Gỡ dần sở hữu chéo

Tình trạng sở hữu chéo trong ngành ngân hàng đang được bóc tách khá hiệu quả. Tình trạng cổ đông/nhóm cổ đông lớn, thao túng, chi phối ngân hàng đã xử lý và kiểm soát về cơ bản, các nhóm lợi ích đã giảm dần. Đây là đánh giá trong báo cáo vừa qua của Chính phủ về tình hình thực hiện các nghị quyết của Quốc hội.

Tuy thị trường tài chính mới chỉ phát triển trong giai đoạn đầu, nhưng quan hệ sở hữu chéo trong lĩnh vực NH nhanh chóng trở nên chằng chịt, phức tạp, thiếu minh bạch gây nhiều rủi ro cho hệ thống. Một trong những hình thức sở hữu chéo phổ biến tại Việt Nam là việc NHTM nhà nước chi phối nắm cổ phần tại các ngân hàng cổ phần hoặc liên doanh. Phần lớn các tập đoàn kinh tế và DNNN lớn đều đầu tư vào NHTMCP. Nhiều ngân hàng thực chất nằm trong tay cùng một ông chủ và bản thân tổ chức này cũng bỏ vốn vào các công ty chứng khoán, quản lý quỹ.

Tình trạng sở hữu chéo có nguyên nhân quan trọng từ quyết định chuyển đổi 13 NH nông thôn thành NH thành thị trong giai đoạn 2005-2007. Các ngân hàng này trước khi chuyển đổi, vốn điều lệ chỉ khoảng vài chục đến vài trăm tỷ đồng đã phải chay đua tăng vốn để đáp ứng yêu cầu vốn điều lệ tối thiểu 3.000 tỷ vào năm 2011. Họ đã buộc phải tìm cách thổi phồng vốn chủ sở hữu lên 10-20 lần chỉ trong vòng chỉ 5 năm. Để tăng vốn chủ sở hữu với tốc độ lớn như vậy trong thời gian ngắn, các NH này buộc phải dựa vào vốn đóng góp của chính các tập đoàn nhà nước và tư nhân, biến thành “sân sau” của các tổ hợp DN. Kế quả là vào tháng 6/2012, có tới 56 cặp sở hữu chéo giữa NH và DN.

Để có thể hình dung một phần vấn đề sở hữu chéo trong các NH, có thể xem xét vụ Nguyễn Đức Kiên (bầu Kiên). Ông Kiên đã thành lập các công ty đầu tư tài chính và sử dụng những pháp nhân này để vay tiền NH, dung chính số tiền này, ông và người thân trong gia đình gom thêm cổ phần tại một NH thứ hai rồi dùng chính số cổ phần trên thế chấp cho khoản vay tại NH đầu tiên. Cuối cùng, tiền chạy lòng vòng và giá trị thực ít hơn rất nhiều con số vốn được thổi phồng do mối quan hệ sở hữu phức tạp.

Nhìn lại cả quá trình tái cơ cấu NH từ 2012 đến nay, Chính phủ khẳng định về cơ bản, mục tiêu của đề án 254 đã đạt được, theo nội dung báo cáo về tình hình thực hiện các nghị quyết của Quốc hội về hoạt động giám sát  chuyên đề, hoạt động chất vấn từ đầu nhiệm kỳ khóa 13 đến năm 2015, liên quan đến hoạt động NH.

Có thể nói, một trong số các kết quả nổi bật trong tái cơ cấu lại các tổ chức tín dụng là sở hữu chéo, đầu tư chéo trong hệ thống các tổ chức tín dụng đã được xử lý một bước quan trọng. Thống đốc Nguyễn Văn Bình đánh giá trong báo cáo nêu trên, sở hữu của các NHTMCP đã minh bạch và đại chúng hơn.

Số cặp TCTD sở hữu chéo trực tiếp lẫn nhau đã giảm từ 7 cặp trong năm 2012 xuống chỉ còn 3 cặp hiện nay. Sở hữu cổ phần trực tiếp lẫn nhau giữa NH và DN tập trung ở một số NHTMCP cũng đã giảm còn 12 cặp, từ con số 56 cặp sở hữu chéo năm 2012.

Đây là kết quả của quá trình thoái vốn đầu tư ngoài ngành của các DNNN. Các NHTM  đã tích cực thoái vốn đầu tư tại các DN để tập trung nguồn lực cho hoạt động kinh doanh chính. Tính từ năm 2012 đến tháng 6/2015, các TCTD đã thực hiện thoái vốn ở các doanh nghiệp với tổng số tiền gần 8.800 tỷ đồng.

Quá trình bóc tách sở hữu chéo trong hệ thống NH được đẩynhanh thông qua  quá trình chuyển nhượng, thoái vốn, sáp nhập, hợp nhất, mua lại các NHTM. NHNN đã thiết lập hệ thống quy chế, chính sách an toàn hệ thống NH, nhất là quy định về phân loại nợ, trích lập và sử dụng dự phòng rủi ro đã hoàn thiện một bước quan trọng và phù hợp hơn với các thông lệ, chuẩn mực quốc tế góp phần quan trọng trong việc phòng ngừa, ngăn chặn nợ xấu gia tăng trong tương lai, hạn chế sở hữu chéo, tình trạng chi phối, thao túng NH của cổ đông lớn, hạn chế đầu tư vào những lĩnh vực tiềm ẩn nhiều rủi ro như bất động sản, chứng khoán, đồng thời minh bạch hơn hoạt động tín dụng của TCTD.

Tuy đạt được bước tiến đáng kể, nhưng để tình trạng sở hữu của các NHTM minh bạch và đại chúng hơn còn là một quá trình dài. Theo lãnh đạo ngành NH, vấn đề lịch sử này cần có giải pháp xử lý tổng thể, thận trọng và lộ trình phù hợp để từng bước xử lý và kiểm soát, tránh gây xáo trộn hoạt động của hệ thống.

Theo đánh giá của báo cáo trình Quốc hội, kết quả cơ cấu lại các tổ chức tín dụng giai đoạn 2011-2015 đặt nền móng quan trọng cho sự phát triển bền vững hơn của hệ thống NH trong tương lai.

Theo các chuyên gia, sở hữu chéo trong hệ thống NH, về bản chất có nguyên nhân từ sự yếu kém của thị trường. Vì thế, giải pháp dài hạn để ngăn chặn là cần tập trung mạnh hơn vào việc xây dựng thị trường tín dụng và thị trường vốn minh bạch, có chi phí giao dịch thấp. Đây là một thách thức cho hệ thống NH trong tương lai.

Bảo Châu