Tục mừng tuổi trong thời thương mại hóa

Và vì vậy tập tục trao, nhận tiền mừng tuổi (lì xì) với mong muốn những điều tốt lành sẽ đến vào dịp đầu xuân đã trở thành những nét văn hoá không thể thiếu trong những ngày Tết Nguyên đán.

Phong tục truyền thống tốt đẹp.

Phong tục mừng tuổi bắt nguồn từ Trung Quốc, qua hình ảnh những đồng tiền được xâu bằng chỉ đỏ, buộc lại theo hình con rồng hoặc thanh kiếm để ở chân chõng hoặc gối ngủ với mục đích chống tà ma, bảo vệ giấc ngủ yên lành cho con trẻ. Những đồng tiền này gọi là “Áp tế tiền”, có nghĩa là món tiền mừng cho trẻ nhỏ với mong ước đứa trẻ được tiền, được lộc có thể vượt qua tuổi đó với những điều tốt lành và may mắn. Về sau, tiền được gói trong bao giấy đỏ và trở thành phong tục không thể thiếu trong ngày đầu năm.

Vượt khỏi biên giới Trung Quốc, tục mừng tuổi đầu năm đã trở thành phong tục đẹp của nhiều nước châu Á như Việt Nam, Nhật Bản, Hàn Quốc… Không có tài liệu cụ thể nào nói chính xác phong tục lì xì du nhập vào Việt Nam từ bao giờ, nhưng có lẽ điều đó không quan trọng, chỉ biết rằng giờ đây tục này đã quá phổ biến và thân thuộc với người Việt trong ngày đầu xuân. Chữ "lì xì" được phiên âm từ tiếng Quảng Đông sang tiếng Việt, nguyên là chữ lợi thị (tiền bạc, lợi lộc) trong Hán tự. Để mừng tuổi các em, những người lớn trong gia đình, họ hàng, bạn bè của cha mẹ tặng các em những món tiền nho nhỏ và kèm các lời chúc các em chóng lớn, học hành đỗ đạt.... Những món tiền này được cho vào phong bao màu đỏ trơn hoặc có văn hoa vàng. Cũng như màu hồng thắm, màu đỏ hoặc các màu có sắc đỏ được tin là tượng trưng cho sự may mắn.

Sáng sớm mồng một Tết hay ngày "Chính đán" hoặc cũng có thể là giao thừa, trong khoảnh khắc tiễn đưa năm cũ đón năm mới đến, con cháu trong nhà xúng xính trong quần áo mới, tề tựu đông đủ để chúc phúc ông bà, cha mẹ. Sau khi nhận những lời chúc thọ, các vị cao niên trong gia đình lì xì tất cả con cháu bất kể tuổi tác với những món tiền nho nhỏ, vừa bạc lẻ vừa tiền chẵn, ngụ ý chúc con cháu làm ăn phát đạt, tiền bạc sinh sôi nảy nở trong năm. Tục mừng tuổi thể hiện tình yêu thương của người lớn dành cho con cháu, với hy vọng chúng sẽ hạnh phúc và may mắn trong cả năm. Tiền mừng tuổi thường được người lớn cẩn trọng bỏ trong phong bao tặng cho trẻ con để chúng có cái rủng rẻng trong những ngày Tết vì tiếng cười của trẻ con có thể xua đuổi điều xấu. Ngoài ra theo tục lệ, cứ năm mới tới, kể cả người lớn lẫn trẻ con, mỗi người tự nhiên tăng lên một tuổi. Bởi vậy ngày mồng một Tết là ngày con cháu chúc thọ ông bà và các bậc cao niên bằng những phong bao lì xì như một cách thể hiện lòng hiếu kính, chúc các cụ hạnh phúc, trường thọ, sống đời bên con cháu.

Không chỉ người lớn trong nhà mới mừng tuổi lẫn nhau mà bằng hữu thân quyến tới nhà ai chúc tết đều có phong bao lì xì cho trẻ con của nhà đó, hoặc chủ nhà đón khách tới chúc Tết lì xì trẻ em đi theo khách. Ý nghĩa chính không nằm ở “tiền’ mà ở “tình”, tức ở lòng mong ước cầu chúc các cháu hay ăn chóng lớn, vui chơi, học hành giỏi giang, còn phong bì nặng nhẹ nhiều ít không phải là điều đáng để tâm lắm. Với ý nghĩa đó, qua thời gian mừng tuổi, lì xì đã trở thành một phong tục tốt đẹp của dân tộc.

Biến tướng

Tục mừng tuổi ngày nay về cơ bản vẫn giữ được những nét đẹp, ý nghĩa, là niềm vui, sự may mắn đối với mọi người, nhất là đối với trẻ con. Tuy nhiên trong thực tế khi xã hội bị thương mại hóa đi thì luồng gió thực dụng cũng thổi vào nét xuân vốn dĩ rất đẹp như phong tục này, chủ yếu là ở thành phố. Lì xì lấy may đối với trẻ nhỏ trong năm mới là một điều nên làm, nhưng ngày nay cùng với sự phát triển của xã hội, “phú quý sinh lệ nghĩa”, tục lì xì bị thương mại hóa thành hình thức hối lộ ngụy trang. Theo đó phong tục này ít nhiều bị bóp méo khi đây đó người ta quá coi trọng giá trị vật chất của các phong bao lì xì. Ngày Tết trở thành dịp để quà cáp, biếu xén, cũng có nơi, có lúc phong tục này bị biến thành một cách thức hối lộ của cấp dưới với các “sếp”, cấp dưới đến chơi nhà sếp và lì xì cho con cháu sếp những phong bao dày cộm, vượt quá ý nghĩa cầu chúc may mắn.

Điều đáng nói là trong nhiều trường hợp, giữa những người lớn, hai bên vốn đã có hoặc đang hình thành quan hệ tiền tài và quyền thế địa vị xã hội, số tiền mừng tuổi cho trẻ con càng lớn. Theo đó ngày Tết bỗng trở thành mối lo quà cáp của nhiều người, làm mất hết niềm vui xuân.

Quả thật câu “phú quý sinh lễ nghĩa” đang chi phối xã hội chúng ta quá nhiều, làm mất dần nét đẹp của tục mừng tuổi nguyên gốc của tổ tiên và vấn đề này khó mà thay đổi trong một sớm một chiều.

Thanh Tân