Sở hữu Trí tuệ: Mở lối cho doanh nghiệp khởi nghiệp thành công

Làn sóng khởi nghiệp hiện đang phát triển mạnh mẽ ở nhiều quốc gia, trong đó có Việt Nam. Các khởi nghiệp gia không ngừng sáng tạo để cho ra sản phẩm và dịch vụ mới, nhiều tính năng sáng tạo, độc đáo và khác biệt, có khả năng thu hút vốn đầu tư, tiếp cận thị trường. Chính sự sáng tạo và độc đáo là cơ sở để tạo ra quyền sở hữu trí tuệ (SHTT) đối với doanh nghiệp (DN) khởi nghiệp. Phóng viên Tạp chí Vietnam Business Forum đã có cuộc phỏng vấn TS. Luật sư Lê Xuân Thảo, Phó chủ tịch Hội luật gia Việt Nam, Tổng giám đốc Công ty T&T Invenmark. Thu Huyền thực hiện.

Một công ty mới chào đời, nhưng ngay lập tức xuất hiện nhiều đối thủ, kinh doanh cùng mặt hàng nhưng chỉ khác nhau về phương thức tiếp cận khách hàng, có thể dẫn đến việc làm ăn của công ty bị thua lỗ. Có thể khẳng định SHTT có vai trò quan trọng với sự tồn vong của DN, thưa ông?

Cùng với sự phát triển của nền sản xuất hàng hoá, SHTT đóng vai trò rất quan trọng đối với sự tồn tại, phát triển của chủ thể kinh doanh, được coi là biểu tượng uy tín thương mại khi phát triển thị trường. Do đó, xác lập quyền và bảo vệ các tài sản trí tuệ không chỉ giúp DN chống lại những hành vi gian lận của các chủ thể khác, mà còn giúp tạo lập giá trị lớn khi hầu hết nguồn lợi nhuận DN có được là nhờ giá trị của danh tiếng, uy tín của sản phẩm, dịch vụ cung cấp nhiều hơn so với giá trị nguồn vốn hữu hình. Theo thời gian, trước những năm 70 của thế kỷ 20, giá trị tài sản hữu hình chiếm tới trên 70% giá trị của DN và giá trị tài sản trí tuệ chiếm tỷ lệ chưa đến 30%. Hiện nay, giá trị tài sản trí tuệ của DN đã tăng đáng kể, chiếm hơn 70% giá trị tài sản của DN, thậm chí nhiều DN tỷ lệ này còn trên 90% như Microsft, Disney, Apple, …

Tuy nhiên, nhiều nhà lãnh đạo các DN khởi nghiệp thường không quan tâm bảo hộ các tài sản vô hình này. Họ cho rằng, việc khởi nghiệp gặp rất nhiều khó khăn, với đầy đủ trình tự thủ tục hành chính, có quá nhiều các khoản chi phí cho DN hoạt động như xây dựng chiến lược marketing, chiến lược quản trị, hệ thống nhân sự,… Điều đó thực sự tạo áp lực cho DN khi khởi nghiệp, trong khi đó DN khởi nghiệp lại phải bỏ ra một khoản chi cho phần “chi phí vô hình” chưa cần thiết, không quan trọng, từ tư vấn xác lập quyền, đăng ký bảo hộ, thực thi. Hơn nữa, với tầm nhìn của người mới khởi nghiệp thường chỉ quan tâm chuyên môn, kinh doanh, chiến lược chứ không để ý đến tài sản trí tuệ khác, “ăn chưa đủ làm sao phát triển thương hiệu”.

Tuy nhiên, dường như các tranh chấp SHTT lại đang ngày càng gia tăng, thưa ông?

Các DN Việt Nam mới khởi nghiệp thường không có đủ nguồn lực để theo đuổi các vụ tranh chấp liên quan đến quyền SHTT nếu như không nắm chắc các bằng chứng chứng minh quyền sở hữu của mình.

Thêm vào đó, chính vì không được bảo hộ nên các tài sản SHTT, những sáng tạo của DN dễ bị sao chép, đánh cắp hay bị lợi dụng danh tiếng khi sản phẩm, dịch vụ được lưu thông trên thị trường, dẫn đến sự phát triển của DN khởi nghiệp không bền vững, dễ bị phá sản do chỉ biết phát triển ý tưởng sáng tạo mà không lo bảo vệ quyền SHTT của mình.

Chính vì vậy, các tranh chấp về SHTT không ngừng gia tăng, không chỉ trong giới khởi nghiệp mà cả trong các DN lâu năm bởi tầm quan trọng và lợi nhuận thu được từ các đối tượng SHTT. Do vậy, song hành với tầm nhìn dài hạn về mô hình kinh doanh, DN cần phải có biện pháp hữu hiệu bảo vệ các tài sản SHTT xuyên suốt quá trình phát triển của DN.

Theo ông, DN khởi nghiệp cần phải nhận thức như thế nào về SHTT để tránh những rủi ro kinh doanh cũng như hạn chế tranh chấp SHTT?

Mỗi DN khởi nghiệp phải tự ý thức được vai trò quan trọng của SHTT như thế nào đối với sự phát triển của DN mình, biết rõ phạm vi quyền của mình, đối với các tài sản SHTT. DN khởi nghiệp phải tự nâng cao nhận thức về SHTT cho chính DN mình, cho toàn thể cán bộ nhân viên. DN khởi nghiệp phải nhận thức được giá trị của SHTT, phải xác định ngay đối tượng đăng ký bảo hộ quyền SHTT ngay khi khởi nghiệp, nhất là các sáng tạo, bí quyết hoặc các logo, nhãn hiệu, biểu trưng, kiểu dáng đặc thù, hoặc các sáng chế… nhằm xác lập quyền sở hữu cho riêng mình, tránh các đơn vị khác có thể đăng ký trước, hoặc cố tình xâm phạm có thể xảy ra trong tương lai. Có như vậy, DN khởi nghiệp mới có thể phát triển bền vững được.

DN phải hoàn toàn chủ động hoặc thông qua các đơn vị đại diện sở hữu công nghiệp đăng ký xác lập và bảo vệ quyền SHTT của mình. Khi có một bên nào đó có hành vi xâm phạm, DN khởi nghiệp cần biết cách bảo vệ quyền lợi chính đáng theo quy định của pháp luật (Điều 198 Luật SHTT). Khi đó, DN có thể yêu cầu các cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý hành vi vi phạm thông qua các biện pháp hành chính, dân sự, hình sự. Thực tế, khi xảy ra tranh chấp thì sự việc thường sẽ rất phức tạp và ít DN có thời gian theo đuổi vụ tranh chấp trực tiếp mà chủ yếu ủy quyền cho đơn vị đại diện có chuyên môn và kinh nghiệp tham gia hỗ trợ, xử lý giúp nhằm đảm bảo tính thực tiễn và hiệu quả cao hơn. Nhiều DN đã phải mất cả chục năm theo đuổi vụ tranh chấp, chấp nhận thất bại hoặc bị tổn thất nặng nề về cả danh tiếng, uy tín, doanh số, thời gian,… do không đăng ký xác quyền SHTT của mình khi khởi nghiệp, thậm chí bị kẻ khác “cuỗm tay trên” đối với khối tài sản vô hình đó mà không biết.

Thưa ông, DN khởi nghiệp có thể đăng ký SHTT ở đâu tốt nhất để thu hút được nguồn vốn và khởi nghiệp thành công?

Việc đăng ký xác lập quyền SHTT được thực hiện các thủ tục tại Cục SHTT, thuộc Bộ Khoa học và Công nghệ, bao gồm các đối tượng như: sáng chế, kiểu dáng công nghiệp, nhãn hiệu, hoặc Cục bản quyền thuộc Bộ Văn hoá, Thể thao và Du lịch đối với các đối tượng như quyền tác giả và quyền liên quan, hoặc Cục trồng trọt Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn cho đối tượng quyền đối với giống cây trồng.

Các chủ thể quyền có thể tự thực hiện việc xác quyền tại các cơ quan quản lý nêu trên với các thủ tục hành chính khác nhau cho từng đối tượng. Tuy nhiên, các chủ thể quyền có thể ủy quyền cho một đơn vị đại diện Sở hữu công nghiệp đứng ra tư vấn, đại diện thay mặt khách hàng làm các thủ tục pháp lý nộp đơn, sửa đổi bổ sung đơn đăng ký xác lập quyền sở hữu công nghiệp hoặc sẽ phối hợp với các đơn vị chức năng xử lý các tranh chấp, vi phạm quyền SHTT trong nước hoặc quốc tế.