Xây dựng chỉ dẫn địa lý Việt Nam: Chú trọng từ khâu đăng ký cho đến quản lý kiểm soát

"Chỉ dẫn địa lý (CDĐL) đang trở thành tài sản thương mại có giá trị và có những đóng góp không nhỏ cho sự phát triển kinh tế xã hội ở cả cấp độ quốc gia và khu vực; do đó việc bảo hộ đối với loại tài sản này là vô cùng cần thiết. Tuy nhiên nếu chỉ dừng ở việc bảo hộ mà không thực hiện các hoạt động quảng bá mạnh mẽ ra thị trường cũng như thực hiện các biện pháp kiểm soát tốt đối với tài sản này thì việc khai thác, thương mại hóa các chỉ dẫn sẽ không mang lại hiệu quả kinh tế cao, lâu dài và bền vững…" là khuyến nghị của ông Lê Ngọc Lâm - Phó Cục trưởng Cục Sở hữu trí tuệ, Bộ Khoa học&Công nghệ tại Hội thảo "Chỉ dẫn địa lý và những cam kết trong khuôn khổ Hiệp định Thương mại tự do Việt Nam – EU (EVFTA)". Hội thảo do Cục Sở hữu trí tuệ phối hợp với Dự án Hỗ trợ Chính sách Thương mại&Đầu tư của châu Âu (EU - MUTRAP) tổ chức.

Theo ghi nhận của ông Lâm, Việt Nam là quốc gia có nhiều sản phẩm chất lượng mang đặc trưng của từng vùng miền, địa phương; nhiều CDĐL được bảo hộ, các sản phẩm mang CDĐL được người tiêu dùng tin cậy và đón nhận. Tuy nhiên việc nhận thức cũng như quản lý hiệu quả đối với loại tài sản này vẫn còn nhiều bất cập như: thiếu hoạt động quảng bá sản phẩm mang CDĐL; thiếu hệ thống cơ quan, tổ chức kiểm soát CDĐL, nhất là vấn đề kiểm soát chất lượng sản phẩm gắn với CDĐL được bảo hộ. Do đó mong muốn mang lại giá trị thương mại cao cho nhà sản xuất cũng như đem lại sản phẩm chất lượng mang CDĐL được bảo hộ đến với người tiêu dùng vẫn còn hạn chế.

Về phía Cục Sở hữu trí tuệ những năm qua đã đồng hành cùng các địa phương trong cả nước, các ban ngành liên quan thực hiện nhiều biện pháp hỗ trợ việc đăng kí bảo hộ cũng như khai thác các CDĐL đã bước đầu đã gặt hái được những kết quả đáng ghi nhận. Tuy nhiên việc khai thác và kiểm soát CDĐL vẫn còn những tồn tại cần khắc phục trong thời gian tới. Trong khi đó EU lại là khu vực có rất nhiều các CDĐL nổi tiếng và được khai thác hiệu quả, một trong những nguyên nhân là do EU đã có hệ thống đăng ký, bảo hộ và kiểm soát tốt đối với đối tượng này. “Việc học tập kinh nghiệm của EU sẽ là những bài học quý cho các cơ quan chức năng cũng như các tổ chức, cá nhân sản xuất sản phẩm mang CDĐL được bảo hộ ở Việt Nam” - ông Lâm nhận xét.

Còn theo ông Lưu Đức Thanh - Trưởng phòng CDĐL&Nhãn hiệu quốc tế (Cục Sở hữu trí tuệ), tất cả các hiệp định của EU ký kết với các nước (Singapore, Hàn Quốc…) đều có nội dung về CDĐL và Việt Nam cũng không ngoại lệ. EU mong muốn thông qua Việt Nam để tiếp cận thị trường châu Á nên dành rất nhiều sự quan tâm cho vấn đề CDĐL.

Về phía Việt Nam, mặc dù có rất nhiều sản phẩm chất lượng mang đặc trưng vùng miền nhưng đến thời điểm hiện tại nước ta lại mới chỉ có duy nhất một sản phẩm nước mắm Phú Quốc được cấp CDĐL tại EU, chiếm một tỷ lệ khiêm tốn trong số 7.000 CDĐL đã được cấp tại thị trường rộng lớn này. Đây cũng chính là vấn đề Việt Nam cần phải quan tâm cải thiện trong thời gian tới. Trong quá trình đàm phán EVFTA, EU đề xuất danh sách 171 CDĐL, Việt Nam đồng ý bảo hộ 169 CDĐL; tương tự Việt Nam đề xuất 41 CDĐL và phía EU đồng ý bảo hộ 39 CDĐL khi EVFTA chính thức có hiệu lực. “Một trong những vấn đề cốt lõi của việc khai thác hiệu quả CDĐL là phải kiểm soát tốt đối với tài sản này. Kiểm soát phải hướng tới việc đảm bảo chất lượng ít nhất được như ban đầu của các sản phẩm mang chỉ dẫn được bảo hộ. Do đó vấn đề xây dựng hệ thống kiểm soát CDĐL hiệu quả đang là yêu cầu quan trọng của công tác quản lý CDĐL hiện nay…." - ông Thanh nhấn mạnh.

Ông Đào Đức Huấn - Giám đốc Trung tâm Phát triển nông thôn - Viện Chính sách&Chiến lược Phát triển nông nghiệp nông thôn cho biết trong 15 năm qua, Việt Nam đã tập trung xây dựng và phát triển CDĐL như một công cụ trong bảo hộ nông sản trong bối cảnh hội nhập kinh tế ngày càng sâu rộng. Tính đến ngày 30/5/2016, Việt Nam có 43 CDĐL được bảo hộ tại 32/62 tỉnh, thành trên cả nước.

Tuy nhiên hiện nay việc bảo hộ chỉ dẫn gặp khó khăn vì không ít nhà sản xuất hay nông dân do không hiểu hết giá trị của bảo hộ mang lại nên đã không hợp tác tích cực, thậm chí còn cạnh tranh không lành mạnh, ảnh hưởng đến việc hình thành các sản phẩm mang đặc trưng riêng của một vùng. Bên cạnh đó, việc quản lý bảo hộ CDĐL ở Việt Nam đang gặp nhiều khó khăn do thiếu cơ sở pháp lý trong kiểm soát CDĐL; thiếu nguồn lực để triển khai; năng lực, cai trò của các tổ chức tập thể còn khá mờ nhạt; ngoài ra nhu cầu sử dụng dấu hiệu CDĐL của người dân, doanh nghiệp còn hạn chế, do đó CDĐL chưa trở thành dấu hiệu thương mại phổ biến.

Theo đánh giá của TS.Delphine Marie Vivien (Tổ chức Cirad), với nhiều nông sản đã có thương hiệu trên toàn cầu như thanh long, cà phê, chè..., Việt Nam hoàn toàn có khả năng khai thác để hưởng lợi lớn từ việc đăng ký CDĐL. Điều cốt yếu là Việt Nam cần phải có tầm nhìn quản lý toàn cầu ngay từ khâu soạn thảo đơn đăng ký CDĐL cho đến khâu quản lý kiểm soát; đồng thời chú trọng cân bằng giữa vai trò của hiệp hội các nhà sản xuất sản phẩm mang CDĐL với sự can thiệp của cộng đồng.

Còn theo khuyến nghị của bà Jana Herceg - Phó trưởng Ban Kinh tế&Thương mại, Phái đoàn EU tại Việt Nam, trước một thị trường khó tính như EU, Việt Nam cần học tập kinh nghiệm từ các nước châu Âu trong việc xây dựng hệ thống kiểm soát CDĐL, qua đó có điều kiện nâng cao hơn nữa giá trị xuất khẩu vào thị trường rộng lớn này. 

Mỹ Châu