Ghìm lãi suất cho vay để hỗ trợ doanh nghiệp

Thời điểm cuối năm 2015, đầu năm 2016, thị trường ngân hàng khá sôi động với những diễn biến tăng lãi suất huy động liên tục tại nhiều ngân hàng thương mại (NHTM). Mặc dù Ngân hàng Nhà nước (NHNN) đã kịp thời ban hành văn bản chấn chỉnh các NH có biểu hiện "lách" trần lãi suất, nhưng những động thái trên thị trường cũng khiến không ít doanh nghiệp (DN) phải lo lắng về nguy cơ tăng lãi suất cho vay ngay từ đầu năm.

Làn sóng tăng lãi suất huy động

Trên thị trường ngân hàng, trong khoảng thời gian từ cuối năm 2015 đến tháng 1-2016 vừa qua, ghi nhận những đợt tăng lãi suất huy động tại nhiều kỳ hạn. Việc tăng lãi suất không chỉ xuất hiện tại những NHTM cổ phần nhỏ, mà còn có sự nhập cuộc của không ít các "ông lớn". Gần đây nhất, ngay những ngày đầu năm mới Bính Thân, nhiều NH đã công bố mức lãi suất huy động tiền đồng với mức tăng từ 0,1% đến 0,7%/năm. Đơn cử như, Vietcombank điều chỉnh tăng lãi suất ở các kỳ hạn ngắn một tháng đến dưới sáu tháng tăng 0,5%/năm (ở kỳ hạn một tháng, lên mức 4,5%/năm), tăng 0,3%/năm (ở các kỳ hạn hai tháng và ba tháng lên tương ứng ở mức 4,6%/năm và 4,8%/năm), tăng thêm 0,2%/năm (lên 5,2%/năm) ở kỳ hạn sáu tháng. Techcombank cũng công bố biểu lãi suất mới tăng 0,1%/năm ở kỳ hạn ba tháng, bảy tháng và 15 tháng lên tương ứng ở mức 5,15%/năm, 5,65%/năm và 6,7%/năm…

Ngoài việc tăng lãi suất, để thu hút vốn, nhiều NH cũng tung ra hàng loạt chương trình khuyến mãi “khủng” dành cho khách hàng, khiến cho thị trường lãi suất càng trở nên sôi động. Để chấn chỉnh thị trường lãi suất trước khi nó có thể đi chệch “đường ray” quy định, ngay trước Tết Nguyên đán, Thống đốc NHNN đã có văn bản gửi các tổ chức tín dụng (TCTD) yêu cầu chấp hành đúng quy định của NHNN về mức lãi suất huy động. Theo đó, không được áp dụng các biện pháp kỹ thuật để lách, vượt trần lãi suất huy động; nghiêm cấm cạnh tranh không lành mạnh trong huy động vốn. Mặc dù được "thổi còi" kịp thời, nhưng câu chuyện tăng lãi suất huy động cũng khiến không ít DN tỏ ra lo lắng. Anh Trịnh Thanh Sơn, Giám đốc một công ty TNHH chuyên về các sản phẩm nông nghiệp phân bón, thuốc trừ sâu,... hiện đang là khách hàng có mối quan hệ tín dụng với ngân hàng chia sẻ, hợp đồng vay vốn của anh đến tháng 3-2016 là đến hạn tất toán. "Tôi đang có nhu cầu được vay tiếp để tiếp tục một chu kỳ kinh doanh mới. Hiện nay, mặc dù NH mà tôi đang vay chưa có động thái gì về việc lãi suất có tăng hay không, nhưng theo tìm hiểu từ cán bộ tín dụng thì nếu muốn vay tiếp gói vay như năm ngoái, lãi suất sẽ được ước tính bằng lãi suất huy động cộng một mức khoảng 3,5% đến 4% tùy điều kiện cụ thể. Như thế theo tôi hiểu, với đà tăng lãi suất huy động thế này thì lãi suất cho vay tất yếu sẽ tăng theo" - anh Sơn tính toán.

Cảnh báo xu hướng tăng lãi suất cho vay

Việc hầu hết các NHTM điều chỉnh tăng lãi suất huy động để thu hút nguồn tiền nhàn rỗi trong dân cư được giới chuyên gia cho rằng đã phần nào phản ánh một thực tế thanh khoản hệ thống dù tương đối dồi dào, nhưng đã có sự sụt giảm về cuối năm. Yếu tố mùa vụ là một trong những nguyên nhân quan trọng khiến các NH tăng lãi suất huy động để thu hút nguồn tiền gửi. Nhưng bên cạnh đó, còn có yếu tố các NH có nhu cầu bổ sung thanh khoản bởi việc tăng trưởng mạnh tín dụng năm 2015 lên tới 18%, trong khi tỷ lệ huy động tăng trưởng thấp hơn buộc các NH phải tăng lãi suất huy động để giữ dòng vốn không chảy ra khỏi NH. Và với việc thị trường lãi suất "nóng" lên từ cuối năm 2015, và đến thời điểm này khi vừa qua những ngày Tết Nguyên đán, vẫn chưa hề "nguội" đi, dường như trở thành một cảnh báo sớm cho hệ thống NH trước áp lực giữ một mặt bằng lãi suất cho vay ổn định để hỗ trợ DN, hỗ trợ nền kinh tế.

Theo Vụ trưởng Chính sách tiền tệ (NHNN) Bùi Quốc Dũng, năm 2016, việc giữ ổn định lãi suất là một thách thức rất lớn, bởi nhiều yếu tố gây áp lực như: Lạm phát được dự báo quanh mức 4% đến 5% trong năm 2016, so với mức chỉ 0,6% của năm 2015, cho thấy khả năng lạm phát năm nay cao hơn nhiều, qua đó gián tiếp tạo áp lực lên mặt bằng lãi suất huy động. Cùng với đó, mục tiêu tăng trưởng kinh tế 6,7%, cao hơn mức tăng trưởng năm trước và cao hơn so với bình quân cả giai đoạn 2011 - 2015 phần nào phản ánh nhu cầu vốn tín dụng gia tăng... Tuy nhiên dù áp lực như vậy, nhưng theo đại diện lãnh đạo NHNN, ngoài các biện pháp kiên định, đồng bộ như trước đây, năm 2016, NHNN sẽ có nhiều giải pháp, công cụ điều hành mới nhằm nâng cao khả năng điều tiết mặt bằng lãi suất thị trường phù hợp với mục tiêu chính sách tiền tệ. Mục tiêu là ổn định và phấn đấu giảm nhẹ mặt bằng lãi suất trung hạn và dài hạn trong năm 2016.

Trong khi đó, theo nhiều tổ chức trong nước và nước ngoài dự báo, tăng trưởng kinh tế Việt Nam năm 2016 sẽ tiếp tục khả quan, tăng trưởng tín dụng tích cực nhưng lạm phát cũng cao hơn đáng kể so với mức thấp của năm 2015, áp lực lãi suất huy động tăng,… do đó mặt bằng lãi suất nói chung, lãi suất cho vay nói riêng sẽ khó giảm thêm. Báo cáo tháng 1-2016 về kinh tế vĩ mô và triển vọng kinh tế Việt Nam của Khối nghiên cứu kinh tế toàn cầu (Ngân hàng HSBC) dự báo, nhiều khả năng lạm phát sẽ tăng trở lại một cách rõ ràng trong nửa sau năm 2016, buộc NHNN cũng phải chuyển sang chính sách thắt chặt. Chuyên gia ngân hàng, TS Nguyễn Trí Hiếu cũng cho rằng, năm 2016 dự báo có nhiều yếu tố thúc đẩy lãi suất tăng lên, khó có thể có yếu tố nào giúp giảm mặt bằng lãi suất.

Như vậy có thể thấy, trong cả năm 2015, mặt bằng lãi suất có dấu hiệu đi xuống. Nhưng sang năm 2016, nhiều yếu tố khiến mặt bằng lãi suất được dự báo có thể bị đẩy lên cao hơn, hoặc khó có thể giảm thêm được nữa. So sánh với kỳ vọng cần giảm lãi suất cho vay hơn nữa của cộng đồng DN, điều này rõ ràng là một áp lực lớn đối với hệ thống NH. Đó cũng là một thách thức đầu tiên mà hệ thống NH nói chung và NHNN nói riêng phải đối mặt ngay trong đầu năm 2016: Thách thức giải bài toán lãi suất để hỗ trợ DN, hỗ trợ nền kinh tế.

Số liệu từ NHNN cho thấy, tháng 12-2015, tính chung toàn hệ thống TCTD, có 11 ngân hàng điều chỉnh tăng lãi suất các kỳ hạn khoảng 0,1% đến 0,5%/năm. Sang nửa đầu tháng 1-2016, có ba ngân hàng điều chỉnh tăng lãi suất khoảng 0,1% đến 0,3%/năm ở các kỳ hạn trên sáu tháng. Lãi suất huy động của hệ thống TCTD hiện phổ biến ở mức 4,5% đến 5,4%/năm đối với kỳ hạn từ một tháng đến dưới sáu tháng và 5,5% đến 7,2%/năm đối với kỳ hạn trên sáu tháng.