Thúc đẩy “chất kết dính” cho liên kết 4 nhà

Việc thực hiện liên kết 4 nhà gồm: Nhà nông - nhà nước - nhà khoa học và nhà doanh nghiệp đang được Chính phủ thúc đẩy. Để có cái nhìn tổng quát hơn cho vấn đề này, Tạp chí Vietnam Business Forum đã có buổi trao đổi với ông Đào Văn Hồ - Giám đốc Trung tâm xúc tiến thương mại Nông nghiệp - Agritrade. Đỗ Ngọc thực hiện.

 Việc liên kết 4 nhà là xu hướng tất yếu của ngành nông nghiệp thế nhưng liên kết này còn rất lỏng lẻo, xin ông cho biết vấn đề này thực sự là do "nhà " nào?

Vai trò của mối liên kết 4 nhà được đặt ra từ năm 2002 với Quyết định 80/2002/QĐ-TTg của Thủ tướng Chính phủ. Tuy nhiên, mối liên kết 4 nhà vẫn chưa thắt chặt như mong muốn, các mối liên kết dọc và ngang hình thành và phát triển khó khăn, nhất là liên kết giữa doanh nghiệp và nông dân chưa chặt chẽ do chưa có phương thức liên kết phù hợp. Việc quy định và áp dụng các biện pháp chế tài khi nông dân và doanh nghiệp vi phạm thỏa thuận gặp nhiều khó khăn. Vấn đề không chỉ đến từ phía doanh nghiệp.

Thực tế là nhiều nông dân chưa quen với việc sản xuất theo hợp đồng, chưa quen tuân thủ quy trình, tiêu chuẩn, quy chuẩn sản xuất hàng hóa, chỉ quan tâm đến lợi ích trước mắt mà chưa thấy được lợi ích lâu dài về sản xuất, tiêu thụ ổn định. Trong khi đó, Hợp tác xã (HTX) với vai trò là đại diện cho người nông dân lại chưa đáp ứng được yêu cầu về năng lực tổ chức, quản lý. Các HTX phải thực sự trở thành cầu nối giữa nông dân và doanh nghiệp trong hợp tác, ký kết hợp đồng liên kết sản xuất, khi nông dân có vướng mắc trong hợp đồng với doanh nghiệp thì HTX cần kịp thời đứng ra hướng dẫn họ làm các thủ tục cần thiết để bán được nhiều sản phẩm cho doanh nghiệp với giá có lợi. Muốn doanh nghiệp đầu tư vào phát triển nông nghiệp, cần phải tổ chức lại sản xuất nông nghiệp một cách khoa học, hợp lý từ nông dân, HTX, các doanh nghiệp thu mua và tiêu thụ sản phẩm.

 Như vậy mấu chốt vấn đề là tổ chức tốt các HTX?

Theo tôi không hẳn như vậy bởi muốn liên kết sản xuất, tiêu thụ sản phẩm nông nghiệp được cải thiện, không thể chỉ xây dựng cơ chế liên kết dựa trên biện pháp hành chính, “đóng khung” quy định mà cần bám sát nguyên tắc điều tiết của thị trường. Mấu chốt là đảm bảo sự hài hòa lợi ích giữa các bên tham gia, xây dựng được sự tin tưởng, trách nhiệm giữa các bên tham gia. Cụ thể như, vừa phải đảm bảo giảm chi phí đầu tư, tăng thu nhập cho người nông dân, vừa giảm giá thành sản phẩm, ổn định lợi nhuận cho các doanh nghiệp. Để thực hiện xây dựng liên kết thành công, cần có sự quan tâm vào cuộc của chính quyền các cấp nhằm nâng cao nhận thức của đội ngũ cán bộ, người dân, HTX, doanh nghiệp tham gia liên kết, tập trung nguồn lực đầu tư, hỗ trợ tháo gỡ kịp thời các khó khăn, vướng mắc đang tồn tại.

 Trong các mối quan hệ thì mối quan hệ giữa nông dân và doanh nghiệp được coi là hai chủ thể chính cho việc thành công của liên kết 4 nhà, theo ông điều kiện cần và đủ là gì?

Trước tiên, đây là quan hệ mua bán, trong đó doanh nghiệp là người mua, nông dân là người bán sản phẩm. Nhưng quan hệ mua bán này không phải là giao dịch mang tính thời vụ mà nó được thực hiện trên cơ sở các yếu tố liên kết hữu cơ giữa doanh nghiệp và nông dân. Mối quan hệ này nằm trong chuỗi giá trị từ chất lượng, số lượng, giá thành sản phẩm đưa ra thị trường được doanh nghiệp và nông dân cùng liên kết thực hiện đồng nhất, có quản trị từ khâu sản xuất đến khâu phân phối đến tay người tiêu dùng.

Khâu tiêu thụ sản phẩm là khâu quan trọng cho vấn đề phát triển nông sản thế nhưng hiện tại doanh nghiệp mới chỉ dừng ở việc cung ứng vật tư đầu vào, theo ông vấn đề này cần giải quyết như thế nào?

Do tiếp cận được những phương pháp tiến bộ đã có nhiều mô hình sản xuất nông nghiệp thành công thế nhưng vì thiếu bàn tay doanh nghiệp nên sản phẩm chưa được vươn xa. Nhìn từ thực tế chúng ta phải thẳng thắn thừa nhận rằng, đa phần các mô hình sản xuất nông nghiệp theo hướng liên kết hiện nay đều đang vắng bóng doanh nghiệp, hoặc nếu có thì vẫn chưa làm tròn vai trò, khi các doanh nghiệp chỉ chú trọng cung ứng vật tư đầu vào mà không quan tâm đến đầu ra của sản phẩm nông nghiệp, trong khi việc tiêu thụ sản phẩm là yếu tố quan trọng trong quá trình liên kết.

Vậy với vai trò là người làm xúc tiến thương mại, Trung tâm xúc tiến thương mại của Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn đã làm gì để hỗ trợ doanh nghiệp và người nông dân?

Trung tâm xúc tiến thương mại nông nghiệp trong thời gian qua có một số hoạt động như tổ chức hội chợ nông nghiệp để doanh nghiệp sản xuất cũng như bà con nông dân hiểu được thị trường, biết được thị trường đang cần gì, doanh nghiệp khác đang giới thiệu sản phẩm gì, cách thức chào hàng ra sao… Từ đó nhận thấy doanh nghiệp, trang trại của mình đã hoạt động đúng cách chưa, biết được thị trường sản xuất tiến đến mức độ nào, yêu cầu thị trường cao như thế nào để cải tiến sản phẩm cho phù hợp.Tôi đánh giá rất cao mô hình liên kết 4 nhà, mô hình liên kết sản xuất giữa các hộ chăn nuôi để thành lập tổ hợp tác, có bộ phận đứng ra làm thương mại cho mình và sản xuất theo quy trình đảm bảo an toàn vệ sinh thực phẩm…Hiện nay tôi đã thấy nhiều doanh nghiệp lớn chuyển hướng đầu tư vào nông nghiệp là tín hiệu tốt cho ngành nông nghiệp, là cơ hội để nông nghiệp Việt Nam tham gia sân chơi rộng lớn và cạnh tranh được với các nước trong khu vực.