Nông nghiệp bền vững nhìn từ vị thế người nông dân

Những ngày này, diễn đàn tại kỳ họp Quốc hội đang nóng với nhiều vấn đề kinh tế xã hội, mà một trong số đó chính là khả năng cạnh tranh của ngành nông nghiệp Việt Nam trước áp lực hội nhập. Từ một ngành xuất khẩu mũi nhọn, nông nghiệp đang tụt hậu về giá trị. Người nông dân dường như không có cách đi nào khác ngoài dùng chất cấm trong chăn nuôi và trồng trọt, để mưu cầu lợi nhỏ, trước mắt. Ấy vậy nhưng, ông Vinh “bền vững” thì lại đang lạc quan, cả về vị thế của ngành nông nghiệp lẫn người làm nên giá trị xanh. Vì sao?

Trở về từ Hội nghị Thượng đỉnh Liên Hiệp Quốc về Phát triển bền vững hồi cuối tháng 9, ông Nguyễn Quang Vinh, Phó Tổng Thư ký Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI), kiêm Tổng Thư ký Hội đồng DN vì sự phát triển bền vững Việt Nam (VBCSD), đã ngay lập tức tham gia hàng loạt hoạt động nhằm thúc đẩy việc thực hiện 17 Mục tiêu phát triển bền vững (PTBV) cho giai đoạn 2015-2030 tại Việt Nam. Cần lưu ý rằng, đây là lần đầu tiên, 193 thành viên của Liên Hiệp Quốc đã thống nhất cao độ với 169 chỉ tiêu của 17 Mục tiêu nói trên và đưa ra lời kêu gọi mạnh mẽ khu vực DN áp dụng những giải pháp kinh doanh sáng tạo nhằm góp phần giải quyết các thách thức PTBV.

Vấn đề mà ông Vinh lựa chọn trả lời phóng viên cũng chính là điều đang được nói nhiều nhất – làm sao để  một quốc gia có lợi thế và truyền thống phát triển nông nghiệp không bị lỡ chuyến tàu PTBV? Lưu Hương thực hiện.

Đưa người nông dân từ vô hình trở nên hữu hình trong chuỗi liên kết toàn cầu

Thưa ông, tại diễn đàn của LHQ, ông đã có bài tham luận chia sẻ về một số dự án của VCCI/VBCSD, trong đó tiêu biểu là Chương trình Nông nghiệp bền vững tích hợp tại Việt Nam (ISAP Việt Nam). Cụ thể chương trình này là gì?

Đây thực ra là một chương trình nhằm hỗ trợ các nông hộ, DN hoạt động trong lĩnh vực nông nghiệp, lương thực tham gia vào bảo đảm an ninh lương thực quốc gia và toàn cầu, hướng tới viêc thực hiện Mục tiêu PTBV số 2. ISAP Việt Nam do VCCI phối hợp cùng 2 cơ quan thành viên của LHQ là Tổ chức Hiệp ước toàn cầu Liên Hiệp Quốc (UNGC) và Trung tâm Thương mại Quốc tế (ITC) triển khai tại Việt Nam trong giai đoạn 2015-2018, với mục tiêu tăng cường tính bền vững của hệ thống sản xuất nông nghiệp và năng lực cạnh tranh của nông sản Việt thông qua việc hỗ trợ các nông hộ, DN nông nghiệp, đặc biệt là DNNVV áp dụng công nghệ thông tin để tiếp nhận tư vấn chuyển đổi mô hình, phương thức canh tác theo hướng bền vững, giúp nâng cao chất lượng nông sản, đồng thời tự xây dựng kênh quảng bá sản phẩm của mình với các bạn hàng trong và ngoài nước. Bên cạnh Việt Nam, ISAP cũng được triển khai thí điểm tại Myanmar và Malaysia. Dự kiến đến năm 2016, sẽ có 20 quốc gia trên thế giới sẽ tham gia Chương trình này. Như vậy là tiến độ rất nhanh đòi hỏi sự vận động tích cực từ những quốc gia tiên phong như Việt Nam.

Mục tiêu đặt ra quả thật rất tham vọng. Nhưng liệu ISAP có phải là đũa thần để những người nông dân vốn quen cặm cụi trên mảnh đất của mình có thể chạm vào kết nối toàn cầu, thưa ông?

Mục đích của ISAP là làm sao cho chuỗi cung ứng lương thực và hệ thống nông nghiệp trên toàn cầu trở nên bền vững hơn, bắt đầu từ việc giúp nông dân và DN nông nghiệp “suy nghĩ” và “hành động” một cách bền vững. Cái hay của việc tham gia vào ISAP chính là việc người nông dân và DN, vốn dĩ chưa được biết đến trong hệ thống trực tuyến, sẽ được gắn “mã số xanh”, giống như “thẻ xanh” để ra với toàn cầu. Thay vì lo lắng không biết tiêu thụ sản phẩm thế nào, giá cả ra sao thì họ sẽ có kênh để kết nối với người mua toàn cầu, với nhóm khách hàng ngày một lớn cùng ý thức ưu tiên sử dụng nguồn sản phẩm mang tính bền vững. Nói một cách hình ảnh, người nông dân vốn dĩ đang vô hình sẽ trở nên hữu hình trong chuỗi giá trị toàn cầu. Và người nông dân cũng chính là đối tượng hưởng lợi trực tiếp từ chương trình này, tôi khẳng định là như thế!

Cơ chế và lộ trình áp dụng “mã số xanh” ở Việt Nam sẽ được tiến hành như thế nào?

Với việc tiến hành thử nghiệm bắt đầu từ hồi tháng 7 vừa qua, tín hiệu thu về rất tích cực. Người nông dân rất hào hứng với ý tưởng mới mẻ này. Có người còn chia sẻ, cứ như họ được nối cánh tay vươn ra ngoài mảnh ruộng, đất làng của họ. Việc tham gia vào ISAP dựa trên tinh thần tự nguyện, nông dân và DN có thể đăng ký và lập hồ sơ cá nhân trực tuyến bao gồm thông tin về sản phẩm, dịch vụ, khả năng thương mại, xuất khẩu của họ. Khi đăng ký, “mã số xanh”, mã số định danh duy nhất, định vị toàn cầu, họ sẽ được nhận diện trong bất cứ mắt xích nào trong chuỗi giá trị nông nghiệp. LHQ tài trợ và cấp miễn phí mã số này đến với tất cả người dùng. Tính đến thời điểm hiện tại, VCCI đã tập hợp được cơ sở dữ liệu của 3.000 nông dân và DN tại Việt Nam. Dự kiến, quý IV này, chúng tôi sẽ hoàn tất hệ thống dữ liệu, cập nhật với các bên đối tác để bắt đầu từ quý I năm sau, khởi động hệ thống dữ liệu “mã số xanh”.

Kỳ vọng vào sự chung sức của cả cộng đồng

Trong bối cảnh hiện nay, an ninh lương thực không chỉ giới hạn trong việc bảo đảm đủ lương thực mà cần được hiểu là các sản phẩm nông nghiệp cần phải bảo đảm đủ dinh dưỡng, an toàn cho người sử dụng và quá trình sản xuất nông nghiệp sẽ cần tuân thủ các tiêu chuẩn về môi trường cũng như xã hội. Xu thế tất yếu này sẽ chi phối mạnh mẽ đến cách người ta tiêu thụ nông sản và cách mà các quốc gia cạnh tranh trong việc chia sẻ miếng bánh lợi nhuận. Chúng ta xuất khẩu một số mặt hàng nông sản ở top đầu của thế giới nhưng khả năng chi phối thị trường lại không có. Nếu cứ nhìn vào hiện trạng và mục tiêu đặt ra, sẽ nhận thấy khoảng cách lớn và thách thức lớn trong thực thi.

Theo đánh giá của ông, cái khó sẽ đến từ sự chuyển đổi về ý thức của người nông dân, DN hay đến từ sự phức tạp của các hệ thống, tiêu chuẩn trong thực thi?

Tôi không nghĩ cái khó nằm ở phía người nông dân, bởi như đã phân tích, họ đang là đối tượng được thụ hưởng nhiều nhất từ ISAP. Họ được hỗ trợ kỹ thuật, được trang bị kiến thức, tập huấn và trợ giúp mọi lúc mọi nơi để có thể trở thành người sản xuất hiện đại, thông thái. Ví dụ như nếu giống cây họ trồng đang bị một giống sâu bệnh, họ sẽ được kết nối với kho dữ liệu thông tin về loại bệnh, giống cây, được kết nối trực tiếp với các nhà khoa học, hay những người nông dân khác trên toàn cầu để chia sẻ kinh nghiệm… Tôi tin người nông dân Việt không chỉ cần cù mà còn rất thông minh và nhạy bén.

Đúng là hiện nay có rất nhiều các bộ tiêu chuẩn khác nhau được đưa ra từ rất nhiều người mua hàng, nhất là khi Việt Nam tham gia ngày một sâu rộng vào các FTA, điều đó gây khó khăn không nhỏ trong tiếp cận và đáp ứng yêu cầu cho nông dân và ngay chính các DN. Do đó, UNGC sẽ đưa ra một khung tiêu chuẩn thống nhất, đơn giản dễ áp dụng. Điều đặc biệt là, UNCG sẽ vận động  để các nhà nhập khẩu chấp nhận  khung tiêu chuẩn này trên phạm vi toàn cầu. Các bộ tiêu chuẩn canh tác nông nghiệp bền vững phù hợp với từng ngành hàng sẽ được tự động đánh giá về tính ưu việt, sự phù hợp với các thị trường xuất khẩu/nhà nhập khẩu khác nhau trên toàn cầu và cập nhật thường xuyên trên trung tâm thông tin…

Còn điều gì khiến ông trăn trở hay cảm thấy lo ngại trong vai trò là tổ chức đầu mối xúc tiến áp dụng “mã số xanh” tại Việt Nam nói riêng, và áp dụng 17 mục tiêu PTBV tại Việt Nam nói chung?

Quả thật khi tham dự Hội nghị Thượng đỉnh Liên Hiệp Quốc về PTBV hồi tháng 9/2015, tôi cũng có lúc không khỏi cảm thấy chạnh lòng. Với các chủ đề toàn cầu về PTBV, thế giới người ta vô cùng nhiệt huyết, nhiều DN lớn ở các nước coi việc được tham gia vào diễn đàn, theo dõi thông tin từ diễn đàn như một cơ hội đón đầu xu thế kinh doanh mới của toàn cầu. Trong khi đó, DN Việt với 98% còn ở quy mô DNNVV vẫn đứng ngoài tất cả. Không đủ tiềm lực là một phần, một phần quan trọng nữa là DN Việt còn chưa ý thức hết được việc thế giới thay đổi và cần phải chấp nhận thay đổi để không bỏ lỡ cơ hội cạnh tranh. Hội đồng Doanh nghiệp vì sự PTBV Việt nam đang triển khai Chương trình Hành động 2020 trong đó có nhiều sáng kiến thiết thực đối với các doanh nghiệp Việt Nam như thực hiện và triển khai báo cáo bền vững, nâng cao tính nhất quán và minh bạch trong các quan hệ kinh doanh, sử dụng năng lượng hiệu quả và ứng phó với biến đổi khí hậu, áp dụng các nguyên tắc trao quyền cho phụ nữ trong doanh nghiệp, nâng cao năng suất, năng lực cạnh tranh cho doanh nghiệp...

Ở quy mô quốc gia, Việt Nam đã tham gia vào sân chơi chung nên cũng phải rà soát, cân đối lại những chiến lược quốc gia sao cho phù hợp với 17 mục tiêu PTBV, để chúng ta có thể là thành viên chủ động trong sân chơi chung của thế giới. Tại sao chúng ta không nhìn nhận việc được lựa chọn là một trong 3 nước ở châu Á áp dụng thí điểm “mã số xanh” như một cơ hội nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia? Đây chẳng phải cách xây dựng thương hiệu quốc gia một cách tuyệt vời sao? Và vì sao truyền thông các bạn chưa hào hứng nhập cuộc, truyền thông mạnh mẽ cho một xu thế phát triển không thể cưỡng lại?