Tư nhân: Động lực phát triển

Tư nhân đóng vai trò quan trọng

Vai trò của doanh nghiệp tư nhân ở nhiều quốc gia khác rất quan trọng, đảm nhiệm nhiều chức năng lớn. Chúng ta đã biết tại Mỹ, Space X đã phóng tên lửa lên vũ trụ rất thành công, đây hoàn toàn là một doanh nghiệp tư nhân, thành công đột phá trong một lĩnh vực đặc biệt phức tạp là công nghệ vũ trụ - lãnh địa tưởng chừng như không thể có chỗ cho doanh nghiệp tư nhân. Tư nhân còn sản xuất vũ khí, vận hành nhà tù, lưu trữ và xuất bản các văn bản pháp luật và án lệ…  Những phát minh, sáng kiến công nghệ làm thay đổi cả thế giới cũng từ khu vực tư nhân đi ra.

Nhìn vào trong nước, quá trình Đổi mới 35 năm qua do Đảng lãnh đạo cũng đã cho thấy việc mở cửa cho tư nhân tham gia cung cấp hàng hoá, dịch vụ cho xã hội mang lại rất nhiều các lợi ích thiết thực. Trong ngành bán lẻ, chúng ta có thể thấy những cửa hàng mậu dịch quốc doanh đã được thay thế bởi các siêu thị, chợ, cửa hàng, trung tâm thương mại khắp mọi miền đất nước. Trong ngành vận tải ô tô, trước đây là các doanh nghiệp vận tải quốc doanh thì nay là hàng trăm, hàng ngàn doanh nghiệp taxi, xe khách, xe hợp đồng, xe du lịch, xe container, xe tải phục vụ hầu hết mọi nhu cầu của xã hội.

Sự tham gia của tư nhân xuất hiện trong rất nhiều các lĩnh vực của nền kinh tế, kể cả những lĩnh vực vốn được xem là “sân chơi” riêng của các doanh nghiệp nhà nước hoặc các đơn vị sự nghiệp trước nay như sân bay, cảng biển, hạ tầng giao thông, hàng không, điện lực, y tế, giáo dục, thể thao, điện ảnh, công chứng, chứng nhận sự phù hợp…

Bằng nhiều chính sách, đường lối, quan điểm của Đảng và Nhà nước Việt Nam trong tiến trình Đổi mới là tạo điều kiện để tư nhân dần trở thành một động lực quan trọng của quá trình phát triển.

Hiện nay, chỉ trừ 20 lĩnh vực đặc thù mà pháp luật quy định độc quyền của doanh nghiệp nhà nước như sản xuất kinh doanh vật liệu nổ, sản xuất vàng miếng, phát hành tem bưu chính, in đúc tiền… thì doanh nghiệp tư nhân được quyền tham gia kinh doanh nhưng do nhiều rào cản kỹ thuật, doanh nghiệp tư nhân chưa thực sự đầy đủ quyền này.

Nhà nước nên dần “thoái sức” khỏi dịch vụ công

Chẳng hạn trong lĩnh vực dịch vụ công. Còn rất nhiều dịch vụ công đang do các cơ quan nhà nước thực hiện trong quy trình gần như khép kín, gắn với chức năng quản lý nhà nước; có nguy cơ gây ra tình trạng không minh bạch (như vừa cấp phép vừa thẩm định năng lực…). Nhiều quy định của luật bị làm biến dạng khi thực hiện, nhiều dịch vụ có tính “đăng ký”, “thông báo” nhưng trên thực tế biến thành “xin-cho”. Các điều kiện cung cấp dịch vụ công do Nhà nước ban hành và cũng chính các cơ quan nhà nước các cấp trực tiếp thực hiện. Việc kiểm tra tính tuân thủ các điều kiện dịch vụ công cũng do chính cơ quan nhà nước thực hiện.

Phá bỏ sự độc quyền, bao cấp của Nhà nước trong cung cấp dịch vụ công, huy động sự tham gia của khu vực tư nhân vào cung cấp các dịch vụ công sẽ mang đến nhiều lợi ích:

Trước hết, việc “thoái sức” của bộ máy nhà nước ra khỏi lĩnh vực dịch vụ công không cần thiết, thu gọn bộ máy quản lý nhà nước theo đúng chức năng cốt lõi. Bộ máy nhà nước tập trung vào công tác xây dựng và hoàn thiện thể chế, ưu tiên hàng đầu hiện nay. Thứ hai, minh bạch hóa và phân định việc thực hiện công vụ của cơ quan công quyền và cung cấp dịch vụ công do các tổ chức cá nhân thực hiện để tránh chồng chéo, ngăn ngừa “xung đột lợi ích”. Thứ ba, với sự tham gia của tư nhân, chất lượng quản trị và dịch vụ được nâng cao, tạo ra cạnh tranh giúp nâng cao chất lượng các dịch vụ công. Điều này đáp ứng nhu cầu của doanh nghiệp và người dân được thụ hưởng các dịch vụ công có chất lượng cao, qua đó góp phần tăng sức cạnh tranh của ngành dịch vụ, doanh nghiệp và nền kinh tế Việt Nam.  Cuối cùng, huy động được nhiều nguồn lực trong xã hội, từ khu vực tư nhân đầu tư vào dịch vụ công. Một số lĩnh vực có chuyển biến quan trọng cũng từ nguồn lực này như y tế, giáo dục, thể thao hay một số dịch vụ rất đặc thù như công chứng, đăng kiểm…

Đáng chú ý, một chính sách hết sức quan trọng của Đảng thời gian qua là Nghị quyết 19 của Trung ương Đảng. Nghị quyết 19 Hội nghị Trung ương 6, Ban Chấp hành Trung ương khóa 12 năm 2017 nhấn mạnh mục tiêu xã hội hoá sự tham gia của tư nhân vào các ngành, lĩnh vực dịch vụ công mà họ có thể làm được và làm tốt.

Nhà nước không buông, chỉ đổi vai

Kinh nghiệm thế giới cũng như thực tiễn nhiều lĩnh vực tại Việt Nam thời gian qua cho thấy: để tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công không có nghĩa là Nhà nước không làm gì, không còn vai trò gì.

Theo một khảo sát của Phòng Thương mại và Công nghiệp Việt Nam phối hợp cùng với Ngân hàng Thế giới cách đây hơn 5 năm, hầu hết những người được hỏi dù đều tin tưởng vào nền kinh tế thị trường, ở đó các doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò chính trong việc cung cấp hàng hoá, dịch vụ. Tuy nhiên, kết quả khảo sát cũng cho thấy nhiều ý kiến lo ngại về những nguy cơ khi tư nhân tham gia cung cấp dịch vụ công như có thể tăng giá dịch vụ, khó kiểm soát chất lượng, nguy cơ lừa đảo, gian dối trong kinh doanh, thậm chí cả tình trạng độc quyền, tham nhũng, doanh nghiệp sân sau…

Do vậy, Nhà nước phải đặt ra quy định, tiêu chuẩn, tổ chức thực thi, giám sát thực thi các quy định, tiêu chuẩn này, giải quyết tranh chấp… Nhà nước phải đại diện cho người dân, cho nền kinh tế, cho lợi ích chung để thúc đẩy, giám sát và quản lý các nhà cung cấp dịch vụ. Nhiệm vụ của các bộ ngành, địa phương sắp tới không phải là tự mình làm dịch vụ nữa, không tự mình “vừa đá bóng vừa thổi còi” như trong thời gian qua nữa mà phải tập trung vào việc xây dựng thể chế để thị trường có thể vận hành hiệu quả.

Đậu Anh Tuấn
Trưởng Ban Pháp chế, VCCI

Nguồn: Vietnam Business Forum