Năng lượng sạch: Động lực cho phát triển kinh tế bền vững

Trong bối cảnh biến đổi khí hậu ngày càng trở thành thách thức lớn, chuyển đổi sang năng lượng sạch không chỉ là một xu hướng mà còn là yêu cầu thiết yếu đối với sự phát triển bền vững của các nền kinh tế. Việt Nam, với tốc độ phát triển kinh tế mạnh mẽ, nhận thức rõ hơn về tầm quan trọng của năng lượng tái tạo, không chỉ trong việc bảo vệ môi trường mà còn đảm bảo an ninh năng lượng và thúc đẩy phát triển kinh tế dài hạn.

Năng lượng sạch, bao gồm các nguồn tái tạo như năng lượng mặt trời, gió, thủy điện và sinh khối, đang trở thành yếu tố cốt lõi trong chiến lược phát triển bền vững toàn cầu. Mục tiêu giảm thiểu khí nhà kính, bảo vệ môi trường, và đảm bảo an ninh năng lượng cho các thế hệ tương lai yêu cầu mỗi quốc gia phải chuyển từ năng lượng hóa thạch sang tái tạo. Tại Việt Nam, việc áp dụng năng lượng sạch đóng vai trò quan trọng trong việc đạt các mục tiêu phát triển bền vững và cam kết quốc tế về bảo vệ khí hậu.

Việt Nam hiện là quốc gia dẫn đầu Đông Nam Á về công suất lắp đặt điện mặt trời, với 17 GW công suất tính đến năm 2023, gần gấp đôi tổng công suất của các quốc gia ASEAN cộng lại. Tuy nhiên, bà Elva Wang, Giám đốc khu vực Đông Nam Á của Trina Solar, cho biết tiềm năng phát triển năng lượng tái tạo tại Việt Nam vẫn còn rất lớn, dù hiện nay năng lượng tái tạo chỉ chiếm hơn một phần ba tổng công suất điện. Nhiên liệu hóa thạch vẫn chiếm phần lớn sản lượng điện sản xuất tại Việt Nam.

Trong bối cảnh nhu cầu điện tiếp tục tăng trưởng mạnh mẽ, dự báo sẽ đạt từ 5 - 7% mỗi năm trong những năm tới, Chính phủ Việt Nam đã có những kế hoạch dài hạn để đẩy mạnh sử dụng năng lượng tái tạo. Một trong những mục tiêu quan trọng trong Quy hoạch điện 8 là loại bỏ dần sản xuất điện từ than đá vào năm 2050 và tăng công suất điện mặt trời lên 34%, so với 23% vào năm 2022. Quy hoạch này cũng đặt ra mục tiêu tăng trưởng năng lượng lưu trữ, dự kiến đạt 300 MWh vào năm 2030 và 26 GWh vào năm 2050.

Nhiều "ông lớn" trong ngành năng lượng đã nhìn thấy tiềm năng phát triển của thị trường năng lượng sạch tại Việt Nam và không ngừng đầu tư vào các dự án năng lượng mặt trời. Điển hình là First Solar, nhà sản xuất mô-đun năng lượng mặt trời công nghệ màng mỏng nổi tiếng từ Mỹ, đã đầu tư vào Việt Nam với tổng vốn cam kết lên tới 1,2 tỷ USD. Tập đoàn này hiện có hai nhà máy tại huyện Củ Chi, TP.HCM, với tổng vốn đầu tư 830 triệu USD.

Tại Bắc Giang, Tập đoàn JA Solar Investment đã thực hiện ba dự án tại các khu công nghiệp Quang Châu và Việt Hàn với tổng vốn đầu tư 589 triệu USD. Đến tháng 4/2023, hai dự án tại KCN Quang Châu đã đi vào hoạt động. Ngoài ra, Trina Solar cũng đã đưa vào vận hành nhà máy sản xuất tấm pin năng lượng mặt trời tại Thái Nguyên với mức đầu tư lên tới 203 triệu USD vào tháng 8/2023.

Các dự án này không chỉ đóng góp vào công suất điện mặt trời quốc gia mà còn giúp tạo ra nhiều cơ hội việc làm và thúc đẩy nền kinh tế địa phương. Các nhà máy điện mặt trời lớn như Đầm Trà Ổ (Bình Định) với công suất 51 MW hay Vĩnh Long (49 MW) đều đã trở thành những biểu tượng của sự phát triển năng lượng sạch tại Việt Nam.

Để tiếp tục phát triển năng lượng tái tạo và nâng cao tỷ trọng năng lượng sạch trong tổng sản lượng điện quốc gia, các chuyên gia khuyến nghị Việt Nam cần tiếp tục thúc đẩy các chính sách hỗ trợ đầu tư vào lĩnh vực năng lượng tái tạo, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu và ứng dụng các công nghệ mới để tối ưu hóa hiệu suất các nhà máy điện mặt trời.

Một trong những giải pháp quan trọng là phát triển các hệ thống lưu trữ năng lượng, giúp tối ưu hóa việc sử dụng năng lượng tái tạo, đặc biệt là năng lượng mặt trời, trong bối cảnh ánh sáng mặt trời không phải lúc nào cũng ổn định. Trong năm 2023, Công ty VinFast và Công ty cổ phần Năng Lượng Xanh ON Energy thuộc Tập đoàn KTG đã ký kết thỏa thuận hợp tác chiến lược nhằm phát triển ứng dụng pin lưu trữ năng lượng cho hệ thống điện mặt trời mái nhà tại Việt Nam. Đây là bước đi quan trọng để tối ưu hóa khả năng sử dụng năng lượng tái tạo.

Bên cạnh các dự án năng lượng mặt trời, thị trường xe điện tại Việt Nam cũng đang phát triển mạnh mẽ, tạo ra một liên kết chặt chẽ với nhu cầu năng lượng sạch. Việt Nam hiện là quốc gia có thị trường xe máy điện lớn nhất ASEAN và đứng thứ hai thế giới, chỉ sau Trung Quốc. Theo HSBC, trong tương lai, thị trường xe điện tại Việt Nam có tiềm năng tăng trưởng mạnh, với dự báo doanh số bán xe máy điện và ô tô điện có thể vượt 2,5 triệu chiếc vào năm 2036.

Các chính sách hỗ trợ của Chính phủ, như miễn lệ phí trước bạ đối với xe điện và miễn thuế nhập khẩu đối với xe điện chạy pin, sẽ thúc đẩy sự chuyển đổi sang xe điện, từ đó giảm thiểu sự phụ thuộc vào nhiên liệu hóa thạch và đóng góp vào mục tiêu phát triển bền vững của đất nước. VinFast, một trong những nhà sản xuất xe điện lớn của Việt Nam, cũng có kế hoạch nâng công suất sản xuất lên 1 triệu xe mỗi năm và hướng đến xuất khẩu xe điện sang các quốc gia ASEAN, đặc biệt là Indonesia.

Để thúc đẩy phát triển năng lượng tái tạo, theo các chuyên gia, Việt Nam cần xây dựng cơ chế chính sách hợp lý và hỗ trợ đầu tư vào các dự án năng lượng sạch. Chính phủ đã đưa ra một số chính sách ưu đãi thuế, giá điện cố định đối với các nhà đầu tư vào năng lượng tái tạo, nhưng vẫn cần thêm những cải cách mạnh mẽ trong hệ thống pháp lý để thu hút thêm nguồn vốn đầu tư, đặc biệt là từ khu vực tư nhân. Bên cạnh đó, các chương trình khuyến khích nghiên cứu và phát triển công nghệ mới cũng cần được tăng cường để nâng cao hiệu quả sử dụng năng lượng tái tạo, đồng thời giảm chi phí đầu tư.

Việt Nam đã và đang đi đúng hướng trong việc phát triển năng lượng tái tạo, nhưng để thực hiện được mục tiêu phát triển bền vững, việc đẩy mạnh sử dụng năng lượng sạch là nhiệm vụ quan trọng. Đây là cơ hội để không chỉ bảo vệ môi trường mà còn thúc đẩy nền kinh tế xanh, tạo ra việc làm, và đảm bảo an ninh năng lượng.

Giang Tú  (Vietnam Business Forum)