Năng lực cạnh tranh quốc gia: Nhìn từ mô hình GCI

Hàng trăm năm qua, rất nhiều nhà kinh tế đã dồn tâm huyết tìm hiểu những yếu tố tác động đến năng suất và năng lực cạnh tranh của các nền kinh tế. Được giới thiệu từ năm 2005, được áp dụng để đánh giá Chỉ số năng lực cạnh tranh toàn cầu, mô hình GCI đã trở thành một công cụ để đo năng lực cạnh tranh và sự thịnh vượng của một nền kinh tế của các quốc gia trên thế giới.

Trong các năm 2013 và 2014 mô hình GCI đã được Diễn đàn kinh tế thế giới (WEF) tích cực cải thiện và điều chỉnh để phù hợp hơn với sự phát triển và yêu cầu chung.

Từ 12 cột trụ đánh giá

Mô hình GCI được WEF giới thiệu gồm 12 cột trụ đánh giá. WEF cụ thể hóa các cột trụ đánh giá như sau: Cột trụ thứ nhất: Các tổ chức (hay là thể chế) bao gồm các khái niệm liên quan đến bảo vệ quyền tài sản, tính hiệu quả và minh bạch của bộ máy hành chính; tính độc lập của bộ máy tư pháp; các yếu tố an ninh, đạo đức kinh doanh và quản trị doanh nghiệp của các tổ chức công và tư trong mỗi quốc gia. Cột trụ thứ 2: Cơ sở hạ tầng được đánh giá trên các mặt: Phương tiện vận chuyển, hệ thống điện lưới và chất lượng  phương tiện truyền thông mức độ sẵn  sàng phục vụ. Cột trụ Môi trường kinh tế vĩ mô gồm các chỉ tiêu tài chính tiền tệ và tỷ lệ nợ công. Cột trụ Sức khỏe và giáo dục phổ thông  gồm các chỉ tiêu về chất lượng sức khoẻ cộng đồng và giáo dục phổ thông. Cột trụ Giáo dục và đào tạo bậc cao gồm các chỉ tiêu: chất lượng, số lượng giáo dục bậc cao và đào tạo nghề.  Cột trụ Tính hiệu quả của thị trường hàng hóa gồm các yếu tố giúp tăng mức độ cạnh tranh của thị trường trong nước và thị trường nước ngoài và nhu cầu. Cột trụ Tính hiệu quả của thị trường lao động gồm các yếu tố: tính linh hoạt và hiệu quả của thị trường lao động, trọng dụng nhân tài và bình đảng giới tại nơi làm việc . Cột trụ Phát triển thị trường tài chính gồm các yếu tố: tính hiệu quả, ổn định và tinh cậy của hệ thống tài chính ngân hàng.  Cột trụ Ứng dụng công nghệ được đánh giá dựa trên mức độ ứng dụng công nghệ và Công nghệ thông tin.  Cột trụ Qui mô thị trường gồm các yếu tố: Quy mô thị trường trong nước và thị trường xuất khẩu. Cột trụ Phương thức kinh doanh được đánh giá bởi tính hiệu quả và tinh vi trong Quy trình kinh doanh  của một quốc gia. Cột trụ cuối cùng: cột trụ Đổi mới được đánh gá tập trung vào những đổi mới về công nghệ , gồm: năng lực và cam kết đổi mới công nghệ.

Mô hình GCI  đã đưa những giai đoạn phát triển gắn liền với những cột và  những giai đoạn phát triển cụ thể của nền kinh tế. Những cột trụ  được xếp thành 3 nhóm chính, gắn liền với một giai đoạn phát triển nhất định. Đó là các nhóm: Cơ bản, Nâng cao hiệu suất và Sáng tạo.

Đến năng lực cạnh tranh của Việt Nam

Theo Báo cáo Năng lực cạnh tranh toàn cầu (Global Competitiveness Report) 2015 – 2016 của WEF công bố hồi tháng 9 năm 2015, Việt Nam hiện đang đứng ở vị trí thứ 56/140  nền kinh tế, tăng 12 bạc so với đánh giá năm trước của WEF. Trong đó quy mô thị trường đạt số điểm cao nhất về (xếp hạng thứ 33) và độ hiệu quả của thị trường lao động (xếp hạng thứ 52). Các yếu tố vẫn xếp hạng thấp của Việt Nam bao gồm: thể chế (thứ 85), giáo dục cao học (xếp thứ 95), sự phát triển của thị trường tài chính (xếp hạng 84), trình độ công nghệ (xếp thứ 92), độ tinh vi trong tổ chức doanh nghiệp (xếp hạng 100).

Việc tăng thứ hạng và tăng thứ hạng liên tục trong những năm gần đây phản ánh nỗ lực của Chính phủ trong bối cảnh hội nhập ngày càng sâu rộng vào sân chơi toàn cầu. Nghị quyết số 19/NQ-CP về những nhiệm vụ, giải pháp chủ yếu cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia, được ban hành hàng năm, kể từ năm 2014 là nỗ lực lớn của Chính phủ, được doanh nghiệp nhiệt tình hưởng ứng.

Cải cách thể chế - mấu  chốt quan trọng

Mới đây nhất, vào trung tuần tháng 12/2015, Hội đồng Quốc gia về phát triển bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh với sự chủ trì của Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam,  cho thấy sự chậm trễ, chậm cải thiện, thậm chí thụt lùi trong một số lĩnh vực. Trong đó đáng chú ý vẫn là các chỉ số về thể chế như: thời gian thực hiện các thủ tục cấp phép xây dựng kéo dài thêm 52 ngày; Thủ tục đăng ký sở hữu tài sản tăng lên, điểm số về chất lượng thủ tục hành chính đất đai ở mức trung bình dưới. Chỉ số bảo vệ nhà đầu tư chưa cải thiện do chưa tính hiệu lực thực thi của Luật Doanh nghiệp. Đặc biệt chỉ số Giao dịch thương mại qua biên giới giảm bậc xếp hạng liên tiếp trong 2 năm gần đây (theo đánh giá của WB) do vấn đề quản lý chuyên ngành chậm được đổi mới, gây khó khăn cho doanh nghiệp. Chỉ số giải quyết tranh chấp hợp đồng cũng  không có sự thay đổi về điểm số và thứ hạng...

Trong số các giải pháp cải thiện môi trường kinh doanh, nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia Phó Thủ tướng Vũ Đức Đam yêu cầu Bộ Kế hoạch và Đầu tư, Cổng Thông tin điện tử Chính phủ, Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tiếp tục xây dựng cơ chế tiếp thu, xử lý ý kiến của các doanh nghiệp; nghiêm túc xem xét đảm bảo việc thực thi đồng bộ các chính sách của Chính phủ ở các cấp từ trung ương đến địa phương….

Trong khuôn khổ chương trình hợp tác nghiên cứu về “Phát triển Việt Nam đến năm 2035” giữa hợp tác giữa Viện Hàn lâm Khoa học xã hội Việt Nam (VASS) với WB, có một quan điểm xuyên suốt rằng Việt Nam cần xây dựng mốc chuẩn để theo dõi và so sánh mức độ hoàn thiện thể chế, chú ý quản lý tốt việc dịch chuyển ranh giới công - tư đảm bảo tính chính đáng của Nhà nước. Để có thể chế tốt cần có sự kết hợp giữa ý tưởng của nhà khoa học, hành động của doanh nghiệp, đồng thuận của xã hội và niềm tin của người dân vào chính quyền – Báo cáo viết.

Nguyễn Thanh