Báo chí cần khai thác hiệu quả các phương tiện truyền thông số

Bối cảnh “đa dạng” và “đa chiều” của thông tin đã và đang đặt ra cho những người làm báo chính thống trách nhiệm nặng nề là làm sao để thông tin đến độc giả một cách nhanh nhất, vừa đảm bảo tính chính xác vừa đảm bảo tính khách quan, từ đó định hướng dư luận, tạo thêm hiệu ứng tích cực trong xã hội.

Cuộc đua thông tin

Sự bùng nổ của công nghệ số, đặc biệt là truyền thông xã hội, đã tạo ra nhiều lựa chọn mới cho độc giả, khiến họ không còn phụ thuộc vào các kênh truyền thông truyền thống. 

“Báo cáo tin tức kỹ thuật số” của Viện nghiên cứu Reuters năm 2024 (Reuters Institute Digital News Report 2024) cho thấy người dùng đang dần chuyển sang các nền tảng số, đặc biệt là mạng xã hội và các ứng dụng nhắn tin riêng tư để cập nhật tin tức. Thói quen này đặc biệt phổ biến trong giới trẻ với các nền tảng video ngắn như TikTok, Instagram Reels và YouTube Shorts,..​.

Liên quan đến những thay đổi này, video đang trở thành nguồn tin tức trực tuyến quan trọng, đặc biệt là với nhóm trẻ hơn. Video tin tức ngắn được 66% số người trả lời mẫu khảo sát truy cập mỗi tuần. Địa điểm chính để tiêu thụ video tin tức là các nền tảng trực tuyến (72%) thay vì các trang web của nhà xuất bản (22%). Báo cáo năm 2025 của Reuters cũng cho thấy kết quả tương tự.

Có thể thấy, sự trỗi dậy của mạng xã hội với những lợi thế như: Tốc độ lan truyền thông tin chóng mặt, khả năng tương tác cao và sự đa dạng về nội dung,... đã đặt ra những thách thức với báo chí truyền thống. Cụ thể, một lượng lớn độc giả đã chuyển sang sử dụng mạng xã hội để cập nhật tin tức, gây ảnh hưởng đến doanh thu của báo chí. Đặc biệt, thách thức còn đến từ chính áp lực cạnh tranh. Báo chí phải đối mặt với áp lực cạnh tranh lớn để thu hút độc giả trở lại, đòi hỏi phải đổi mới về nội dung và hình thức.

Cùng với đó là những thách thức từ chính nội tại của nền báo chí - truyền thông như: Công tác quản lý báo chí - truyền thông ở một số nơi còn lỏng lẻo, công tác đào tạo, bồi dưỡng và chuẩn bị nguồn lực cho đổi mới hoạt động báo chí - truyền thông còn nhiều khó khăn.

Ngoài ra, mặt trái của kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế, sự bùng nổ và khó kiểm soát thông tin trên không gian mạng, sự xuất hiện của tin giả, thông tin sai lệch trên mạng xã hội,… cũng là những vấn đề phức tạp mà báo chí phải đối mặt.

Tự đổi mới để bắt kịp xu thế

Cạnh tranh giữa báo chí và mạng xã hội có phải là tất cả? Trên thực tế, các loại hình báo chí và mạng xã hội có thể cùng tồn tại và phát triển. Báo chí có thể tận dụng mạng xã hội để tiếp cận đối tượng độc giả trẻ, tăng cường tương tác và mở rộng phạm vi ảnh hưởng. 

Thời gian qua, nhiều tòa soạn truyền thống đã mở rộng từ việc in ấn sang xuất bản trực tuyến, với các nền tảng đa dạng như trang web, ứng dụng di động và mạng xã hội. Sản phẩm nội dung báo chí được chuyển đổi sang đa phương tiện, đa nền tảng. Báo chí số không chỉ là văn bản mà còn bao gồm video, podcast, đồ họa tương tác. Những hình thức này không chỉ giúp nội dung báo chí trở nên sinh động và hấp dẫn hơn mà còn thu hút được sự quan tâm của nhiều đối tượng độc giả hơn. Tuy nhiên, điều này cũng yêu cầu các tòa soạn phải đầu tư vào công nghệ sản xuất đa phương tiện và nhân sự kỹ thuật số.

Hiện hầu hết các cơ quan báo điện tử của Việt Nam đã đưa sản phẩm của mình lên các trang mạng xã hội như Facebook, Youtube, Twitter,... Qua đó, bạn đọc dễ dàng tiếp cận, cập nhật các thông tin thời sự, kinh tế - xã hội hằng ngày, góp phần định hướng dư luận. Không chỉ vậy, nhiều cơ quan báo chí xem mạng xã hội là một đối tác quan trọng trong việc nối dài cánh tay phát sóng, phát hành, giành lại khán, thính, độc giả của mình. Việc này không chỉ tạo ra các nền tảng mới để phát hành nội dung, mà còn tạo ra sân chơi, để biến công chúng thành kênh truyền thông thứ cấp. Công chúng vừa là đối tượng phục vụ, vừa là người tiêu dùng tin tức của báo chí nhưng đồng thời lại là kênh phân phối, quảng cáo cho báo chí.

Bên cạnh đó, nhà báo cũng phải thay đổi trong cách làm việc để thích nghi với môi trường số. Cùng với nghiệp vụ điều tra, phỏng vấn, khai thác thông tin, nhà báo cũng phải luôn cập nhật thông tin từ mạng xã hội để không bỏ lỡ những tin tức quan trọng, hoặc sử dụng nó như dữ liệu cho các sản phẩm báo chí. Các nền tảng mạng xã hội như: Twitter, Facebook, và TikTok không chỉ để phát tán thông tin mà còn để tìm kiếm tin tức và kết nối với nguồn tin. Mỗi phóng viên, nhà báo phải thường xuyên cập nhật công nghệ hiện đại, làm chủ và sử dụng tốt công cụ kỹ thuật số. Xu hướng làm báo đa phương tiện đặt ra yêu cầu ngày càng cao đối với nhà báo.

Đặc biệt, trong thời đại tin giả (fake news) tràn lan, báo chí không thể nhanh hơn mạng xã hội về tốc độ đưa tin, nhưng sẽ vượt trội mạng xã hội bằng sự chuẩn mực và tinh thần trách nhiệm, đạo đức làm nghề của các nhà báo. Người làm báo phải không ngừng nâng cao kỹ năng kiểm chứng thông tin.

Ở góc độ đào tạo, tại Hội thảo khoa học với chủ đề “Đào tạo, bồi dưỡng đội ngũ cán bộ báo chí - truyền thông trong kỷ nguyên mới” được tổ chức mới đây, PGS.TS. Phạm Minh Sơn, Giám đốc Học viện Báo chí và Tuyên truyền nhận định: Công tác đào tạo báo chí - truyền thông đang đứng trước yêu cầu đổi mới toàn diện để thích ứng với môi trường truyền thông đang thay đổi nhanh chóng.

Theo đó, một trong những định hướng quan trọng là đổi mới triết lý và mục tiêu đào tạo theo hướng hiện đại, chuyên nghiệp và nhân văn; tăng cường tính thực tiễn và khả năng ứng dụng trong chương trình; tích hợp mạnh mẽ các yếu tố công nghệ số và trí tuệ nhân tạo (AI) vào nội dung và phương pháp giảng dạy. PGS.TS. Phạm Minh Sơn cũng nhấn mạnh vai trò của sự kết nối chặt chẽ giữa nhà trường, cơ quan báo chí và doanh nghiệp công nghệ trong việc xây dựng hệ sinh thái đào tạo hiệu quả.

Công nghệ số đã và đang thay đổi căn bản ngành báo chí, từ cách sản xuất nội dung, phân phối, đến cách tiếp cận công chúng. Bên cạnh những thách thức thì sự phát triển của internet, mạng xã hội và trí tuệ nhân tạo cũng đang tạo ra cơ hội lớn, góp phần đẩy thông tin báo chí đi nhanh hơn, xa hơn, sâu hơn. Và muốn tồn tại, các tòa soạn báo buộc phải thay đổi trong cách thức hoạt động, các nhà báo phải thích nghi với bối cảnh mới.

Hà Linh (Vietnam Business Forum)