Tạo hành lang pháp lý thuận lợi để phát triển khởi nghiệp

15:36:53 | 19/1/2017

Mặc dù việc đầu tư và phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp đổi mới sáng tạo (ĐMST) gặp nhiều rủi ro, tỉ lệ thành công thấp nhưng một khi đã thành công thì đây chính là những đối tượng có tiềm năng tạo nhiều công ăn việc làm, nâng cao giá trị sản phẩm hàng hóa, mang lại giá trị gia tăng vượt bậc cho nền kinh tế của mỗi quốc gia. Tại Việt Nam, phong trào khởi nghiệp nói chung và khởi nghiệp ĐMST nói riêng ngày càng sôi nổi và đã bắt đầu phát triển hệ sinh thái khởi nghiệp. Tuy nhiên, cần tiếp tục thay đổi cơ chế và tạo hành lang pháp lý thuận lợi nhất để thúc đẩy phát triển hoạt động này trong thời gian tới.

Nhiều quốc gia trên thế giới thành công

Doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST là đối tượng nhạy bén với thị trường và xu hướng công nghệ tiên tiến trên thế giới. Tuy mới thành lập, quy mô còn nhỏ, non trẻ, nhưng bù lại với đội ngũ tài năng, những ý tưởng công nghệ mới, mô hình kinh doanh sáng tạo, tiềm năng tăng trưởng nhanh chóng và tâm lý sẵn sàng chấp nhận rủi ro, họ đóng vai trò quan trọng trong việc thương mại hóa các công nghệ mới, công nghệ cao, các kết quả nghiên cứu ra thị trường. Các doanh nghiệp này có tiềm năng trở thành những doanh nghiệp khoa học và công nghệ (KH&CN) mạnh, góp phần phát triển nền kinh tế xã hội của đất nước. Trên thế giới đã có nhiều doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST đạt được những thành công, nhanh chóng trở thành các doanh nghiệp công nghệ hàng đầu thế giới như Google, Facebook, Microsoft, Ebay,…

Hơn nữa, so với các giao dịch công nghệ truyền thống với giá trị mỗi giao dịch khoảng một vài tỷ đến vài chục tỷ đồng, giao dịch cổ phần tại doanh nghiệp khởi nghiệp công nghệ có thể lên đến hàng chục, hàng trăm triệu USD và là hình thức giao dịch công nghệ mới, hiệu quả trên thị trường KH&CN thế giới.

Ví dụ, trường hợp doanh nghiệp Viber cung cấp liên lạc trên di động của một doanh nghiệp khởi nghiệp tại Israel đã bán được cho tập đoàn Rakuten của Nhật Bản với trị giá giao dịch là 900 triệu đô la. Yahoo được đề nghị trả 30 tỷ đô la để thoái vốn khỏi Alibaba - công ty thương mại điện tử lớn nhất Trung Quốc, với vốn trên sàn chứng khoán New York là 231 tỷ USD năm 2014, cao hơn cả 2 công ty thương mại điện tử lớn của Hoa Kỳ là Amazon và Ebay cộng lại.

Một số doanh nghiệp khởi nghiệp thành công trên thế giới có người sáng lập là người Việt Nam ở nước ngoài như OneBox của Bill Nguyễn cung cấp giải pháp fax qua mạng internet, Misfit Wearable của Sony Vũ cung cấp sản phẩm trang sức kiêm công nghệ đo sức khỏe đã bán được doanh nghiệp của mình với trị giá hàng trăm triệu đô (OneBox 850 triệu USD, Misfit Wearable 260 triệu USD) hay Công ty Hememics về công nghệ bảo quản tế bào máu của nhà khoa học David Ho sau 2 năm đã gọi vốn được 10 triệu USD cũng đã chứng minh được khả năng của người Việt Nam trong sáng tạo, kinh doanh từ sản phẩm của mình. Ngay tại Việt Nam cũng có những công ty khởi nghiệp đã thành công, ví dụ Công ty Thương mại điện tử Vatgia có tốc độ tăng trưởng trung bình 40-45% trong khoảng 3 năm trở lại đây và có trị giá khoảng 75 triệu USD.

Tuy là đối tượng có thể tạo ra được nhiều giá trị xã hội và kinh tế nhưng để phát triển được các doanh nghiệp khởi nghiệp cần thời gian dài và hỗ trợ từ rất nhiều thành phần xã hội. Cụ thể, từ đầu vào là các trường đại học, viện nghiên cứu (cung cấp các sáng lập viên giỏi, kết quả nghiên cứu có tính thương mại hóa, ý tưởng kinh doanh sáng tạo) đến các vườn ươm, tổ chức thúc đẩy kinh doanh (để đào tạo, huấn luyện khởi nghiệp); cơ sở hạ tầng cho khởi nghiệp (để thử nghiệm, thí nghiệm, làm sản phẩm mẫu, kiểm thử); các sự kiện khởi nghiệp (để kết nối, nâng cao văn hóa khởi nghiệp); nhà đầu tư cho khởi nghiệp, doanh nghiệp lớn (là người mua các sản phẩm, dịch vụ của khởi nghiệp, đồng thời là nơi tạo ra nguồn nhân lực chất lượng cao, có kinh nghiệm có thể trở thành sáng lập viên khởi nghiệp) và đặc biệt là vai trò của Nhà nước (xây dựng các chính sách, tạo môi trường pháp lý thuận lợi cho khởi nghiệp và đầu tư cho khởi nghiệp). Các yếu tố về văn hóa, chính trị, xã hội ổn định, thông thoáng, kết nối quốc tế sâu rộng và thị trường lớn cũng rất quan trọng trong việc thúc đẩy các doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST phát triển. Tất cả những yếu tố này khi liên kết với nhau sẽ trở thành hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST của một quốc gia.

Để hoạt động khởi nghiệp ĐMST trở thành một văn hóa, cách thức nhanh nhất các quốc gia sử dụng là tổ chức các sự kiện lớn về khởi nghiệp. Từ đó, kêu gọi sự tham gia của tất cả các thành phần trong hệ sinh thái khởi nghiệp để họ có thể trao đổi, học hỏi kinh nghiệm lẫn nhau; tạo ra các kênh trao đổi thẳng thắn, trực tiếp giữa các nhà hoạch định chính sách với các nhà đầu tư, doanh nghiệp khởi nghiệp; kết nối doanh nghiệp tiềm năng với các nhà đầu tư phù hợp để tạo ra những điển hình thành công trong gọi vốn và phát triển khởi nghiệp. Đồng thời truyền thông, quảng bá rộng rãi các doanh nghiệp khởi nghiệp tiềm năng đến xã hội và cộng đồng trong nước, quốc tế. Thực tế trên thế giới đã có nhiều sự kiện khởi nghiệp tầm cỡ được tổ chức thành công và trở thành hoạt động thường niên có uy tín Việt Nam có thể học hỏi, tiêu biểu có thể kể đến Slush của Phần Lan, The WEB Ireland, Echelon của Singapore thu hút được từ 10.000 - 40.000 người tham dự, giúp kết nối giữa doanh nghiệp khởi nghiệp với khách hàng và nhà đầu tư trên khắp thế giới.

Xây dựng hệ sinh thái khởi nghiệp tại Việt Nam

Những năm gần đây, phong trào khởi nghiệp ở Việt Nam ngày càng trở nên sôi nổi và hệ sinh thái khởi nghiệp đã bắt đầu phát triển. Số lượng các vườn ươm, cơ sở hỗ trợ khởi nghiệp ngày một gia tăng. Các tổ chức như Hatch!Program, Topica Founder Institute đều bắt đầu mở các khóa huấn luyện tập trung cho doanh nghiệp khởi nghiệp. Bộ KH&CN cũng đã chủ trì, triển khai mô hình tổ chức thúc đẩy kinh doanh rất mới từ Hoa Kỳ trong khuôn khổ Đề án Thương mại hóa công nghệ theo mô hình Thung lũng Silicon tại Việt Nam (VSV), trong đó hỗ trợ tập huấn, cung cấp vốn mồi cho 9 doanh nghiệp khởi nghiệp trong khóa huấn luyện đầu tiên năm 2014, 11 doanh nghiệp trong khóa thứ hai năm 2015 và tiếp tục triển khai các hoạt động huấn luyện khởi nghiệp và kết nối đầu tư trong năm 2016.

Nếu như trước đây chỉ có một số ít các sự kiện khởi nghiệp quy mô trường đại học và hướng đến các đối tượng sinh viên như Khởi nghiệp Kawai do Trường Đại học Ngoại thương tổ chức, sự kiện Cuộc thi khởi nghiệp quốc gia do Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam (VCCI) tổ chức thì từ năm 2013 đến nay đã có những sự kiện lớn hơn, hướng đến các doanh nghiệp khởi nghiệp đã bắt đầu thực sự kinh doanh như như HATCH! FAIR, Saigon Tech Startup Fest, Startup Wheels.

Thời gian gần đây, Chính phủ đang chú trọng thực hiện giải pháp phát triển thị trường KH&CN thông qua hoạt động hỗ trợ doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST có tiềm năng tăng trưởng cao. Các cá nhân, nhóm, doanh nghiệp có hoạt động khởi nghiệp ĐMST là những người có ý tưởng mới dựa trên công nghệ hoặc phi công nghệ, tài sản trí tuệ hoặc mô hình kinh doanh sáng tạo và chấp nhận rủi ro để đưa những sản phẩm, dịch vụ mới ra thị trường, mang lại giá trị gia tăng lớn cho cộng đồng, xã hội. Đã xuất hiện các điển hình khởi nghiệp thành công như trò chơi trực tuyến Flappy Bird, VNG (tiền thân của VinaGame), The Kafe,... Kết quả trên được cộng đồng quốc tế công nhận, phản ánh qua chỉ số đổi mới sáng tạo của Việt Nam đã tăng 19 bậc trong xếp hạng quốc tế trong năm 2015, đứng thứ 52 trên 141 quốc gia trên thế giới và lần đầu tiên chúng ta nằm trong nhóm 3 nước dẫn đầu ASEAN về ĐMST.

Chương trình Đối tác đổi mới sáng tạo Việt Nam - Phần Lan (IPP) là chương trình lần đầu tiên có nội dung hỗ trợ tập trung hoàn toàn vào đối tượng khởi nghiệp ĐMST và các thành phần của hệ sinh thái khởi nghiệp ĐMST. Trong đó, đã hỗ trợ được 18 nhóm khởi nghiệp, 4 tổ chức hỗ trợ khởi nghiệp, đào tạo 12 huấn luyện viên khởi nghiệp trong năm 2015 và tiếp tục các hoạt động hỗ trợ trong năm 2016.

Ngày 18/5/2016, Thủ tướng Chính phủ cũng đã phê duyệt Đề án “Hỗ trợ hệ sinh thái khởi nghiệp đổi mới sáng tạo quốc gia đến năm 2025” với mục tiêu tạo lập môi trường thuận lợi để thúc đẩy, hỗ trợ quá trình hình thành và phát triển loại hình doanh nghiệp có khả năng tăng trưởng nhanh dựa trên khai thác tài sản trí tuệ, công nghệ, mô hình kinh doanh mới. Mục tiêu đến năm 2025, hỗ trợ phát triển 2.000 dự án khởi nghiệp ĐMST; hỗ trợ phát triển 600 doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST; 100 doanh nghiệp tham gia Đề án gọi được vốn đầu tư từ các nhà đầu tư mạo hiểm, thực hiện mua bán và sáp nhập, với tổng giá trị ước tính khoảng 2.000 tỷ đồng.

Từ kinh nghiệm của các quốc gia trên thế giới, Việt Nam cũng đã tổ chức nhiều hình thức khuyến khích, thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp ĐMST. Tháng 5/2015, Bộ KH&CN cùng với Đại học Quốc gia Hà Nội và các đối tác hiệp hội, tổ chức tư nhân đã tổ chức sự kiện Ngày hội Khởi nghiệp và Công nghệ Quốc gia (TechFest 2015), được coi là sự kiện khởi nghiệp thu hút nhiều nhà đầu tư nhất từ trước đến nay với hơn 50 nhà đầu tư trong nước và nước ngoài, hơn 50 doanh nghiệp tham gia triển lãm sản phẩm, hơn 1.000 người tham dự. Trên 20 tọa đàm về xu hướng công nghệ, kinh nghiệm đầu tư, gọi vốn đầu tư, xây dựng doanh nghiệp được tổ chức. Tổng số tiền đầu tư cho các doanh nghiệp được kết nối lên tới hơn 1 triệu USD. Ngoài ra, doanh nghiệp chiến thắng tại Cuộc thi khởi nghiệp còn đạt được những giải thưởng giá trị là các chuyến tham gia các sự kiện khởi nghiệp lớn ở Phần Lan, Singapore, Hatch!Fair tại Việt Nam, Hà Lan.

Trực tiếp chứng kiến tiềm năng của các doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam tại TechFest 2015, đã có một số tổ chức thúc đẩy kinh doanh, quỹ đầu tư mạo hiểm của nước ngoài bắt đầu thành lập văn phòng và triển khai các hoạt động đầu tư, hỗ trợ khởi nghiệp ở Việt Nam như Quỹ đầu tư, Tổ chức thúc đẩy kinh doanh thuộc Tập đoàn Expara, Singapore đã liên kết với Microsoft Việt Nam để tổ chức thúc đẩy kinh doanh tại TP. Hồ Chí Minh; Quỹ đầu tư mạo hiểm 1337 cũng đã kết hợp với một số trường đại học tại Việt Nam triển khai khóa đào tạo khởi nghiệp vào đầu năm 2016, đồng thời lựa chọn và đầu tư vốn mồi cho một số nhóm khởi nghiệp tiềm năng.

Tuy đã có một số thành công đạt được trong hệ sinh thái khởi nghiệp, song theo các chuyên gia, vấn đề về khởi nghiệp ĐMST và̀ hoạt động hỗ trợ ĐMST ở Việt Nam vẫn còn mới và khó; các hoạt động khởi nghiệp, hỗ trợ khởi nghiệp vẫn đang ở tình trạng tự phát, thiếu sự liên kết và chưa thực sự đủ mạnh để phát triển các doanh nghiệp khởi nghiệp Việt Nam ngang tầm với các doanh nghiệp công nghệ trên thế giới. Doanh nghiệp khởi nghiệp ĐMST chưa được định nghĩa trong các văn bản quy phạm pháp luật. Các đặc thù về khởi nghiệp và đầu tư cho khởi nghiệp chưa được thể hiện trong các quy định về thuế, tài chính, đầu tư.

Để đưa hoạt động khởi nghiệp ĐMST phát triển hơn nữa, hướng đến trở thành một văn hóa khởi nghiệp, thiết nghĩ cần sớm hình thành các Quỹ đầu tư mạo hiểm. Hiện chưa có quỹ đầu tư mạo hiểm nào được thành lập ở Việt Nam (chỉ có một số quỹ nước ngoài thành lập văn phòng đại diện). Tăng cường tuyên truyền, phổ biến kiến thức, tổ chức các sự kiện lớn về khởi nghiệp nói chung và khởi nghiệp gắn với ĐMST KH&CN nói riêng để thu hút công chúng, tạo được sự hiểu biết đồng đều, sâu sắc về hoạt động này. Đồng thời, cần sự liên kết chặt chẽ từ chính sách đến các hoạt động của cộng đồng, xã hội để có thể thực sự thúc đẩy hoạt động khởi nghiệp phát triển, tạo được một văn hóa khởi nghiệp.

Hạnh Nguyên