Nợ xấu cản trở lợi nhuận

Nợ xấu giảm giúp các ngân hàng thương mại (NHTM) giải phóng các khoản trích lập dự phòng rủi ro, trong khi tín dụng tăng trưởng trên 17% khiến số liệu lợi nhuận của các NH khả quan. Tuy nhiên, nợ xấu chưa giải quyết triệt để và các quy định phân loại nợ chặt chẽ hơn cản trở các NH tăng trưởng lợi nhuận.

Lợi nhuận khả quan

Kết thúc quý II/2015, một loạt NHTM công bố những con số nghìn tỷ đồng lợi nhuận. Ấn tượng nhất là con số 5.535 tỷ đồng tiền lãi của NH Đầu tư và Phát triển VN (BIDV) sau 9 tháng đầu năm, tăng trưởng gần 25% so với cùng kỳ năm trước,. NHTMCP Ngoại thương VN (VCB) thông báo đạt 4.528 tỷ đồng lợi nhuận trước thuế sau 9 tháng đầu năm. ACB đạt hơn 1.029 tỷ đồng lợi nhuận trước thuế, sau trích lập dự phòng rủi ro. NHTMCP Quân đội (MB) cũng có con số lợi nhuận rất ấn tượng. 9 tháng đầu năm nay, MB đã đạt 2.400 tỷ đồng lợi nhuận trước thuế, bằng 76% chỉ tiêu cả năm.

Với tâm lý lạc quan, kỳ vọng về tốc độ tăng trưởng lợi nhuận trong năm 2015 đã được các ngân hàng điều chỉnh tăng so với thời điểm giữa năm nay. Theo kết quả điều tra xu hướng kinh doanh đối với các tổ chức tín dụng và chi nhánh NH nước ngoài của Việt Nam do Vụ Dự báo, thống kê, NHNN thực hiện mới đây, được công bố hôm 8/10: 77,7% tổ chức tín dụng tham gia khảo sát nhận định tình hình kinh doanh “cải thiện”, trong đó 45,9% kỳ vọng tình hình kinh doanh “cải thiện nhiều”. Bình quân kỳ vọng về tốc độ tăng trưởng lợi nhuận toàn hệ thống trong năm 2015 đã được các TCTD điều chỉnh tăng từ mức 8,89% trong cuộc khảo sát vào tháng 6-2015 lên 9,73% tại cuộc điều tra tháng 9-2015. Trong đó, nhóm các ngân hàng thương mại cổ phần lớn và nhóm công ty tài chính và cho thuê tài chính dẫn đầu kỳ vọng về mức tăng trưởng lợi nhuận bình quân. Năm 2015 các NH kỳ vọng dư nợ tín dụng của toàn hệ thống tăng trưởng bình quân 17,6%.

Tín dụng tăng trưởng cao từ đầu năm cùng với tỷ lệ nợ xấu giảm nhanh đã khiến lợi nhuận NH tăng tốc. Thị trường bất động sản hồi phục đã giúp các NH giải quyết được một phần những món nợ xấu. Việc quyết liệt bán lại nợ cho VAMC góp phần quan trọng vào việc đưa tỷ lệ nợ xấu xuống thấp trong các báo cáo. Theo NHNN, hiện  98% nợ xấu đã được xử lý – một con số cực kỳ ấn tượng. Tính đến cuối tháng 9, tỷ lệ nợ xấu toàn ngành giảm về 2,93%, từ mức trên 17% trong năm 2012. Đây là thông tin trên được Chánh thanh tra NHNN  Nguyễn Hữu Nghĩa chia sẻ tại cuối hội thảo "Định vị hệ thống ngân hàng sau tái cơ cấu".

Nợ xấu vẫn ghìm lãi

Một thời lợi nhuận NH như con gà đẻ trứng vàng, tiền chảy vào NH từ tín dụng bùng nổ. Thời điểm trước năm 2011, sở dĩ lợi nhuận ở một số NH ở mức cao là bởi tăng trưởng tín dụng có một thời gian bùng nổ, bình quân trên 30%, trong đó có năm lên tới 50%.  Lợi nhuận từ tín dụng chiếm khoảng 80-85% nên các NH đã kiếm lời rất lớn, đó là chưa tính đến các khoản cho vay dưới chuẩn, các khoản nợ xấu, nợ bẩn mà sau này mới thống kê. Năm 2010, các NHTM lớn có con số lợi nhuận sau trích lập dự phòng trên dưới 5.000 tỷ đồng, các NH bậc trung cũng khoảng 2.000 - 3.000 tỷ đồng, những NH sinh sau khoảng 1.000 tỷ đồng.

Nợ xấu sau đó vùi dập các NH, đợt tái cơ cấu từ năm 2012 đến nay đã xóa sổ nhiều thương hiệu NH khá nổi một thời. Quá trình cơ cấu lại nợ xấu buộc các NH phải trích lập các khoản dự phòng rủi ro rất lớn. Trong lúc đó tín dụng tăng trưởng chậm chạm càng bóp nghẹt lợi nhuận NH. Cơn sốc thay đổi chính sách quản lý thị trường vàng năm 2012 càng khiến một số NH gặp khó khăn.

Ngay từ đầu năm 2015 tín dụng đã tăng trưởng đều, thay vì đến thời điểm cuối năm mới “chạy chỉ tiêu” như những năm trước. Tín dụng được dự báo tăng trưởng trên 17% và thực tế nhiều NH công bố lãi cao đã cải thiện kỳ vọng tăng trưởng lợi nhuận của các NH. Tuy nhiên, theo các chuyên gia kinh tế, phân tích sâu các chỉ số hoạt động của NH, vẫn còn những thách thức rất lớn trong quá trình làm lành mạnh hệ thống, hoạt động hiệu quả và có lãi cao.

Nợ xấu của các NH đã giảm mạnh nhưng họ vẫn phải trích lập mạnh dự phòng rủi ro, xử lý nợ xấu để hoàn thành mục tiêu đưa tỷ lệ nợ xấu về mức dưới 3% vừa đạt được. Nợ xấu chưa được xử lý triệt để, về cơ bản các NH vẫn còn phải đeo đẳng trách nhiệm, có chăng họ có thể tạm gác nợ qua một bên trong một thời gian.

Quy định phân loại nợ xấu theo Thông tư 02 cũng được NHNN yêu cầu thực hiện  cho đến khi có thông báo mới của NHNN. Thông tư 02 buộc các NH phải quản lý chặt chẽ hơn vấn đề nợ xấu và cũng giúp cho các NH theo sát với thông lệ quốc tế hơn, nên có thể bước đầu ảnh hưởng tới lợi nhuận.

Khi NH phải thực hiện các tiêu chuẩn mới theo Thông tư 36/2014/TT-NHNN quy định các giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD, chi nhánh NH nước ngoài thì một số khoản chi phí tăng lên.

Lãi suất huy động có xu hướng tăng, các NHTM cạnh tranh mạnh mẽ nên chênh lệch giữa lãi suất đầu vào và đầu ra (NIM) ở các NH đang khá thấp. Dữ liệu thống kê cho thấy, tỷ lệ NIM bình quân của hệ thống đang ở mức thấp trong nhiều năm trở lại đây. Theo chuyên gia Lê Xuân Nghĩa năm đỉnh cao lợi nhuận ngân hàng 2011 cũng là năm NIM cao nhất giai đoạn 2011-2015: 2011 là 3,5%, 2012 là 3,2%, 2013 còn 2,8%, 2014 còn 2,7%.

Theo số liệu của Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia tính đến tháng 7/2015, NIM nhích nhẹ lên 2,78%. Điều này cũng cho thấy tỷ suất lợi nhuận sinh lời của hệ thống NH rất thấp, chỉ khoảng trên 5%.

Tại cuộc họp của Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Ủy ban Kinh tế nêu lên vấn đề  các ngân hàng thương mại phải trích lập dự phòng rủi ro để xử lý nợ xấu, kể cả những khoản nợ xấu đã bán cho VAMC, ảnh hưởng đến hiệu quả sản xuất kinh doanh, giảm lớn nguồn thu ngân sách nhà nước. Theo số liệu của Ủy ban Giám sát tài chính Quốc gia, trong năm 2011, tỷ lệ chi phí trích lập dự phòng rủi ro/lợi nhuận trước thuế và trước trích lập dự phòng rủi ro của hệ thống ngân hàng chỉ ở mức 39,1%. Nhưng đến năm 2014, tỷ lệ này đã tăng lên tới 65,3% và khiến lợi nhuận hệ thống giảm mạnh.

Lê Minh