Chưa có giải pháp cho đầu tư công hiệu quả

Năm 2015 là năm đánh dấu thời gian 4 năm thực hiện chiến lược Tái cơ cấu của Chính phủ tập trung vào 3 trọng tâm: Đầu tư, doanh nghiệp và hệ thống tài chính. Đây cũng là chủ đề chính của Hội thảo "Báo cáo kết quả thực hiện tái cơ cấu kinh tế 2011-2015 hướng đến xây dựng đề án tái cơ cấu 2016-2020", do Viện Nghiên cứu quản lý kinh tế Trung ương (CIEM) tổ chức mới đây tại Hà Nội.

Đã thực sự thay đổi

Theo đánh giá của TS. Nguyễn Tú Anh – Trưởng ban Chính sách Kinh tế vĩ mô (CIEM) trong một thời gian dài thực hiện đề án tái cơ cấu kinh tế từ năm 2011 đến năm 2015, Chính phủ đã ban hành khá nhiều chính sách nhằm tối đa hóa quá trình tái cơ cấu nền kinh tế. Những nỗ lực lớn từ Chính phủ đã gặt hái được những kết quả như: Nền kinh tế vĩ mô, tiền tệ được giữ vững; chỉ số an toàn quốc gia được nâng cao; môi trường kinh doanh có sự cải thiện và tăng trưởng kinh tế phục hồi và hiệu quả đầu tư, năng suất lao động, năng suất nhân tố tổng hợp đã được cải thiện đáng kể;…

Tuy nhiên, TS. Nguyễn Tú Anh cũng thẳng thắn chỉ ra riêng ở nhiệm vụ tái cơ cấu đầu tư công thì mọi chuyện mới chỉ dừng lại ở siết kỷ luật đầu tư công chứ chưa tập trung vào giải pháp nâng cao hiệu quả đầu tư, tránh lãng phí đầu tư; tốc độ cổ phần hóa còn chậm, những ưu đãi cho doanh nghiệp nhà nước vẫn đang là những yếu tố làm méo mó thị trường; quá trình xử lý nợ xấu kéo dài và cơ chế xử lý nợ xấu thiếu minh bạch. Các yếu tố thúc đẩy nợ công tăng đang rất hiện hữu và tái cơ cấu vùng, ngành chưa đi vào thực chất, chưa tuân thủ các nguyên tắc thị trường trong liên kết vùng.

Đồng quan điểm TS. Nguyễn Xuân Thành, Chương trình Giảng dạy Kinh tế Fulbright cũng cho biết, trong cả chặng đường tái cơ cấu, việc Chính phủ duy trì mức thâm hụt ngân sách trong giai đoạn tới như hiện nay sẽ làm cho tỷ lệ nợ công/GDP sẽ tăng tới mức không bền vững. Bên cạnh đó, về điều hành chính sách tiền tệ, việc tín dụng tăng trưởng mạnh trong năm 2015 nhưng không đi vào các hoạt động sản xuất là một quan ngại. Trong 9 tháng đầu năm 2015, tổng dư nợ cho nền kinh tế tăng 12,1%, nhưng phần tín dụng cho công nghiệp chỉ tăng 6,7%; xây dựng tăng 14,3% trong khi tiêu dùng cá nhân và bất động sản tăng tới 18,7%. Ngoài ra, TS. Nguyễn Xuân Thành cũng phân tích, trong đầu tư công Việt Nam mới chỉ nặng về các chỉ đạo, nghị quyết, chỉ thị của Chính phủ nhằm “siết chặt” lại vấn đề chứ chưa thay đổi thực chất được về chất, chưa cải thiện được tỷ suất lợi nhuận của dự án đầu tư công. Hệ thống DNNN chủ yếu vẫn nắm quyền chi phối và kiểm soát trong khi tỷ suất sinh lời so với các khu vực khác vẫn rất thấp. Khu vực ngân hàng đã xác định ngân hàng yếu kém, có những tuyên bố rằng đã tái cơ cấu xong, nhưng thực tế có nhiều ngân hàng đã được tái cơ cấu lại đang trong quá trình kiểm soát đặc biệt, vẫn phải tái cơ cấu.

FTA, TPP có là cứu cánh?

Theo quan điểm của TS. Nguyễn Đình Cung Viện trưởng CIEM, mục tiêu tái cơ cấu nền kinh tế giai đoạn 2016-2020 sẽ phải tập trung vào các trọng tâm như: Ưu tiên tạo việc làm và nâng cao chất lượng việc làm cho người dân; khuyến khích doanh nghiệp vừa và lớn tạo liên kết vùng, cụm. Đồng thời, nâng cao hiệu quả phân bổ nguồn lực đầu tư, đổi mới thể chế quản lý kinh tế. Trong đó, cần tạo điều kiện tối đa cho doanh nghiệp tư nhân và doanh nghiệp nước ngoài phát triển; đổi mới quản lý đầu tư công; cải cách chức năng chủ sở hữu, quản lý của Nhà nước và doanh nghiệp; dịch vụ công và ngân sách; v.v…

Nhìn nhận về các hiệp định thương mại tự do (FTA), TPP, TS. Nguyễn Đình Cung cho rằng, chúng ta không nên quá trong chờ vào sự “thần kỳ” do các hiệp định này đem lại. Bởi đơn giản là các hiệp định này quá chung chung, không có những yêu cầu hay nội dung cụ thể liên quan đến cải cách thể chế trong nước, trừ quyền tự do lập hội của người lao động. Hay như về DNNN thì chỉ nhấn mạnh đến bình đẳng giữa DNNN của Việt Nam với doanh nghiệp của các nước thành viên TPP, còn những bất bình đẳng, đặc quyền gì đó của DNNN với doanh nghiệp tư nhân thì về cơ bản không có trong Hiệp định… TS Nguyễn Đình Cung đặt câu hỏi. Ngoài ra, TPP hay FTA về bản chất là hình thức cao của tự do kinh doanh, bảo vệ tốt hơn quyền lợi và lợi ích của nhà đầu tư, thúc đẩy cạnh tranh bình đẳng, đối xử bình đẳng. Trong khi các điều kiện trên đặt trong nền kinh tế Việt Nam vẫn còn rất yếu. Do đó, muốn đổi mới hội nhập trước hết chính nội tại nền kinh tế Việt Nam phải cải cách mạnh mẽ hơn nữa theo hướng kinh tế thị trường hiện đại, đầy đủ.

Ở góc độ khác, TS Nguyễn Tú Anh lại cho rằng, để thực hiện tái cơ cấu kinh tế giai đoạn 2016 - 2020, Việt Nam cần tiếp tục duy trì môi trường ổn định kinh tế vĩ mô trên cả bốn trụ cột: ổn định tiền tệ, ổn định tài khoá, ổn định thị trường và ổn định môi trường chính sách. Riêng trong tái cơ cấu DNNN, cần thay đổi được “bản chất”, tức là trong cách quản trị doanh nghiệp, có hệ thống nhà đầu tư chiến lược bên ngoài khu vực nhà nước; đồng thời thay đổi cách tư duy, vận hành mục tiêu của cổ phần hóa. Nếu chỉ cổ phần hóa với một tỷ lệ rất nhỏ ra bên ngoài, trong khi chủ yếu là các DNNN mua lại lẫn nhau thì vấn đề chưa được giải quyết triệt để thấu đáo.

Còn theo ông Ray Mallon, cố vấn cấp cao Dự án RCV, đến thời điểm hiện tại Việt Nam vẫn chưa thực sự nhận thức đầy đủ về việc xây dựng thể chế kinh tế thị trường, do đó cần phải cải cách thể chế để nâng cao năng lực cạnh tranh, hiệu quả nền kinh tế và làm sao kết quả cải cách chia sẻ đồng đều cho tất cả mọi người. Việt Nam cũng cần duy trì và có sự ủng hộ của lãnh đạo cấp cao, không cần trải mọi lĩnh vực, mà phải tái cơ cấu phải có trọng tâm, huy động sự ủng hộ cao nhất trong các lĩnh vực đề đạt được kết quả tối ưu, lĩnh vực nào quan trọng thì cần phải ưu tiên tập trung giải quyết./

Anh Phương