Truyền thông KH&CN: Kinh nghiệm từ Cộng hòa Pháp

Từ năm 1995, Chính phủ Pháp đã dành 2,3% GDP cho nghiên cứu và phát triển (R&D). Như nhiều nước EU, khu vực nhà nước chiếm một phần lớn trong chi tiêu R&D. Pháp chiếm tới 4,5% lượng patent toàn thế giới trong năm 2005 và patent bộ 3/đầu người đạt gần với mức trung bình của Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế (OECD).

Với mục tiêu đưa khoa học trở thành một văn hóa lớn, khơi dậy niềm đam mê khoa học của người dân, nước Pháp đã và đang triển khai rộng rãi nhiều hoạt động truyền thông nhằm thu hút sự quan tâm, tham gia của mọi thành phần trong xã hội với khoa học và công nghệ (KH&CN).

Thành công từ kết nối cộng đồng

Hoạt động truyền thông KH&CN tại Pháp được chú trọng đầu tư và hầu hết các hoạt động này đều phi lợi nhuận, được Chính phủ tài trợ. Các đối tượng truyền thông được phân chia rất rõ ràng, đặc biệt là nhà quản lý - người có ảnh hưởng trực tiếp đến việc đưa ra những quyết sách liên quan đến hoạt động KH&CN.

Dưới góc độ quản lý vĩ mô, bà Cle’lia Morali, Bộ Giáo dục quốc gia, Giảng dạy đại học và Nghiên cứu (Pháp) cho biết, mỗi năm, tài chính dành cho hoạt động truyền thông KH&CN khoảng 250 triệu EUR. Ngoài ra, các vùng đều có nguồn tài chính riêng khoảng 4 – 5 triệu EUR/năm cho hoạt động này từ ngân sách của thành phố.

Hoạt động này đặc biệt chú trọng đến việc gắn khoa học với văn hóa xã hội. Với quan điểm, chỉ khi nào xã hội nhận thức khoa học là một phần văn hóa, nó đến tự nhiên như những hoạt động xã hội hằng ngày, khi đó khoa học mới thực sự đi vào cuộc sống. Ngày hội KH&CN tại Pháp được tổ chức vào đầu tháng 10 hằng năm. Dịp này, các hoạt động gặp gỡ, giao lưu, hội thảo, trình diễn công nghệ… diễn ra sôi nổi trên phạm vi toàn quốc. Mỗi đơn vị nghiên cứu, đào tạo về KH&CN cũng có những chủ đề, hoạt động đặc trưng của mình. Ngày hội KH&CN năm 2016 có sự tham gia của nhà phi hành gia trẻ tuổi – người sắp tới sẽ bay vào vũ trụ đồng thời còn có các nhà du hành vũ trụ ở Nga. Khoảng 350 học sinh, sinh viên đã tham gia cùng nhà du hành vũ trụ cùng với người dẫn chương trình nổi tiếng. Hoạt động này được đưa lên website riêng về văn hóa truyền thông KH&CN, bà Cle’lia Morali cho biết.

Cùng với đó, tại các địa phương cũng diễn ra Ngày hội KH&CN với các hoạt động gắn liền với nghệ thuật, văn hóa,... huy động toàn bộ người dân ở khu vực tham gia. Tại các vùng của Pháp đều có trung tâm về văn hóa, công nghiệp, khoa học kỹ thuật,… tổ chức các chương trình hội thảo, triển lãm trong trường đại học. Họ mời chuyên gia, nghệ sĩ nổi tiếng phối hợp tổ chức các chương trình vừa mang tính khoa học, vừa mang tính nghệ thuật để truyền thông, đưa thông tin đến người dân một cách dễ hiểu, gần gũi nhất. Nhiều lớp học cũng được tổ chức để mọi người có thể đến cùng tham gia xây dựng ý tưởng sáng tạo riêng. Rất nhiều doanh nghiệp trẻ, doanh nghiệp khởi nghiệp đã được hình thành qua các chương trình, lớp đào tạo như vậy.

Hoạt động truyền thông KH&CN ở Pháp không chỉ dừng lại ở đơn vị, cơ quan làm truyền thông mà diễn ra ở khắp mọi miền, tổ chức nhà nước hay tư nhân với rất nhiều hình thức khác nhau. Tại các trường đại học, các tổ chức KH&CN,… đều có ban phụ trách truyền thông để triển khai hoạt động này.

Thành phố KH&CN và Cung Khám phá Khoa học thuộc sự quản lý của Bộ Kinh tế - Văn hóa và Bộ Giáo dục quốc gia, Giảng dạy đại học và Nghiên cứu; tổng ngân sách đầu tư là 150 triệu EUR, trong đó 80% từ Ngân sách Nhà nước, 20% từ nguồn thu của đơn vị với nhân lực 1.100 người. Đây là 2 địa điểm triển lãm thành tựu KH&CN lớn của Pháp.

Bà Cle’lia Morali cũng cho biết thêm, hiện dự thảo Chiến lược phát triển truyền thông KH&CN đã được xây dựng và sẽ trình Quốc hội vào cuối tháng 12 năm 2016. Chiến lược gồm 7 nội dung chính: Mỗi đơn vị, địa phương đều có các hoạt động truyền thông ưu tiên. Gần đây, truyền thông về biến đổi khí hậu, các giải pháp để có thể thích ứng với biến đổi khí hậu được chú trọng; làm sao để khuyến khích phụ nữ tham gia vào các hoạt động nghiên cứu hoạt động KH&CN, hiện nay rất ít chiếm 20%; áp dụng truyền thông số trong truyền thông KH&CN để khuyến khích nhiều đối tượng tham gia vào hoạt động này; phát triển văn hóa công nghiệp, cũng như tinh thần doanh nghiệp, đổi mới sáng tạo trong nhiều ngành nghề khác; huy động sự tham gia đông đảo của người dân, thông qua các trao đổi, hội thảo; làm sao để làm việc với các đơn vị truyền thông nhằm truyền tải thông tin KH&CN khô cứng trở nên dễ hiểu, đặc biệt đối với những người lãnh đạo, hoạch định chính sách; làm sao truyền tải thông tin KH&CN hiệu quả qua các phương tiện truyền thông đại chúng.

Thực tiễn tại Việt Nam

Theo TS. Nguyễn Xuân Toàn, Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu và Phát triển Truyền thông KH&CN, Bộ KH&CN, KH&CN đã được coi là quốc sách hàng đầu, là một động lực quan trọng thúc đẩy sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước. Hoạt động truyền thông KH&CN vì vậy cũng được quan tâm và chú trọng đầu tư. Truyền thông KH&CN đang ngày càng khẳng định vị trí quan trọng trong việc đưa các thông tin, kết quả nghiên cứu của KH&CN đi vào đời sống. Đây được coi là cầu nối giữa cộng đồng khoa học với xã hội, giúp phổ biến các chính sách phát triển KH&CN, kết quả nghiên cứu, ứng dụng KH&CN và nâng cao nhận thức của công chúng về KH&CN.

Những kinh nghiệm của Pháp trong công tác truyền thông KH&CN đã gợi mở cho hoạt động truyền thông KH&CN Việt Nam nhiều hướng tiếp cận mới, đặc biệt là việc cấp thiết xây dựng Chiến lược quốc gia về truyền thông KH&CN phù hợp với điều kiện thực tế của đất nước. Cùng với đó, hình thành nhiều chương trình khoa học cộng đồng nhằm thu hút sự quan tâm, gắn kết khoa học gần gũi hơn với người dân, đặc biệt là thế hệ trẻ.

Điều đáng mừng là hoạt động này đã bắt đầu được triển khai tại Việt Nam. Những năm gần đây, hoạt động này đã được quan tâm, triển khai và là một phần quan trọng của các chính sách phát triển KH&CN. Thúc đẩy phát triển truyền thông KH&CN là một trong sáu biện pháp quan trọng để thực hiện Chiến lược phát triển KH&CN giai đoạn 2011-2020. Nhiều văn bản pháp luật khác cũng khuyến khích sự phát triển của truyền thông KH&CN.

Có thể khẳng định, hoạt động truyền thông KH&CN đã trải đều, rộng khắp từ Trung ương đến địa phương, trở thành công cụ đắc lực để chuyển tải thông tin KH&CN đến với công chúng, đưa KH&CN ứng dụng rộng rãi và phục vụ sản xuất, kinh doanh. Hiện cả nước có hơn 700 cơ quan báo chí, trong đó có nhiều báo in, điện tử, đài truyền hình, phát thanh đã có chuyên trang, chuyên mục, chương trình KH&CN song song với các chuyên mục, chương trình khác như văn hóa, giáo dục, y tế,… Bộ KH&CN ngoài các cơ quan báo, tạp chí đã thành lập đơn vị là đầu mối về hoạt động truyền thông KH&CN, thường xuyên phối hợp với các đơn vị, các cơ quan báo chí tổ chức các sự kiện, hội nghị, hội thảo, tọa đàm,… nhằm đưa thông tin KH&CN đến với công chúng.

Một số hoạt động đã được Bộ KH&CN triển khai như Tuần lễ truyền thông KH&CN (bắt đầu từ năm 2013), tập huấn về truyền thông KH&CN với đầu mối phụ trách truyền thông của các đơn vị thuộc Bộ, các sở KH&CN; hội thảo chia sẻ kinh nghiệm, đề xuất giải pháp với đối tượng là các chuyên gia và phóng viên, biên tập viên các cơ quan thông tấn, báo chí; Ngày hội STEM - sân chơi bổ ích và lý thú cho các bạn học sinh;… Đây sẽ là cơ sở để Việt Nam xây dựng các hoạt động và giải pháp tổ chức thực hiện các hoạt động truyền thông KH&CN nhằm đưa KH&CN gần gũi hơn với đời sống, khơi dậy niềm đam mê KH&CN của công chúng, đặc biệt là giới trẻ.

Hạnh Hiền