với Việt Nam trong vòng 20 năm trở lại đây. Chưa bao giờ, yếu tố KH&CN được nhắc nhiều đến thế trong các cuộc đàm phán cũng như trong các giải pháp để hội nhập vào sân chơi mới TPP. Thực tế cho thấy, hàng hóa của Việt Nam hiện nay vẫn còn tiêu thụ được vì Việt Nam còn bảo hộ bằng hàng rào thuế quan và hạn chế nhập hàng hóa nước ngoài. Khi hàng rào thuế quan dỡ bỏ thì Việt Nam rất khó cạnh tranh với các quốc gia khác trong nhiều ngành nghề, ví dụ ngành thép của Nga, ngành cơ khí của Hàn Quốc, thậm chí ngay cả mặt hàng gạo của Thái Lan… Trước khi nói đến cơ hội, phải thẳng thắn nhìn nhận những thách thức trước TPP là rất lớn. Hiện tại, Việt Nam đang ở trình độ phát triển rất thấp. Việt Nam là thấp nhất khi GDP trên đầu người chỉ khoảng 2.000 USD trong 12 nước tham gia TPP, trong khi nước gần kề cũng đã hơn 5.000 USD. Các nước dẫn đầu như Hoa Kỳ, Nhật Bản có GDP khoảng trên dưới 60.000 USD. Việt Nam phải chơi một sân chơi chung với họ, chấp nhận tất cả điều kiện chung mà TPP đặt ra. Thêm vào đó, theo đánh giá của các chuyên gia kinh tế, Việt Nam ký kết hiệp định này khi doanh nghiệp nhà nước vẫn chiếm đến 32% GDP, doanh nghiệp tư nhân có đăng ký chiếm có 11,2%, còn kinh tế gia đình phi hình thức chiếm đến 33,1%. Vậy trụ cột nào đứng ra cạnh tranh và chấp nhận thách thức?

Khi đã bước chân lên “con thuyền” TPP, những ưu đãi sẽ bị gạt sang một bên, luật chơi đã rõ ràng, cơ hội cho những người muốn làm thật, muốn cống hiến và quan trọng hơn cả là Việt Nam đã được xếp ngang hàng với những nước tiên tiến. Khi đó, doanh nghiệp sẽ phải cạnh tranh bằng chất lượng, giá cả. Bên cạnh đó là các vấn đề sở hữu trí tuệ, vấn đề dược phẩm, nông hóa phẩm, xử lý hình sự đối với những vi phạm về Sở hữu trí tuệ (ngoài vấn đề bản quyền còn có nhãn hiệu, chỉ dẫn địa lý, kiểu dáng công nghiệp) cũng sẽ phải nghiêm túc thực hiện theo đúng luật chơi thế giới.

Nhật Bản - Đối tác chiến lược trong hợp tác phát triển KH&CN

Theo Bộ trưởng Bộ KH&CN Nguyễn Quân: “Doanh nghiệp Việt Nam sẽ đỗ vỡ hàng loạt nếu không có sự chuẩn bị trước”. Và để giải quyết những thách thức này, KH&CN được xem có vai trò huyết mạch mở ra lối thoát cho doanh nghiệp. Nhật Bản là một trong những nước có nền kinh tế đứng đầu trong TPP, trình độ KH&CN rất cao. Và cũng là nước đối trọng của Việt Nam. Thực tế, dòng vốn FDI và ODA của Nhật Bản đổ vào Việt Nam đã giúp cho nền kinh tế Việt Nam phát triển năng động hơn. Việc cả hai nước đều tham gia trong TPP càng khẳng định cơ hội hợp tác sâu rộng hơn trong lĩnh vực KH&CN.

Cuối tháng 3 vừa qua, tại Hà Nội, diễn ra khóa họp lần thứ tư Ủy ban hỗn hợp về hợp tác KH&CN Việt Nam - Nhật Bản. Bộ KH&CN Việt Nam đánh giá cao sự hỗ trợ của Nhật Bản trong việc xây dựng năng lực cho các trung tâm KH&CN lớn của Việt Nam. Nhất là các hoạt động hợp tác trong “Chương trình đối tác nghiên cứu KH&CN phục vụ phát triển bền vững” hay “Chương trình nghiên cứu khoa học chung khu vực và đổi mới công nghệ Đông Á”. Nhờ có các chương trình này, những năm qua hai bên đã triển khai, thực hiện có hiệu quả các dự án nghiên cứu giữa Viện Di truyền nông nghiệp Việt Nam với Viện nghiên cứu hóa - lý Nhật Bản trong lĩnh vực công nghệ sinh học. Chương trình này còn mở ra hướng hợp tác đầy triển vọng giữa Viện Hàn lâm khoa học và công nghệ Việt Nam (VAST) với cơ quan Hàng không vũ trụ Nhật Bản (JACA). Trong đó, có sự hỗ trợ thiết thực từ nguồn vốn ODA của Nhật Bản đối với việc xây dựng Khu công nghệ cao Hòa Lạc… Tại khóa họp kể trên, các nhà khoa học hai nước đã tập trung bàn thảo việc đẩy mạnh hợp tác trong lĩnh vực nông nghiệp công nghệ cao, công nghệ môi trường và xử lý chất thải, công tác ứng phó biến đổi khí hậu, vấn đề sử dụng hợp lý tài nguyên nước từ nay đến năm 2020 và các năm tiếp theo.

Lĩnh vực hợp tác phát triển điện hạt nhân và an toàn bức xạ hạt nhân, sở hữu trí tuệ, khai thác và chế biến đất hiếm, về KH&CN vũ trụ. Dự án phát triển Khu công nghệ cao Hòa Lạc là một trong những dự án trọng điểm quy mô lớn được Chính phủ Nhật Bản cam kết hỗ trợ Việt Nam. Theo đó, cuối tháng 6 vừa qua, Thủ tướng Nguyễn Tấn Dũng đã phát động khởi công xây dựng cơ sở hạ tầng kỹ thuật Khu công nghệ cao Hòa Lạc, với sự hỗ trợ từ nguồn vốn ODA của Chính phủ Nhật Bản. Dự kiến, dự án này sẽ hoàn thành vào cuối năm 2018. Đến nay dự án này cho thấy sức hấp dẫn của nó khi hàng loạt các tập đoàn lớn trong và ngoài nước đầu tư vào đây:  FPT, Viettel, Công ty liên doanh y học Việt - Hàn (Vikomed), Tập đoàn Noble (Nhật Bản)…

 Trong triển khai chiến lược nghiên cứu và ứng dụng công nghệ vũ trụ của Việt Nam đến năm 2020, Nhật Bản đã hỗ trợ nguồn vốn ODA lên tới 54,4 tỷ yên (hơn 12.363 tỷ đồng). Theo đó, ngày 19/9/2012, tại Hòa Lạc (Hà Nội), dự án Trung tâm vũ trụ Việt Nam đã được khởi công xây dựng trên diện tích hơn 9 ha. Dự kiến đến năm 2020, Trung tâm vũ trụ Việt Nam sẽ đi vào hoạt động. Dự án này sẽ giúp Việt Nam tự nghiên cứu và chế tạo vệ tinh nhỏ quan sát Trái đất bằng công nghệ ra-đa cảm biến. Với nguồn ảnh viễn thám chụp từ vệ tinh ra-đa cảm biến (có thể chụp trong mọi điều kiện thời tiết) và từ các vệ tinh quan sát Trái đất khác, Việt Nam sẽ có những cơ sở cụ thể góp phần quan trọng vào hoạt động quản lý tài nguyên thiên nhiên, phòng chống giảm nhẹ thiên tai và biến đổi khí hậu; phát triển kinh tế - xã hội và bảo đảm an ninh, quốc phòng đất nước.

Hiền Hạnh