Trong sáng và minh bạch

Thống đốc Ngân hàng Nhà nước (NHNN) Nguyễn Văn Bình tạo ra nhiều dấu ấn sâu đậm, những ý kiến phản biện gay gắt nhất đến giờ đều tâm phục khẩu phục. Điển hình như việc vô hiệu hóa “đồng tiền thứ hai” hay việc mua ngân hàng yếu kém với giá 0 đồng. Tuy vậy năm 2016,  công việc của Thống đốc vẫn đầy thách thức, với những đòi hỏi cao hơn, để làm sao trong sạch và minh bạch hệ thống.

To hơn có khỏe hơn?

Thành công trong năm 2015 phải kể tới những vụ mua bán sáp nhập đình đám.  3 cặp đôi NH Maritime Bank - Mekong Bank, BIDV - MHB và Sacombank - Southern Bank đã về cùng nhà với nhau.

Thương vụ mở đầu sáp nhập của nhóm NH quốc doanh là cặp đôi BIDV - MHB đã hoàn tất tháng 5/2015, được đánh giá là “hổ mọc thêm cánh”. BIDV sau sáp nhập nâng tổng tài sản lên trên 700.000 tỷ đồng, vốn điều lệ cũng tăng lên trên 34.000 tỷ đồng, mạng lưới kênh phân phối mở rộng lên gần 1.000 điểm trên cả nước, với tổng số lao động là gần 24.000 cán bộ, nhân viên.

Sự kết hợp giữa Maritime Bank và MDB cũng là sự tận dụng nguồn lực đôi bên để phát triển toàn diện. Sau sáp nhập, Maritime Bank đã có tổng tài sản lên tới 111.753 tỷ đồng, vốn điều lệ 11.750 tỷ đồng, mạng lưới giao dịch khoảng 300 điểm. Maritime Bank đã trở thành một trong những định chế tài chính với vốn điều lệ thuộc Top 5 và mạng lưới giao dịch thuộc Top 10 trong khối ngân hàng TMCP. Tương tự, sau khi sáp nhập với Southern Bank, Sacombank thuộc Top 5 NH lớn nhất Việt Nam với tổng tài sản đạt 297.184 tỷ đồng; vốn chủ sở hữu đạt gần 24.506 tỷ đồng, mạng lưới hoạt động lên đến 563 điểm giao dịch trên toàn quốc và 2 nước Lào, Campuchia.

Giới đầu tư ngưỡng mộ: Sướng như cổ đông NH bị sáp nhập, bởi tỷ lệ cổ phiếu hoán đổi cao, uy tín của thương hiệu ngân hàng nâng lên…

Bước đi quyết đoán và gây nhiều tranh cãi của NHNN là lần đầu tiên trong lịch sử hoạt động, cơ quan này đã mua lại cổ phần của 3 tổ chức tín dụng là: NHTMCP Xây dựng (VNCB), NHTMCP Đại Dương (Ocenbank), NHTMCP Dầu khí toàn cầu (GP.Bank). Cổ đông các NH 0 đồng một phút trắng tay, nhiều lãnh đạo NH bị điều tra, bỏ tù. Đúng như TS Lê Xuân Nghĩa, Viện trưởng Viện Nghiên cứu Phát triển kinh doanh đánh giá: “Tái cấu trúc NH là một trong những chương trình tái cấu trúc cam go nhất, có thể nói xương máu, nước mắt và cả tù tội”.

Ông Nghĩa lý giải  “Sở dĩ mua với giá 0 đồng vì những NH này nợ mất vốn, vượt quá nhiều lần vốn tự có. Có thể nói các ông chủ đang hằng ngày, hằng giờ ăn vào tiền gửi của dân. Nếu tiếp tục kéo dài tình trạng này, thông tin lọt ra bên ngoài thì người ta sẽ rút tiền ồ ạt, không ai tha thứ cho những NH này”. Việc NHNN phải đứng ra mua với giá 0 đồng là mang tinh thần “con dại cái mang" vì sự ổn định chung của hệ thống và của toàn bộ nền kinh tế. NH 0 đồng là đặc thù mang tính VN, bởi ở các nước khác Nhà nước không ôm các NH yếu kém, nó sẽ phá sản.

Tin tốt là đến đầu năm 2016, các NH lớn đã sáp nhận NH yếu kém đều có những báo cáo khả quan, ngay những NH 0 đồng cũng nhiều tin tốt, điển hình như việc thu hồi và giải quyết nợ xấu. Hy vọng các NH này sẽ thật sự lớn hơn và mạnh hơn chứ không chỉ to ra về mặt quy mô.

Tuy có những thành công rất lớn ở các thương vụ mua bán sáp nhập, nhưng con đường tái cơ cấu hệ thống NHTM vẫn còn nhiều mục tiêu chưa đạt được. Trong báo cáo Điểm lại cập nhật tình hình kinh tế VN, WB nhận xét quá trình củng cố lại ngành NH  đã tăng tốc từ nửa đầu năm 2015 chủ yếu thông qua các thương vụ cưỡng chế mua bán và sát nhập NH. Không giống như trước đây, khi quá trình củng cố chủ yếu diễn ra bởi các vụ sát nhập NH nhỏ, các thương vụ trong năm 2015 chủ yếu là các vụ sát nhập ngân hàng NH  nhỏ vào NHTM quốc doanh. Tuy con số các vụ mua bán và sát nhập có tăng lên nhưng mục tiêu giảm số NHTM xuống còn 15 - 17 vào năm 2017 có thể khó thực hiện. Hiện nay vẫn còn 34 ngân hàng thương mại sau khi thực hiện 8 vụ mua bán /sát nhập. Tổng số NHTM là 42 trước khi thực hiện tái cơ cấu ngành NH.

Minh bạch và lành mạnh hơn

Con đường tái cơ cấu hệ thống NH đang đòi hỏi đến vấn đề cốt lõi đối với các  nhà băng VN là  minh bạch hoá thông tin và hạn chế sở hữu chéo và thao túng của các cổ đông lớn.

Mức độ công khai, minh bạch của các DN Việt Nam luôn đứng ở vị trí cuối, sau các nước Indonesia, Malaysia, Philippines, Singapore và Thái Lan trong Báo cáo do Ngân hàng Phát triển châu Á (ADB) khởi xướng.

Gần đây dư luận trong nước chấn động với các vụ án nghìn tỷ ở các chi nhánh Agribank và biết được các sếp NH thoái hóa đã nhận tiền “bẩn” như thế nào, cũng như vì sao hàng nghìn tỷ đồng được đầu tư cho các dự án “trời ơi”, các hồ sơ thẩm định dưới chuẩn… ở đó có lý do quan trọng của sự tù mù, thiếu minh bạch thông tin.

Việc áp dụng hệ thống chuẩn mực kế toán VN (VAS) cũng có nhiều khác biệt so với Hệ thống chuẩn mực lập và trình bày báo cáo tài chính Quốc tế (IFRS). Những khiếm khuyết của VAS phần nào đã bộc lộ qua việc số liệu về tỷ lệ nợ xấu trong ngành NH  được điều chỉnh quá thường xuyên.

Minh bạch là một đòi hỏi đồng thời cũng là cách thức để các nhà băng phát triển ổn định. Họ sẽ nâng cao uy tín với nhà đầu tư mà còn giúp các ngân hàng chưa niêm yết chuẩn bị tốt hơn cho việc lên sàn.

Một chuyện lớn khác mà NHNN cũng đã xắn tay vào là đụng tới sở hữu chéo. Quá trình bóc tách sở hữu chéo trong hệ thống NH được đẩynhanh thông qua  quá trình chuyển nhượng, thoái vốn, sáp nhập, hợp nhất, mua lại các NHTM. Thống đốc Nguyễn Văn Bình đánh giá trong báo cáo nêu trên, sở hữu của các NHTMCP đã minh bạch và đại chúng hơn.

Lê Minh